Su 2024 (MMXXIV in nùmeros romanos) est un'annu de su de XXI sèculos incumintzadu in sa die de lunis.
|
XX sèculu - XXI sèculu - XXII sèculu |
|
|
annos 2000 - annos 2010 - annos 2020 - annos 2030 - annos 2040 |
|
2020 - 2021 - 2022 - 2023 - 2024 - 2025 - 2026 - 2027 - 2028 |
Artìculu in LSC
S'ONU dd'at decraradu annu de is camelidae[1].
Sa FAO dd'at decraradu annu de atzione antitzipatòria in Amèrica Tzentrale[2].
Ghennàrgiu
- 1 ghennàrgiu:
- 2 ghennàrgiu: eletziones generales me is Ìsulas Marshall. Hilda Heine est eleta a presidente pro sa segunda borta non consecutiva[6].
- 3 ghennàrgiu: in sa tzitade de Kemàn, Iran, in s'ìnteri de s'ammentu de s'ochidòrgiu de Qasem Soleimani, un'atentadu terrorista islàmicu ochiet a 94 persones[7].
- 7 ghennàrgiu: eletziones generales in Bangladesh. Binchet sa Lega Populare Bengalesa pro sa de cuàturu bortas consecutivas.[8][9]
- 8 ghennàrgiu: su presidente de Ecuador decrarat s'istadu de emergèntzia a pustis chi José Adolfo Macías Villamar, cabu de unu cartellu de sa droga, fuet de presone[10].
- 10 ghennàrgiu: in Pàpua Noa Guinea, incumentzat unu sumbùgiu, nàschidu dae sa protesta pro sa ridutzione de su salàriu de is guàrdias de seguresa (atribuida a una faddina), chi at a causare 22 mortos e 44 ingortos[11][12].
- 12 ghennàrgiu: Operatzione Bardianu de sa Prosperidade: una coalitzione conduida dae is Istados Unidos bombardat fortzas Houti in Jemen comente a risposta a is atacos a is naves in su Mare Ruju de su mese de ledàmene 2023[13].
- 13 ghennàrgiu: eletziones presidentziales in Taiwan. Binchet Lai Ching-te (Partidu Progressista Democràticu) cun su 40% de is votos[14].
- 14 ghennàrgiu:
- Margarita II de Danimarca abdicat in su de 52 anniversàrios de rennu, lassende sa càrriga a fìgiu suo, Federicu X[15].
- Eletziones presidentziales me is Comoras. Pro more de sa boicotadura de s'opositzione, Azali Assoumani est torradu a elègere cun su 62,9 de is votos, ma cun s'acudida de su 16,3% isceti de is chi teniant deretu de votu[16][17].
- 15 ghennàrgiu:
- a pustis de una crisi polìtica curtza a pustis de is eletziones de su 2023, Bernardo Arévalo essit su de 52 presidentes de Guatemala[18][19].
- Nauru bogat su connoschimentu ufitziale a su Taiwan[20].
- Iran bombardat "tzentros de ispia anti-Iran" in Erbil (Iraq), acanta de su consoladu istadunidensu, s'arioportu locale e residèntzias tziviles[21].
- Kim Jong Un, ghia de sa Corea de su Nord, abbandonat s'idea de unificare su paisu cun sa Corea de su Sud, e domandat de cambiare sa costitutzione pro dda cunsiderare paisu inimigu[22].
- 16 ghennàrgiu: S'Iran ghetat una sèrie de atacos cun mìssiles e drones in sa provìntzia pakistana de su Balochistan, narende chi boliat corpire su grupu militante iranianu Baloch Jaish ul-Adl.[23]
- 18 ghennàrgiu: su Pakistan ghetat atacos aèreos de vindita contras sa provìntzia iraniana de Sistan e Baluchestan[24].
- 19 ghennàrgiu: su Giapone est su de chimbe paisos chi renessent a aterrare a subra de sa Luna, cun sa missione SLIM[25].
- 24 ghennàrgiu: unu bòlidu russu cun 65 presoneris de gherra ucràinos, ses membros de echipàgiu e tres guàrdias ruet sena lassare subrabìvidos[26].
- 26 ghennàrgiu:
- S'ONU pedit a Israele totu is mesuras possìbiles pro evitare atos de genotzìdiu in Gaza[27]. Aberit fintzas un'imbìstigu in contu de unos cantos impreados suos, suspetados de àere leadu parte a is atentados de su 7 de su mese de ledàmene passadu[28].
- Eletziones generales in Tuvalu. Feleti Teo est eletu primu ministru[29].
- 27 ghennàrgiu: s'Iran ponet unu satèllite a 275 km de artària, sa màssima in ue siat mai lòmpida, moende oriolos in contu de sa capatzidade sua de ghetare atacos de mìssiles cun pretzisione[30].
- 28 ghennàrgiu: Niger, Mali e Burkina Faso annùntziant de bòlere lassare sa Comunidade Econòmica de is Istados de s'Africa Otzidentale, acusende·dda de àere traidu is ideales de is fundadores suos[31].
Freàrgiu
- 2 freàrgiu: in Cile, me is comunas de Viña del Mar e Valparaiso e àteras s'isvilupat unu fogu chi isperdet àreas mannas de padente, urbanas e industriales, ochiende fintzas a 131 persones, su prus nùmeru artu de vìtimas in eventos de custu tipu in su sèculu XXI[32][33].
- 6 freàrgiu: s'ex-presidente de Cile Sebastián Piñera morit in sa ruta de un'elicòteru.
- 4 freàrgiu: eletziones generales in El Salvador. Nayib Bukele (de Nuevas Ideas, partidu de tzentru-dereta) est torradu a elègere[34].
- 8 freàrgiu: eletziones parlamentares in Pakistan. Sa majoria de is iscannos andat a polìticos indipendentes, chi benint in parte manna dae su partidu natzionalista bandidu de tzentru Movimentu pro sa Giustìtzia de Pakistan[35].
- 10 freàrgiu: sa presidente de Ungheria Katalin Novák renùntziat a sa càrriga a pustis de un'iscàndalu nàschidu pro àere fatu gràtzia a un'òmine cundennadu pro pedofilia[36].
- 11 freàrgiu: segundu turnu de is eletziones generales in Finlàndia. Su cunservadore Alexander Stubb est torradu a elègere a presidente[37].
- 14 freàrgiu:
- In Kansas City (Missouri), Istados Unidos, morit una persone e 21 sunt ingortas in un'isparadòrgiu in s'ìnteri de sa festa pro sa bìnchida de su Super Bowl[38].
- Eletziones presidentziales in Indonèsia. Binchet Prabowo Subianto de su Movimentu Gran Indonesia (dereta)[39].
- 18 freàrgiu: in su cuntestu de sa Gherra Russu-Ucraina, sa tzitade ucràina Avdíivka ruet in manu a is fortzas armadas russas a pustis de meses de cumbatas[40].
- 21 freàrgiu: a su mancu 60 sordados russos morint a pustis chi duos mìssiles ucràinos corpint unu tzentru de annestru in sa regione de Donetsk, Ucràina[41].
- 22 freàrgiu:
- 24 freàrgiu: sa Comunidade Econòmica de is Istados de s'Africa Otzidentale santzionat su Niger e sighit a pedire sa liberatzione de s'ex presidente Mohamed Bazoum e sa famìlia sua[44].
- 28 freàrgiu: Haiti decrarat s'istadu de emergèntzia a pustis chi bandas atzòchiant in suas presones e esigint is dimissiones de su primu ministru Ariel Henry[45].
- 29 freàrgiu: sordados de is fortzas armadas de Israele ochient a prus de chentu persones in sa Tzitade de Gaza. Su contu de is vìtimas palestinesas de sa gherra passat is 30000 persones[46].
Martzu
- 7 martzu: s'Isvètzia intrat in sa NATO[47].
- 8 martzu: s'ex presidente de Honduras Juan Orlando Hernández est decraradu culpàbile de tràficu de droga dae una corte federale de Noa York[48].
- 10 martzu: eletziones legislativas in Portogallu[49].
- 11 martzu: su primu ministru e presidente de Haiti Ariel Henry annùntziat is dimissiones cando unu guvernu de transitzione at a essere formadu, pro neghe de s'ispainadura de sa violèntzia de sa gherra de bandas in sa capitale de s'istadu[50].
- 13 martzu: s'Unione Europea aprovat sa Lege a subra de s'Inteligèntzia Artifitziale, su primu regulamentu de su mundu in contu de custos trastos[51].
- 14 martzu: Tres sordados morint e 27 persones sunt feridas in un'atacu de 5 terroristas de s'organizatzione Al Shabaab contra a s'Hotel Syl de Mogadìsciu, capitale de Somàlia, frecuentadu dae funtzionàrios de su guvernu e legisladores. Is 5 terroristas sunt istados ochidos dae agentes de seguresa[52].
- 15-17 martzu: eletziones presidentziales in Rùssia. Vladimir Putin est torradu a elègere[53].
- 20 martzu: sa Corte Criminale Internatzionale emitet unu mandadu de arrestu pro su primu ministru de Israele Benjamin Netanyahu e sa ghia de Hamas in Gaza Yahya Sinwar pro crìmines de gherra[54].
- 22 martzu: in Krasnogorsk, Rùssia, terroristas de s'ISIS-K ochient a su mancu a 145 persones e nde ferrent a àteras 551 in un'atacu in una sala de cuntzertos[55].
- 24 martzu:
- Unu terremotu in Pàpua Noa Guinea ochiet a su mancu a 160-2000 persones[56].
- Sa Corte de Giustìtzia Internatzionale de s'ONU òrdinat a Israele de firmare s'ofensiva militare in Rafah, Gaza de su sud[57].
- Eletziones presidentziales in Senegal. Binchet Bassirou Diomaye Faye cun su 54,28% de is votos[58].
- 25 martzu: 4 persones morint in un'esplosione in un'albergu in sa tzitade de Mandera, Kenya, causada dae s'organizatzione terrorista Al Shabaab[59].
- 26 martzu:
- Eletzione presidentziales in Lituània. Torrat a bìnchere su presidente Gitanas Nausėda[60].
- In Baltimora, Istados Unidos, sa nave porta-cuntenidores MV Dali atumbat cun su ponte Francis Scott Key, iscialochende ·ddu[61].
- 28 martzu: in Mèssicu, una martza pro pedire giustìtzia pro s'ochidòrgiu de una pipia de 8 acabbat cun s'ochidòrgiu de una persone chi si creiat responsàbile de su fatu[62][63].
- 31 martzu: Romania e Bulgaria intrant in s'Àrea Schengen[64].
Abrile
- 1 abrile: Israele atacat s'ambasciada iraniana de Damasco, ochiende a 16 persones[65][66].
- 3 abrile: unu terremotu de magnitudo 7,4 iscùtinat Taiwan, ochiende a 19 persones e lassende·nde fertas a àteras 1145[67].
- 4 abrile:
- Eletziones generales in Kuwait[1].
- Sa Somàlia nch'at bogadu a s'ambasciadore de s'Etiòpia in su cuntestu de sa cuntierra pro s'acòrdiu portuale de s'Etiòpia cun Somalilàndia, territòriu chi de iure apartenet a sa Somàlia, mancari siat indipendente de facto. Sa Somàlia at fintzas tzerriadu a s'ambasciadore suo in Etiòpia pro "consultas cumpletas"[68].
- Unu traballadore umanitàriu turcu e un'àteru sòmalu morint in un'atacu de s'organizatzione terrorista Al Shabaab, cando is furgones in ue fiant biagende sunt corpidos dae un'esplosione in Mogadìsciu, Somàlia[69].
- 5 abrile:
- Unu terremotu de magnitudo 4,8 iscùtinat sa tzitade de Noa York sena fàghere dannos de importu o vìtimas[70].
- In Quito, s'ex-visu-presidente de Ecuador Jorge Glas est arrestadu in s'ambasciada de su Mèssicu. Su fatu càusat sa truncadura de is relatziones diplomàticas intre is duos paisos[71].
- 6 abrile:
- Segundu turnu de is eletziones presidentziales in Islovàchia. Peter Pellegrini (de Hlas, tzentru-manca) est eligidu a presidente[72].
- Sa Somàlia proibit sa pisca a bulìgiu pro amparare s'Otzèanu Indianu[73].
- 8 abrile: eclisse totale solare, chi si bidiat in Mèssicu, Istados Unidos e Canada[74].
- 9 abrile: a pustis de is dimissiones de Leo Varadkar, Simon Harris (de Fine Gael, tzentru-dereta) essit Taoiseach (primu ministru) de Irlanda. Est su prus giòvanu de semper[75].
- 10 abrile: eletziones legislativas in Corea de su Sud. S'Alleàntzia Democràtica (tzentru-manca) binchet 176 iscannos contras a is 108 iscannos de s'unione de tzentru-dereta[76].
- 13 abrile:
- S'Iran ghetat un'atacu contras Israele, comente a vindita pro s'atacu a s'ambasciada de Damasco de su 1 abrile[77].
- Piratas Sòmalos lassant lìbera una nave cun bandera de su Bangladesh a pustis de unu mese de secuestru[78].
- 16 abrile: a su mancu 32 persones morint pro neghe de su tempus malu in s'Oriente Mèdiu, chi càusat inundamentos e interrutziones de servìtziu in s'arioportu de Dubai[79].
- 17 abrile:
- Eletziones generales me is Ìsulas Salomone. Su partidu Propiedade, Unidade e Responsabilidade de su primu ministru Manasseh Sogavare binchet 15 de is 50 iscannos, sena lòmpere a sa majoria[80].
- Eletziones parlamentares de Croàtzia. Su partidu Unione Democràtica Croata (tzentru-dereta) de su presidente Andrej Plenković binchet su prus de is iscannos[81].
- 19 abrile: Israele ghetat atacos aèreos contras a s'Iran comente a vindita pro is atacos de su 13 abrile[82].
- 25 abrile: a pustis de is dimissiones de su presidente e primu ministru, in Haiti leat su podere unu cussìgiu presidentziale de transitzione[83].