![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/langsd-640px-Flag_of_the_Taliban.svg.png&w=640&q=50)
افغانستان
ڏکڻ ايشيا ۾ ملڪ / From Wikipedia, the free encyclopedia
افغانستان (Emirat-e-Islami Afghanistan) وچ ايشيا جو هڪ ملڪ آهي. پاڪستان جي اتر اولهه ۾ ”افغان“ قوم جو ملڪ، قديم سلطنت، جنهن جو نالو ”آريانه“ هو. هن ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ ڪابل آهي. هن جي اتر ۾ روس، الهندي ۾ ايران، ڏکڻ ۽ اوڀر ۾ پاڪستان آهن. هي گهڻو ڪري جابلو علائقو آهي. هندوڪش جبل جون شاخون هِن سڄي ملڪ ۾ پکڙيل آهن. هن جي وادين ۾ ڪڻڪ، چانور ۽ ميوو ٿيندو آهي. هتي جو وڏو درياهه هلمند آهي. آمو دريا (جيحون) جو ڪجهه حصو، روس ۽ افغانستان جي وچ ۾ آهي. هن ملڪ جو مذهب اسلام آهي. مکيه ٻوليون پشتو ۽ دري (فارسي) آهن.
اسلامي امارت افغانستان
| |
---|---|
![]() جھنڊو | |
شُعار: 'لا إله إلا الله، محمد رسول الله
"Lā ʾilāha ʾillā llāh, Muhammadun rasūlu llāh" "ناھي ڪو به معبود سواءِ الله جي؛ محمد الله جو رسول آهي | |
![]() | |
![]() | |
گادي جو هنڌ | ڪابل 34°32′N 69°08′E |
سڀ کان وڏو شهر | ڪابل |
سرڪاري ٻوليون |
|
نسلي گروھ | پختون تاجڪ, ھزارا, ازبڪ، ۽ ٻيا |
مذهب | اسلام |
مقامي آبادي | افغاني ۽ افغانستاني |
حڪومت | وحداني صدارتي اسلامي ريپبلڪ |
• صدر |
اشرف غني |
• چيف ايگزيڪيوٽو آفيسر |
عبداللہ عبداللہ |
مقننه | قومي اسيمبلي |
ھائوس آف ايلڊرس (مشيرانو جرگہ) | |
ھائوس آف پيپل (مجلس نمائندگان | |
افغانستان جي قيام جي تاريخ | |
• ھوتڪ خاندان جي بادشاهي |
April 1709 |
• دراني ايمپائر |
October 1747 |
• امارت |
1823 |
• افغانستان جي آزادي |
اينگلو-افغان معاھدو |
• افغانستان جي بادشاھت |
9 June 1926 |
• جمھوريہ افغانستان |
17 July 1973 |
• موجودہ آئين |
26 جنوري 2004 |
پکيڙ | |
• جملي |
652٬864 km2 (252٬072 sq mi) (40th) |
• پاڻي (%) |
نہ جھڙو |
• گھاٽائي |
49.88 /km2 (129.2 /sq mi) (150th) |
جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد ) | 2017 لڳ ڀڳ |
• ڪل |
$70 ارب يو ايس ڊالر[1] |
• في سيڪڙو |
$1,888[1] |
جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ ) | 2017 لڳ ڀڳ |
• ڪل |
$21 ارب يو ايس ڊالر |
افغانستان ۾ انساني آباديءَ جون تاريخون وچ پيليوليٿڪ دور تائين آهن. مشهور طور تي سلطنتن جي قبرستان طور حوالو ڏنو ويو آهي، زمين تاريخي طور تي مختلف ماڻهن جو گهر رهيو آهي ۽ ڪيترن ئي فوجي مهمن جي شاهدي ڏني وئي آهي، جن ۾ پارسي، سڪندر اعظم، موريا سلطنت، عرب مسلمان، منگول، انگريزن، سوويت يونين ۽ آمريڪا جي اڳواڻي ۾ اتحاد شامل آهن.
افغانستان اهو ذريعو پڻ رهيو، جتان گريڪو-بڪٽرين ۽ مغلن، ٻين جي وچ ۾، وڏيون سلطنتون قائم ڪيون. ايراني ۽ هندستاني ثقافتي شعبن ۾ مختلف فتحون ۽ دور. اهو علائقو زرتشت، ٻڌمت، هندومت ۽ بعد ۾ اسلام جو مرڪز هو.
افغانستان جي جديد رياست 18 صدي ۾ دراني افغان سلطنت سان شروع ٿي، جيتوڻيڪ دوست محمد خان کي ڪڏهن ڪڏهن پهرين جديد افغان رياست جو باني سمجهيو ويندو آهي. دوست محمد افغانستان کي متحد ڪرڻ جي آخري مهم کان پوءِ 1863ع ۾ وفات ڪري ويو ۽ افغانستان وري گهرو ويڙهه ۾ ڦاسي ويو. ان دوران، افغانستان برطانوي سلطنت ۽ روسي سلطنت جي وچ ۾ وڏي راند ۾ هڪ بفر رياست بڻجي ويو. هندستان مان، انگريزن افغانستان کي ماتحت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر پهرين اينگلو-افغان جنگ ۾ واپس ورتا ويا. بهرحال، ٻي اينگلو-افغان جنگ ۾ انگريزن جي فتح ۽ برطانوي سياسي اثر جو ڪامياب قيام ڏٺو. 1919ع ۾ ٽين اينگلو-افغان جنگ کان پوءِ، افغانستان غير ملڪي سياسي تسلط کان آزاد ٿيو ۽ امان الله خان جي سربراهيءَ ۾ جون 1926ع ۾ افغانستان جي آزاد سلطنت طور اڀري آيو. هيءَ بادشاهت تقريباً اڌ صدي تائين قائم رهي، تان جو 1973ع ۾ ظاهر شاهه جو تختو اونڌو ڪيو ويو، جنهن کانپوءِ افغانستان جي جمهوريه قائم ڪئي وئي.
1970ع واري ڏهاڪي کان وٺي افغانستان جي تاريخ وسيع جنگين جو غلبو رهيو آهي، جنهن ۾ بغاوتون، حملا، بغاوتون ۽ گهرو ويڙهه شامل آهن. تڪرار 1978 ۾ شروع ٿيو جڏهن هڪ ڪميونسٽ انقلاب هڪ سوشلسٽ رياست قائم ڪئي ۽ بعد ۾ تڪرار سوويت يونين کي 1979 ۾ افغانستان تي حملو ڪرڻ لاء زور ڏنو. مجاهدين سوويت-افغان جنگ ۾ سوويت خلاف وڙهيا ۽ 1989 ۾ سوويت جي واپسي کان پوء پاڻ ۾ ويڙهه جاري رکي. اسلامي بنياد پرست طالبان 1996 تائين ملڪ جي اڪثريت تي ڪنٽرول ڪيو، پر افغانستان جي اسلامي امارت کي 2001 ۾ افغانستان تي آمريڪي حملي ۾ ان جي خاتمي کان اڳ ٿوري بين الاقوامي سڃاڻپ ملي. طالبان 2021 ۾ ڪابل تي قبضو ڪرڻ ۽ افغانستان جي اسلامي جمهوريه جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ کان پوءِ 2001-2021 جي جنگ کي ختم ڪرڻ بعد اقتدار ۾ واپس آيا. سيپٽمبر 2021 ۾ طالبان افغانستان جي اسلامي امارت کي ٻيهر قائم ڪيو. طالبان جي حڪومت عالمي سطح تي اڻ ڄاتل رهي.
افغانستان قدرتي وسيلن سان مالا مال آهي، جنهن ۾ ليٿيم، لوهه، زنڪ ۽ ٽامي شامل آهن. اهو زعفران ۽ ڪشميري ٻنهي جو ٽيون وڏو پيدا ڪندڙ آهي. ملڪ ڏکڻ ايشيائي ايسوسيئيشن فار ريجنل ڪوآپريشن جو ميمبر ۽ اسلامي تعاون تنظيم جو باني ميمبر آهي. تازن ڏهاڪن ۾ جنگ جي اثرن جي ڪري، ملڪ دهشتگردي، غربت، ۽ ٻارن جي غذائيت جي اعلي سطح سان معاملو ڪيو آهي. افغانستان دنيا جي گهٽ ترقي يافته ملڪن ۾ رهي ٿو، انساني ترقي جي انڊيڪس ۾ 180هين نمبر تي آهي. افغانستان جي مجموعي گھربل پيداوار (GDP) 81 بلين آمريڪي ڊالر آھي پرچيزنگ پاور برابري جي لحاظ کان ۽ 20.1 بلين آمريڪي ڊالر نامياتي قدرن جي حساب سان. في ماڻهو، ان جي جي ڊي پي 2020 تائين ڪنهن به ملڪ جي گھٽ ۾ گھٽ آهي.