San Roman wamanip umallaqtam From Wikipedia, the free encyclopedia
Hullaqa, Chullasqa icha Huliyaka; (kastilla simipi: Juliaca) nisqaqa Piruw mama llaqtapi, Punu suyupi, huk llaqtam, San Ruman pruwinsyap uma llaqtanmi. Sinchi hat'unmi qhatu llaqtapa kanqa. Allin ñankunata kanchu, achqa llaqtakunakamapis chayamurkan: Qusqu, Ariqipa, Chuqiyapu, Lampa, Punu, Wankani, Kapachika, Asankaru, Escallani, waqkunata hina. Runakuna nirqapun wayrallaqta, sinchi wayrarakchu, kaypi phawarin chakra yapuy killa, tarpuy killantin.
Hullaqa Juliaca | |||||||||
Hullaqapa⠀wallqanqan |
Hullaqapa lapharan |
||||||||
Hullaqap rikch'an Santa Krus Urqumanta | |||||||||
Names | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Aymar | Hullaqa | ||||||||
Kastilla | Juliaca | ||||||||
Kamachiy | |||||||||
Mamallaqta | Piruw | ||||||||
Suyu | Hullaqa distritu | ||||||||
Wamani | San Ruman | ||||||||
Simikuna | Qichwa, Aymar, Kastilla | ||||||||
Kuraka | David Sucacahua Yucra | ||||||||
Prefect | Mario Benavente Llerena 2019-2021 |
||||||||
Postal yupaynin | 21101
|
||||||||
Runa-kaqnin | |||||||||
Runap-sutin | Hullaqa -runa | ||||||||
Runakuna | 276 110 hab. | ||||||||
|
|||||||||
Allpa-saywachiy | |||||||||
Hanaq-kay | 3 825 m Min. 3 820 Max. 4 010 (Waynaruq'i urqu) |
||||||||
Kordinadakuna | 15° 29′ S, 70° 08′ W | ||||||||
Ñaña llaqtakuna | San José, Watimala llaqta, Tunja, Ampatu llaqta,⠀Guadalajara | ||||||||
Pacha UTC | UTC-05:00 (es) | ||||||||
Saywitu | |||||||||
T'inkikuna | |||||||||
Llaqtap panq'an | https://munisanroman.gob.pe/ | ||||||||
225.146 runakuna (2007) kaypiqa tiyan, 3824 mitrukuna kachkan, wichay Titiqaqa qucha, qaylla Chakas quchantin, Sillustani chullpakunata qaylla hinaq
Ñawpaqta, warmikuna ruarqan p'achakuna, qhatun churarqan waj mama llaqtarunakunapaq. Chaywanchu, churamurkan 'chankakuq llajta'
Sapa hatun puquy, pawqar waray killantin Hullaqa p'ukllay paqarin, kayta aswan hatun tukuy Piruw raymichakuy kan, tusuqkuna sinchi llimphisqa pach'a llaqtan ñankuna purin, tusun, upyan. Achka Qullasuyum tusunakuna kallpachinku, hinaqtin sapa qhulla puquy killa, San Sebastian qhachwa qallarin.
Allin apaykachana kay llajtapi kan, ñankuna, antakuru allinchasqa kachkan, kaykunaqa llapa runakuna qarukama apan, lliw Piruw uransuyu llaqtakunap tinkin (Punu, Qusqu, Ariqipa, Takna), Qullasuyu qiqin Chuqiyapu Ña may urin llaqta riqti kaypi puriyta kananta.
Kay llaqtapi hinaq tiyan kay Inka Manqu Qhapaq antanka pampa, wakin hawa llaqtakunamanta runap Hullaqaman chayan hinaqtin mayqinkama ripun. Kaymanta tukuy Punu Suyu atiwanlla chayanaypaq kan.
Ramón Ríos wiñaykawsay yachaq, Hullaqa chhullasqa kaypi rimaynin hamun. Chayta nin, Waynaruqipi achka qhiskata kan, hinaptin, inkakunap chayamuptin qhiskata qhawarqanku, hina nirqan "chhullasqa kaypi".
Ña, Justo Ruelas nin; Hullaqa Shulla Qaqa rimana hamun, qhiskarayku qiqin hina
Huqkaq runam chayarkan chinchaymanta, Ñawpa 6000 watakuna kunamanta, urukuna tiyarqan qaylla mayuqata quchaqatantin. Chakas qucha, T'uruqucha, Qoriwat'a qucha, Quchapampa hina. Chay runakuna mikurqan: ispi, challwa, karachi, mauri, tutura, waqkunanmin. Paykunaqa, tutura wamp'u ruwarqan, chaywanchu, ripurkan waq quchakunakama challwa hap'irqanpaq.
Ñawpa 3000 watakuna kunanmanta, Qaluyu waki paqarisqan Q'omer Moqopi, paykuna ruarkan waruwarukuna, p'achakuna, rumi llank'aypaq. Uywarqan papa, kuy, qinua, alpaca, karachi, kañiwa, wajkunanmin. Chaqay pachapi, Pukaraq runa hampurqan , chaywanchu, Waynaruqi waki paqarirqa. Kayta allin raqch'ikuna saqerqawan. Llachay mawq'a wakiyoq Oscar Ayca Gallegospa nirqapun paykunaqa ch'awpi llajta tiyarkan qaylla Waynaruqi urquqata.
Hullaqa runakunap wiñaykawsaynin | ||
Wata | Runakuna | |
1573 | 5.938 | |
1583 | 7.894 | |
1689 | 8.695 | |
1862 | 10.725 | |
1865 | 12.497 | |
1876 | 16.276 | |
1916 | 17.746 | |
1940 | 20.034 | |
1961 | 26.351 | |
1969 | 96.965 | |
1981 | 107.159 | |
1993 | 145.147 | |
1994 | 164.714 | |
1995 | 170.445 | |
1996 | 175.408 | |
1997 | 179.840 | |
2000 | 191.530 | |
2005 | 208.918 | |
2006 | 211.755 | |
2007 | 216.716 | |
2008 | 223.427 | |
2009 | 243.710 | |
2010 | 249.269 | |
2012 | 254.947 | |
2014 | 260.696 | |
Hullaqa kimsa distritukuna kan:
Distritukuna La Ciudad |
Chhikan km² |
Runakuna censo 2007(hab) |
Runakuna, 1 watam huchun (Natalidad) Censo 2007(hab) |
Wasikuna (2007) |
Quñuna (hab/km²) |
Hanaqchay msnm |
Karuq chawpimanta (km)[1] |
San Ruman saywitu |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hullaqa ** | 533,47 km² | 225.146* | 3.802* | 66.871 | 422,04 | 3824 | 0 km | |
Qaraqutu** | 285,87 km² | 6.058* | 0.121* | 1,374 | 21,19 | 3820 | Waqaypataman 9,35 km | |
Total | 2179,08 km² | 227.615* | 4.414* | 51.024 | 511,742 | — | — | |
*INEI-man willakuqkuna[2] | ||||||||
**Llapan llaqta distritukuna |
Hullaqa llaqta achka kitikuna kapun, wakin wiñaykawsaynin wakin sallqaynin, hinaq kaypi wakin llumphasqa puriykuna kachkan Santa Catalina inlisya hina, Waynaruqi urqu, Chakas qucha, Qukan ayllu llaqtantin.
Hullaqa waqaypatampi kachkan, warruku-indihina ruwachinasqa kan, ruwayta qallarinta yaqa kay 1649 watam, jisuitakunam paqarinkaqu, ña 1774 tukurqanku, sinchi sasapuni sayachinanpaq. Sapa huq turri kanku, kaypika huk sapa kampana kan, sillar rumi Ariqipaman aprarirqanku, kay pirqawasinta ruwananpaq.[3] Kunansi, franciskanukunap kamachikun.
Kay La Merced inlisya sinchi chanisqa ripublikam pacha kapun, allin wasiy kamay ruwasqa. Kuntip Bolognesi Patam kan.
Puka rumiwan ruwasparkaqu mitalkuna hinaq, kanku sapa huq turri intiwatanantin, kay inlisyia Diego Laymeman ruwasqa karqan. 1959 watam qallarinqaku 1995 musuqmanta tikraypakun. Kunan pacha, kay inlisyata achka runakuna purin, ima imankunapas apayananku. Kay qaylla Hullaqa sayana kachkan
Kikin sutichasqa Santa Barbara kunwintu.
Kan huq hatunwasi tawa sarunakuna Hatun Rumiyoq Urqu wichan ruwarqanku, llaqa 40m Hullaqa waqaypatampi , kanku huk rumanu wasiy kamay Katuliku pachamanta ruqarqankiku.
Ñawpa pacha chanisqanrayku, kunan achka llumphasqa kan.
Waqhaypatam urin kunti kan, ñawpa siq'i hinaq kan, sobre Waynaruqi chimpan. Yuraq kristu, urmiyun ruwachisqaqa, widrio hinam, karu pachamanta rikunta atinchu.
Kaymanta aswan Karu hina rikurkan atinku, hinaqtin, ña llapan Hullaqa llaqta, Arapa qucha, Titiqaqa qucha, Qaraqutu, hatun pampakunata waq quchakunapas rikuyta atinku. Hinaqtin kay Urqumanta sinchi willqasqa kan, kallpachakun llapan Hullaqa qayllakunapas, ña 1987 ruwarqanku, iskay killata tukuchirqanku. Kunanmi kay urquman achka runakuna siqan, kallpanapaq, rikhunapaq; alasitas raymin p'ukllantin kayta hunt'asqa kutin, sumaq chanisqa kan
Kimsa sarunakuna kan, chinchay Bolognesi pata kan. Huk hatun qhatu wasi ukhumpin kachkan, sinchi makipura windinkan,rantin achka pach'akunata (chullukuna, chumpakuna, lliqllakuna, waq pach'akuna) kayta alpaqantin ruwan. Wakin pach'akuna, allin ruwanchasqa kan, hinaq, hawa mamallaqtakunaman rin, qhatun, allin chaninchasqa kan.
Chakas qucha (Laguna de Chacas) nisqaqa huk qucham, 10 chinchan Hullaqa kan, qaylla Qukan Chakas ayllu llaqtam. Hatun Urququna kay quchata muyurin, Ikinitu hinam (aswan hanaq kay kitikuna kan)
Kay quchata wiqihina kan, qaylla 6. km-kuna, Achka uywana, yurana imankunapas kan, pharay pacha sinchita wiñarinku, sumaqpacha kan
Rikcha:Carnaval de juliaca.jpg|Karnawal
1933 watam Qullasuyumpi, huk llumpha
Wakin willana Hullaqapi kachkan:
1950-pi,Federación de Periodistas del Perú tampunta ruwarqan, Dr. Manuel Nuñez Butrón ummaliq.
1959, Radiyu Hullaqa qallariqqan Victor Urviola Garrido, kamchiknin.
Hullaqapi tiyan Escuela Superior de Formación Artística Pública de Juliaca, kachiychasqa ruwankupaq
Hullaqapi kay simikunata kan: Qhichwa, Aymara, Kastilla simi
Hullaqap simin qhichwata, kastilla simipi kuyurirqan. Kunan pacha, wakin aymar runakunata anti laruman hamurqa, ñaWankani Muhumanta runakunap hamun, hinaqsi aymaran hamunqaku.
Idiomas y dialectos de la ciudad de Juliaca[4] | ||
Simi | Rimay | Runakuna |
---|---|---|
Kastilla | Antiq | 134 408 |
Qhichwa | Punu | 58 535 |
Aymara | Qulla | 19 310 |
Ashaninka | - | 22 |
Waq | - | 27 |
Hawa simi | - | 23 |
Hullaqapi achka mikhunakuna kan, sumaqmi.
Hullaqa llaqtaman, aswan runakuna sinku hayt'ana pukllan, isanka rump'u hinam. Hullaqap hukkaq sinku hayt'ana wankurinakuna kan American Star nisqa.
Wankurina | Qayllarin | Pampa | Liga |
Club Deportivo Diablos Rojos | 15 ñiqin qhulla puquy killapi 1965 watapi | Guillermo Briceño Rosamedina | Copa Perú |
Franciscano San Román | 16 ñiqin chakra yapuy killapi 2000 watapi | Guillermo Briceño Rosamedina | Copa Perú |
Defensor Politécnico | 10 ñiqin qhulla puquy killapi 1982 watapi | Chanka-lata | Copa Perú |
Hullaqapi wakin Sinku haytay pampa kachkan
Kay qayanqillqakuna hap'in: [3]
Hullaqa kay sut'ichasqa karqan: [3]
Hullaqapi tukuy apaykachana kachkan, kaykunatawan allinchasqa hinaq, kaypi Inka Manqu Qhapaq antanka pampa kan, antakuru, karrukuna kan.
Ña pitaq mayqin Punu Suyu ripuptin munan, Hullaqaman qallarinka, hina, kaykunaman tinkisqa kan:
Inka Manqu Qhapaq antanka pampa Hullaqampi kachkan, kay antanka pampa sapalla tukuy Punu Suyu kan, llaqtan wichay kitiman ruwasqa kachkan, kaylla walsapata kiti, Lampa lluqsina. Kay antanka pampa, tukuy Awya Yala sayt'uchaq kan, llaqa 4.2 km. Aeropuertos Andinos del Perú kamachisqa. K'alan antankakuna kaypi uranchata atin
Qayllariy 2013 Boeing-ta antankanta mallinapaq nirqan Boeing [5] Kay antanka pampa akllasqa karqan, allin pacha, pampa, chiri, chaki, waqkunaraykupas; mallinakunaqa allinchasqa kan, nirqan.
Chaninlla, kaykunakama rin Limaq, Qusqu, Ariqipa
Kay wankurina kamachin:
Hullaqapaq kay apaykachana chanisqa kan. Hullaqa chawpin Piruw urinsuyu kachkan, hinaqtin ñankunata kaymanta qallarin maykinkama. Hullaqamanta asphaltasqa ñankunata rin: Qusqu, Ariqipa, Punu, Wankani, Lampa, waq k'iti-kama
Brasil-man kunan, kay Interoceanica nispa tinqirqan. Covisur nisqa, asphaltarqa kay Hullaqa-Punu ñan, hinaqtin sinchi hunt'asqa kay ñanta kachkan, kunansi, wakin mask'aqkuna nin, kay ñanta waq ñan ruwachina karqan, hinaqtin kunan huk hatun ñan ruwachkan autopista nisqa.
Kay chawpi Punu Suyumanta, musiku sinchita wiñasqa, pampa kananptin aswan ñankunata uskhachasqa kan
Llaqtapura, Tras-Andino Antakuruñan rin, Perú-Rail-man kamachisqa. Puno, Cuzco, Ariqipa-ntin chayan, waq mamallaqtakuna runam apaspa. Ripublika pachan sinchi mawk'asqa karqan , kunanmi hinaq, wakin runakuna kaywan kuyun, qallarirqan llaqa huq pachawata (1871), lantin llaqtakuna aswa-phisi wiñarkan, hinaqtin achka qhatun apan makipurantin.
Kay ñankunata kan: Qusqu-Hullaqa-Punu, Qusqu-Hullaqa-Ariqipa, Ariqipa-Hullaqa-Pununtin.
Kunan, sinchi llumphasqa kay antakuru kan, hawamanta runakunap chaniyuq kan
OSIPTEL-ta nin: [6] 2012-2013, Hullaqa qaylla 7000 Internetman tinkisqa kan.
Karu rimay llikantin, kaykunawan hasp'isqa: Movistar, Claro, Entel, Bitel, Virgin Mobile.
VHF
UHF
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.