Emir Kusturica

Emir Kusturica, je srpski filmski režiser scenarista, producent, kompozitor i glumac sa francuskim i srbijanskim državljanstvom, rođen je 24. novembra 1954. godine u Sarajevu. Kao režiser, dobitnik je više velikih nagrada svjetskog značaja. Živi i radi u Beogradu, Parizu i Drvengradu, selu izrađenom po njegovom projektu na Tari u Mokroj Gori kod Užica, na granici Srbije i Bosne i Hercegovine. Od 2007. godine Kusturica je srpski ambasador UNICEFa. Oženjen je sa Majom Kusturicom, sa kojom ima dvoje djece: sina Stribora i kćerku Dunju.

Biografija

Studij

Studij filmske režije Kusturica završava 1978. godine u klasi profesora Otakara Vávra na Filmskoj akademiji u Pragu. Njegov studentski film, Gernika snimljen prema noveli Antonija Isakovića, pobjedio je na festivalu studentskog filma u Karlovym Varima. Tokom studija režirao je i dva kratka filma: Jedan dio istine i Jesen.

1978-92.

Po završetku studija Kusturica se vraća u Jugoslaviju, gdje započinje profesionalnu karijeru na Televiziji Sarajevo. Njegov prvi igrani film Nevjeste dolaze,snimljen 1979. godine izazvao je dosta kontroverzi, a potom bio i zabranjen zbog "eksplicitnog bavljenja seksualnim tabuima". Više sreće je imao sa narednim televizijskim filmom Bife Titanik zasnovanom na priči nobelovca Ive Andrića, za koji je osvojio nagradu za režiju na nacionalnom Televizijskom festivalu u Portorožu. Kada je 1981. godine osnovana Akademija scenskih umjetnosti u Sarajevu, Emir Kusturica biva angažovan kao jedan od profesora na Odsjeku za glumu, tada jedinom odsjeku na Akademiji. Postaje prvi umjetnički rukovodilac Otvorene scene "Obala", kultnog pozorišta, koje i danas djeluje pri sarajevskoj Akademiji. Takođe, uključuje se i u pripreme za otvaranje Odsjeka za režiju, koji konačno počinje sa radom 1989. godine. U dugometražnoj igranoj produkciji debitovao je filmom Sjećaš li se Dolly Bell?, nastalom po scenariju Abdulaha Sidrana, 1981. godine. Za ovaj film Emir Kusturica je nagrađen Zlatnim lavom na Filmskom festivalu u Veneciji za najbolji debitantski film i nagradama FIPRECI, AGIS i CIDLAC na Festivalu jugoslovenskog igranog filma u Puli 1981. godine. Svoj talenat pokazao je i u sljedećem filmu, drami Otac na službenom putu 1985. godine, koji je radio sa istim scenaristom. Ovo ostvarenje Kusturici donosi Zlatnu palmu na Filmskom festivalu u Cannu i nominaciju za nagradu američke akademije Oskar u kategoriji za najbolji strani film. Za isti film nagrađen je na Festivalu jugoslovenskog igranog filma u Puli, nagraden je Zlatnom arenom za režiju i nagradom Jelen. Kusturica je scenarist filma Strategija švrake 1987. godine, koji je režirao Zlatko Lavanić. Dobitnik je Nagrade AVNOJ-a za 1989. godinu. Godine 1989. Emir Kusturica je, ponovo na Filmskom festivalu u Cannesu, nagrađen za najbolju režiju u filmu Dom za vešanje i specijalnom nagradom Roberto Rossellini. Iz tog perioda počinje njegova saradnja sa Goranom Bregovićem.

1992-2009.

Po odlasku iz Jugoslavije predaje na Univerzitetu "Columbia" u New Yorku. Jedan od njegovih američkih studenata, David Atkins, pokazao mu je scenario iz kojeg je nastao Kusturičin prvi film na engleskom jeziku, Arizona Dream 1993. godine, sa Faye Dunaway, Johnny Deppom i Jerry Luisom u glavnim ulogama. Film je nagrađen Srebrnim medvjedom i Posebnom nagradom žirija na filmskom festivalu u Berlinu 1993. godine.

Naredni film, Underground 1995. godine, donio je Emiru Kusturici drugu Zlatnu palmu na Filmskom festivalu u Cannesu. 1998. godine snima film Bela mačka, crni mačor za kojeg dobiva Srebrnog lava na festivalu u Veneciji. U filmu Udovica iz Saint-Pierra 2000. godine, u režiji Patrice Leconte, Kusturica, se pojavljuje kao glumac. Premda izgovara svega nekoliko rečenica, njegova pojava u filmu je monumentalna i Kusturica je pored Juliette Binoche jedan od najupečatljivijih karaktera koji vode radnju filma. Svoju prvu filmsku ulogu Kusturica je imao u filmu Valter brani Sarajevo ^[1] iz 1972. godine. Za film Priče super osmice 2001. godine na Međunarodnom festivalu dokumentarnog filma u Sankt Petersburgu, dobio je glavnu nagradu - Zlatni kentaur. 2002. godine Emir Kusturica se pojavljuje u filmu Dobri lopov režisera Neil Jordana. Emir glumi gitaristu koji neprestano svira 'rifove' Jimija Hendrixa. 2004. godine završava film Život je čudo, čiji je radni naslov bio "Gladno srce”. Ova ratna drama, čiji scenario, osim Kusturice, potpisuje i Ranko Božić, opisuje predvečerje ratnih sukoba u Bosni 1992. godine. Za ovaj je film Kusturica dobio nagradu francuske filmske akademije César za najbolji film snimljen u EU 2005. godine. 2005. godine Emir Kusturica snima dugometražni dokumentarni film o nogometašu Diegu Armandu Maradoni Maradona by Kusturica. Prva klapa ovog filma pala je 18. marta, u Buenos Airesu, snimanjem scena na porodičnoj proslavi rođendana Maradonine kćerke. Za snimanje filma koristio se i dokumentarni materijal. Osnovna ideja je da se osvjetli neostvarena Maradonina želja o porodičnoj harmoniji. Film se snimao u Napulju, Barceloni, na Kubi i drugim lokacijama. U februaru 2006. godine Emir Kusturica snimio je osmi po redu dugometražni igrani filma, čiji je radni naziv Zavjet. Film je sniman u Srbiji, a scenario, uz Kusturicu je radio i Ranko Božić. 26. juna 2007. godine u pariškoj operi Bastille izvodi se prvi put njegova punk-opera pod nazivom Le Temps des Gitans, po motivima filma Dom za vešanje.^[2] 2009. godine Kusturica planira snimanje dokumentarnog filma Seven Friends of Pancho Villa and the Woman with Six Fingers, sa Johnny Deppom u glavnoj ulozi. Film bi trebao biti gotov 2011. godine. Kusturica namjerava 2009. godine izdati autobiografsku knjigu, pod dvosmislenoimn naslovom Ja o meni (Jao meni).^[3] Kusturičini filmovi se sadržajno razlikuju od perioda iz kog dolaze, tako da od filmova koji se tematski kreću u kritičkoj obradi jugoslovenskog društva i prošlosti, do filmova sa obiljem fantazije komicnih detalja, gotovo preuzetih iz stripova, dokumentarnih filmova o sportu i muzici. Svoju umjetničku autonomiju, koristi u potpunosti, te zahvaljući uspjehu svojih filmova u Evropi i Americi, granice njegovog rada su neograničene. Povezanost sa Balkanom, mada kritički, ostaje u svim filmovima, kao nit vodilja, koja zbog raznolikosti Balkana ne nailazi na prihvatljivost u svim državama bivše Jugoslavije.

Festivali

Kusturici je povjereno i da bude predsjednik glavnog žirija 58. Filmskog festivala u Cannesu 2005. godine, u kome su se nalazili poznati režiseri Agnès Varda, John Woo, Benoît Jacquot, pisac Toni Morrison, Fatih Akın, kao i velike glumačke zvijezde Javier Bardem, Salma Hayek i Nandita Das, a koji je održan od 11. do 22. maja.

Drvengrad

Za potrebe snimanja filma Život je čudo, nastalo je selo Drvengrad, koje po ideji Kusturice, treba da predstavlja način života, borbu protiv kapitalizma i globalizacije. Pod imenom Küstendorf, na prijedlog prijatelja i književnika Petera Handkea, grad postaje poznat u svijetu, kao središte umjetnosti, planiranim filmskim festivalom, proizvodnjom voćnih sokova i drugih bio proizvoda.^[4] Sa idejom zatvorenog grada u građevinama od drveta, proizvodnjom namirnica na biološkoj osnovi, grad bi trebao biti citadela, mjesto u kojem bi se ljudi mogli sakriti od prijetećih katastrofa.^[5] Za taj idejni projekat Emir Kusturica dobitnik je Evropske nagrade za arhitekturu Philippe Rotthier 2005. godine. Nagrada, koju tradicionalno svake treće godine dodeljuje „Fondacija za arhitekturu” iz Brisela, jedno je od najcjenjenijih belgijskih i evropskih odličja u oblasti arhitektonske kulture. U obrazloženju žirija ističe se da Kusturičin projekat:

...koristi izvornu arhitekturu svog podneblja kao faktor pacifikacije, izvor zadovoljstva i podstrek za razvoj ekonomsko-turističkih potencijala čitavog regiona...

U jednom intervju za NIN na pitanje o svojoj pripadnosti i Drvengradu Kusturica kaže:

...Pošto ja ne vjerujem u demokratiju, onda u šali volim da kažem sebi - ako već imam svoj grad, onda mogu da biram građane...Nigdje se ja više ne osjećam kod kuće. Ne znam na koliko mjesta ja već i živim...^[6]

2005. godine Emir Kusturica otvara u zgradi nekadašnje Željezničke stanice u Herceg Novom Centar za kulturu i multipleks-kino. Riječ je o tri mala kino sa zvučnim i svjetlosnim efektima. Pored apartmana, u zgradi su i prostori namijenjeni za galeriju, čitaonicu i "mjesto za okupljanje i razgovor".

Kusturica kao muzičar

U grupi Zabranjeno pušenje jedno vreme je svirao bas gitaru, a sada kao gitarista zajedno nastupa sa Emir Kusturica & No smoking orchestra.

Drugi o Emiru Kusturici

Nikita Mihalkov je na svečanosti dodjeljivanja nagrada u velikoj sali kina "Puškin", kazao da:

Kusturičini filmovi predstavljaju "budući vijek" i da se svi, koji su gledali njegove filmove, bez obzira da li mu se sviđaju ili ne, slažu da je riječ o "velikom pomaku u svjetskoj kinematografiji.

Emir Hadžihafizbegović o svom fakultetskom profesoru u intervjuu na Hrvatskoj televiziji:

Ime Emira Kusturice mora stajati na svim naslovnicama filmskih enciklopedija Bosne i Hercegovine.

Emir Kusturica o sebi

"Moj otac je bio ateista i uvijek se deklarisao kao Srbin. Dobro, možda smo bili Muslimani 250 godina, ali smo bili pravoslavci prije toga i duboko u sebi uvijek bili Srbi, vjera to ne može promjeniti. Mi smo postali Muslimani samo da bi preživjeli Turke.^[7]

Političke kontroverze

Zbog svojih političkih izjava, odlaska iz Sarajeva za vrijeme blokade od srpske vojske, ograđivanja od politike Alije Izetbegovića prema Bosni i Hercegovini, kao i simpatijama prema srbijanskom predsjedniku Slobodanu Miloševiću, Kusturica zapada u politički izoliranu i kritiziranu kampanju zapadnoevropskih, bosanskohercegovačkih i hrvatskih medija. Zajedno sa austrijskim piscem i prijateljem Peterom Handkeom, jedno vrijeme podržava srbijanske političare u vrijeme rata u Bosni i Hercegovini. Mada kasnijim izjavama, kojima se ograđuje od dijelova Milosevićeve politike, u nekim medijima Južne Evrope ostao je nepoželjna osoba, a on sam, u više intervjua govori o svom izgubljenom identitetu, kao i nestanku identiteta Sarajeva, a sebe smatra čovjekom bez stalnom mjesta bivanja. Kritičari su ga napadali zbog snimanja filma Underground 1995. godine, scenarista Dušana Kovačevića, koji je navodno djelomično financiran od strane državne televizije Srbije, u vrijeme rata u Bosni i Hercegovini, u kom su oni film vidjeli kao progandu velikosrpske politike i opravdavanje događaja u bivšoj Jugoslaviji. Za Đurđevdan 2005. godine, Emir se krstio u Srpskoj pravoslavnoj crkvi i primio ime Nemanja Kusturica. Krštenje je održano u manastiru Savina u blizini Herceg Novog. Idejom o Drvengradu, te političkom neumjerenosti koja za cilj ima proizvodnju voćnih sokova sa provokatnim nazivima i slikama na etiketama sokova, političara dvadesetog stoljeća (Josip Broz Tito, Draža Mihajlović, Che Guevara), nailazi na oštru osudu medija i u Srbiji. Takode se priključuje podršci srbijanskih umjetnika i medija, protiv proglašavanja nezavisnosti Kosova.^[8]

Filmografija

Kratki film

Gernika, 1978. Čehoslovačka
Jedan dio istine, 1978. SFRJ
Jesen, 1978. SFRJ
Magic Bus, 1997. Njemačka

Televizijski filmovi

Nevjeste dolaze, 1979. SFRJ
Bife Titanik, 1980. SFRJ

Televizijska serije

Bila jednom jedna zemlja, 1996. SR Jugoslavija
Život je čudo, 2004. Srbija i Crna Gora

Igrani filmovi

Sjećaš li se Dolly Bell?, 1981. SFRJ
Otac na službenom putu, 1985. SFRJ
Dom za vešanje, 1988. SFRJ, Velika Britanija, Italija
Arizona Dream, 1993. SAD
Podzemlje, 1995. Njemačka, Francuska, SR Jugoslavija
Crna mačka, beli mačor, 1998. Francuska
Život je čudo, 2004. Srbija i Crna Gora
Dio Blue Gypsy u filmu All the Invisible Children, 2005. Francuska
Zavet, 2007. Srbija

Dokumentarni filmovi

Super 8 Stories, 2001.
Maradona by Kusturica 2008.
Seven Friends of Pancho Villa and the Woman with Six Fingers, 2011.

Scenarij

Produkcija

Uloge

L'affaire Farewell 2010. kao Gregoriev
Hermano 2007. kao Chomsky
Viaggio segreto 2006. kao Harold
Jagoda u supermarketu 2003. kao general
The Good Thief kao Vladimir
La veuve de Saint-Pierre kao Ariel Neel Auguste 2000. Francuska
Bila jednom jedna zemlja kao švercer oružja u 1 epizodi, 1996. SR Jugoslavija
Underground 1995. kao švercer oružja
Arizona Dream 1993. kao čovjek za barom
Vizantija 1988.
13. jul 1982. kao italijanski oficir
Ti si to 1981.
Nevjeste dolaze 1978.
Valter brani Sarajevo 1974. kao omladinac u televizijskoj seriji
Valter brani Sarajevo 1972. kao omladinac u filmu

Muzika

Muzika za televizijsku seriju Život je čudo, 2006.
Muzika za igrani film Život je čudo, 2004.
Opera Le Temps des Gitans, izvedena 2007. godine u pariškoj operi.

Nagrade

1978. Najbolji kratki film Guernica na Studentskom filmskom festivalu u Karlovym Varima
1981. Nagrada za najbolji film Sječaš li se Dolly Bell? na Venecijanskom filmskom festivalu;
1985. Zlatna palma, nagrada za najbolji film za Otac na službenom putu na Kanskom filmskom festivalu,
1989. Nagrada za najbolju režiju za film Dom za vješanje na Kanskom filmskom festivalu,
1989. Nagrade AVNOJ-a za 1989. godinu.
1993. Nagrada za najbolji film Arizona Dream na Berlinskom filmskom festivalu;
1995: Zlatna palma, nagrada za najbolji film za (Underground) na Kanskom filmskom festivalu,
1998. Srebrni lav za film "Bela mačka, crni mačor" na Venecijanskom filmskom festivalu
2001. Zlatni kentaur za film Super 8 Stories,na medunarodnom filmskom festivalu dokumentarnog filma u Sankt Petersburgu
2007. Francuski orden Ordre des Arts et des Lettres, za doprinos umjetnosti ^[9]

Izvori

Vanjske veze

Kratke činjenice

Zatvori

Emir Kusturica na sajtu IMDb
http://www.thenosmokingorchestra.com/wsw/ Arhivirano 2006-12-24 na Wayback Machine-u
web stranica Emira Kusturice Arhivirano 2012-11-07 na Wayback Machine-u ((en)) ((fr))
web stranica Drvengrada Arhivirano 2009-08-30 na Wayback Machine-u ((en)) ((sr))

[1] [1]
Emir Kusturica na The internet movie database ((de)) ((en))

[2] [2]
Članak u Die Presse o punk-operi Le Temps des Gitans ((de))

[3] [3]
Intervju Emira Kusturice hrvatskom tjedniku Globus 12. augusta 2009. godine^{[mrtav link]} ((hr))

[4] [4]
Članak u Die Presse, austrijskom dnevniku o Drvengradu, 2007. godine^{[mrtav link]} ((de))

[5] [5]
Intervju Kusturice za francusko-njemačku televiziju arte Arhivirano 2009-08-31 na Wayback Machine-u ((de)) ((fr))

[6] [6]
Intervju Emira Kusturice za NIN Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u ((sr))

[7] [7]
Članak o Emiru Kusturici na The Guardian, 4.marta 2005.godine ((en))

[8] [8]
Prilog Radija Slobodne Evrope 12. novembra 2007. godine autorice Ive Martinović ((sr))

[9] [9]
Članak srbijanskog dnevnika Politika o dodjeli ordena Emiri Kusturici ((sr))

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]