Remove ads
Punu suyu nisqaqa (aymara simipi: Punu jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Puno) Piruw mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Punu llaqtam.
| ||
|---|---|---|
 | ||
| Uru wat'akuna, Titiqaqa qucha (Punu suyu, Piruw) | ||
| Saywitu | Wallqanqa | |
 | ||
 | ||
| Unancha | ||
| . | ||
| Mama llaqta |  Piruw | |
| Tinkurachina siwikuna | 13º00´00"S; 68º58´35"W - 71º06´46"W | |
| Uma llaqta | Punu | |
| Pruwinsyakuna | 13 | |
| Distritukuna | 108 | |
| Simikuna | qhichwa simi, kastilla simi, aymara simi | |
| Runakuna | 1.268.441 (inei 2007) | |
| Runa ñit'inakuy | 16,79 runa / km² | |
| Hallka k'iti kanchar | 72.382,25 km² | |
| Hanaq kay | Punu: 3.827 m | |
| Kamasqa wata | 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi | |
| Kamachiq runa | Walter Aduviri Calisaya (2019–2022) | |
| Karu rimay yupay | 051 | |
| Pacha suyu | UTC-5 | |
| Qhichwa simipi llika tiyanan | ||
| Aymara simipi llika tiyanan | ||
| Kastilla simipi llika tiyanan | regionpuno.gob.pe | |
Remove ads
Kamasqa 26 ñiqin ayriway killapi 1822 watapi.
- Amachasqa sallqa suyukuna: Bahuaja-Sonene mamallaqta parki - Titiqaqa mama llaqta risirwa - Aymara-Lupaka risirwa suyu
- Mayukuna: Huchusuma mayu - Jilawi mayu - Lampa mayu - Pukara mayu - Quwata mayu - Ramis mayu - Such'i mayu - San Gabán mayu - Wankani mayu; Kallawaya pruwinsyapi: Makusani mayu - Ayapata mayu - Ayuyani mayu; Melgar pruwinsyapi: Nuñuwa mayu - Q'urawiña mayu (Río Corahuiña)
- Q'asakuna: Krus Laqa (4.850 msnm) - Sipitlaqa (4.800 msnm) (Chukuwitu llaqtapi) - Iskay Krus (4.800 msnm) (San Antonio de Putina llaqtapi); Susuyu (4.375 msnm) (Kallawaya Puwirtu Punu).
- Quchakuna: Arapa qucha - Chakchura qucha - Lagunillas qucha - Lurisquta - Pukaqucha - Saqa qucha - Sara qucha - Such'i qucha - Suytuqucha - Titiqaqa qucha - Umayu qucha; Kallawaya pruwinsyapi: Q'umir umiña qucha - Chunkara qucha - Ururillu qucha (Ururillu distritupi) - Janq'uquta (Janjojota) (Ururillu distritupi)
- Wat'akuna:
- Titiqaqa quchapi: Amantani - Chilata - Chirita nº 1 - Chirita nº 2 - - Istiwis - Intika - Qipata - Sutu wat'a - Suwasi - Tikunata wat'a - Titiqaqa wat'a - Uru wat'akuna - Ustuti
- Wiñaymarka quchapi: Sikaya - Luti - Qawana - Patawata - Yuspiki
- Yaqa wat'akuna: Chukuwitu yaqa wat'a - Kapachika - Qupaqhawana yaqa wat'a - Wat'a yaqa wat'a - Wat'asani yaqa wat'a
Urqukuna
| Suti | Hanaq kay (~) | Tiyakuynin |
| Achasiri | 4.950 m | Kallawaya pruwinsya |
| Allinqhapaq | 5.780 m | Kallawaya pruwinsya |
| Ananiya | 5.853 m | Putina pruwinsya |
| Ariquma | - m | Kallawaya pruwinsya |
| Chapi rit'i urqu | 5.400 m | Putina pruwinsya |
| Charantaña rit'i urqu | 5.200 m | Melgar pruwinsya, Nuñuwa distritu |
| Chihik'apaq | 5.650 m | Kallawaya pruwinsya |
| Chimpulla | 5.489 m | Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu |
| Chuqñaquta rit'i urqu | 4.683 m ? 5.800 m ? | Putina pruwinsya |
| Hatun Palumani | 5.730 m | Putina pruwinsya |
| Hatun Sallqa rit'i urqu | 5.200 m | Nuñuwa distritu |
| Ichhuqullu rit'i urqu | 5.423 m | Putina pruwinsya |
| Jurwari rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
| Kallihun | 5.827 m | Putina pruwinsya |
| Kalihun | 5.350 m | Sandia pruwinsya |
| Jarupata rit'i urqu | 5.432 m | Nuñuwa distritu |
| Kawalluni rit'i urqu | +5.400 m | Putina pruwinsya |
| Khunurana | +5.200 m | Santa Rosa distritu |
| Kunka rit'i urqu | +5.200 m | Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu |
| Kunakunka rit'i urqu | +5.000 m | Putina pruwinsya |
| K'anta q'asa | 5.300 m | Nuñuwa distritu |
| Lawaña rit'i urqu | 5.300 m | Nuñuwa distritu |
| Lusuqucha rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
| Lluqisa | 5.100 m | Kallawaya pruwinsya |
| Muskaya | 5.400 m | Melgar pruwinsya, Nuñuwa distritu, Qusqu suyu, K'anas pruwinsya, Layu distritu, Qanchi pruwinsya, Marankani distritu |
| Ñakariya rit'i urqu | 5.360 m | Putina pruwinsya, Sandia pruwinsya |
| Pumanuta rit'i urqu | 5.516 m | Nuñuwa distritu |
| Qillma rit'i urqu | 5.448 m | Nuñuwa distritu |
| Qinamari | 5.438 m | Kallawaya pruwinsya |
| Rit'i Urmasqa rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
| Rit'ipata rit'i urqu | 5.350 m | Sandia pruwinsya |
| Sachapata rit'i urqu | 5.432 m | Nuñuwa distritu |
| Salluyu rit'i urqu | 5.999 m | Putina pruwinsya, Sina distritu; Buliwyapipas |
| San Andrés rit'i urqu | +5.200 m | Putina pruwinsya |
| Sapunuta rit'i urqu | 5.200 m | Nuñuwa distritu |
| Santa Juana | +5.200 m | Nuñuwa distritu, Santa Rosa distritu |
| Surapata rit'i urqu | 5.324 m | Putina pruwinsya |
| Tulallipiña rit'i urqu | 5.200 m | Nuñuwa distritu |
| Wilaquta rit'i urqu | 5.179 m | Sandia pruwinsya |
| Wisk'achani rit'i urqu | - m | Putina pruwinsya |
| Wisk'achani | - m | Wankani pruwinsya |
| Yanaqaqa | 5.143 m m | - |
| Yuraq Unu | - m | - |
| Yana Quchilla | 5.443 m | Melgar pruwinsya, Santa Rosa distritu (saywa: Punu / Qusqu); Willkanuta walla / Raya walla |
Remove ads
- Sillu-sillu Alchemilla pinnata
- Ch'ihi Agrostis breviculmis
- Garbasillu Astragalus garbancillus (Garbancillo)
- Yarita Azorella yareta
- Willma cebadilla Bromus lanatus
- Bromus unioloides (Cebadilla)
- Sura-sura Calamagrostis heterophyla
- Mula pastu Calamagrostis rigida
- Waylla ichhu Calamagrostis sp.
- Ñapha pastu Calamagrostis vicunarum (Crespillo)
- Kunkuna, champa icha kunkush Distichia muscoides
- Awha-awha icha quwi mirachi Erodium sp. (Amor chico)
- Ch'illiwa Festuca dolichophylla
- Unu jallu icha aya phallcha Gentiana peruviana
- Uhutilla Geranium sp.
- Hununcara Gnaphalium sp.
- Pilli plateado Gomphrena sp.
- Huk'uchaq chupan Hordeum muticum (Cola de ratón)
- Pilli-pilli Hypochoeris sp.
- Hunquillo Juncus sp.
- Mula pilli Liabum ovatum
- Lucilia aretioides (Pasto estrella)
- Muhlenbergia ligularis (Grama dulce)
- Llapha icha ñapha pastu Muhlenbergia peruviana
- Plantago sp. (Llantén)
- Ch'akí llantin Plantago monticola
- Q'achu Poa sp.
- Poa candamoana (Grama)
- Tuturilla Scirpus rigidus (Totorilla)
- Ichhu Stipa ichu
- Layu Trifolium peruvianun
- Phusa-phusa Valeriana
- ñuñu-ñuñu
- yawar ch'unqa Oenothera
- pinku punku
- San Pedro Sasawi
- wamanlipa Senecio caementarius
- wirwina verbena
- ñukch'u salvia
- q'illu t'ika Calendula officinalis
- hinchu-hinchu
- ch'iri-ch'iri Grindelia boliviana
- sillu-sillu genus Alchemilla
- uhutilla
- saqarara Plantago major
- payqu Chenopodium ambrosioides
- qhanachu
Remove ads
Ururillu quchapiqa, Melgar pruwinsyapi, kay pisqu layakunam kawsanku:[1]
Ch'inqu Lessonia oreas
Tiwtinku Tringa melanoleuca
Pichinku Zonotrichia capensis
Yuraq waqar Egretta thula
Likichu Vanellus resplendens
Tuturiru Phleocryptes melanops
Puka pariwana: Phoenicopterus ruber
_on_the_ground,_side_view.jpg)
_on_the_ground,_side_view.jpg)
- Maraq-maraq Plegadis ridgwayi
- Chuqa: Fulica americana
- Ajoya Fulica gigantea
- Puna pili Anas versicolor
- Lophonetta specularioides = Anas specularoides (kastilla simipi: pato cordillerano)
- Puka pili Anas cyanoptera
- Yuraq waqar Egretta thula
- Sutru Anas flavirostris
- K'ili ("Kele") Centropelma microptera = Rollandia microptera
- Ch'inqu Lessonia oreas
- Q'upu Oxyura ferruginea
- Tiwtinku Tringa melanoleuca
- Chulpurunku Rollandia rolland
- Urin alqamari Phalcoboenus albogularis
- Puna qiwlla Larus serranus
- Pichinku Zonotrichia capensis
- Uywantullu Podiceps occipitalis
- Tikichu Gallinula chloropus
- Likichu Vanellus resplendens
- Tuturiru Phleocryptes melanops
- Pariwana Phoenicopterus ruber
- Q'illunchu Sicalis uropygialis
Hukkunapas Punu suyupi:
- liq'ichu, likiliki icha liqli Vanellus resplendes
- phicilanka
- q'illu pisqu
- k'ilinchu (= K'illichu ?)
- qhuruqutu
- allqamari Phalcoboenus megalopterus
- chiwanku icha ch'iwanku Turdus chiguanco
- pasupakuy icha ch'iwanku Turdus albicollis
- puku puku
- hak'akllu Colaptes rupicola
- michi-michi
- anka Geranoaetus melanoleucus
- qiwlla Laridae
- ch'ayña Carduelis magellanica
- chuqa Fulica
- ch'uwankira icha yanawiku Plegades ridgwayi
- pariwana
- k'ayra
- hamp 'atu
- Mach'aqway subordo Serpentes
- qaraywa subordo Sauria
- trucha Salmo trutta
- pihirriy (pejerrey)
Remove ads
Chunka kimsayuq pruwinsyanmi kan:
| Pruwinsya | Runakuna(2007)[2] | Uma llaqta | Kuraka |
|---|---|---|---|
| Asankaru | 136.829 | Asankaru | Ruben Pachari Inofuente |
| Kallawaya | 73.946 | Makusani | Nancy Rossel Angles |
| Chukuwitu | 126.259 | Chulli | Eugenio Barbaito Constanza |
| Qullaw | 81.059 | Jilawi | Fortunato Calli Incacutipa |
| Wankani | 69.522 | Wankani | Alex Gómez Pacoricona |
| Lampa | 48.223 | Lampa | Ciriaco Isidro Diaz Arestegui |
| Melgar | 74.735 | Ayawiri | Bernardo Natividad Meza Alvarez |
| Muhu | 27.819 | Muhu | Randolfo Mamani Aracayo |
| Punu | 229.236 | Punu | Luis Butron Castillo |
| San Antonio de Putina | 50.490 | Putina | Alex Max Sullca Caceres |
| Sandia | 62.147 | Sandia | Angel Mario Quispe Quispe |
| San Ruman | 240.776 | Hullaqa | David Maximiliano Mamani Paricahua |
| Yunkuyu | 47.400 | Yunkuyu | Juan Huanca Coarita |
Remove ads
.JPG)
2005 watapiqa Punu suyupi 1.245.508 runakunam kawsachkanku.
Punu suyupiqa Qusqu-Qullaw runasimita, kastilla simita, aymara simita rimanku.[3]
| Simi | Rimaqkuna 2004 (%) | Rimaqkuna 2009 (%) |
|---|---|---|
| Qhichwa simi | 39,2 | 38,7 |
| Aymara simi | 27,9 | 25,9 |
| Kastilla simi | 32,9 | 35,4 |
| Huk simi | - | 0,1 |
1993 watapi
Kay pruwinsyakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku 1993 watapi: Kallawaya (88,1%), Lampa (85,0%), Asankaru (83,3%), Melgar (76,9%).
Kay pruwinsyakunapi aswanta huk indihina simitam (aswanta aymara simitam) rimanku 1993 watapi: Muhu (87,2%), Yunkuyu (82,5%), Chukuwitu (81,2%), Qullaw (80,9%), Wankani (60,2%).
San Ruman pruwinsyapiqa aswanta kastilla simitam rimanku (45,1%) 1993 watapi.
| Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna (%) | Qhichwa simita rimaqkuna (%) | Huk indihina simita rimaqkuna | Hawa simita rimaqkuna |
|---|---|---|---|---|
| Llapan | 23,5 | 43,5 | 33,0 | 0,0 |
| Asankaru | 15,4 | 83,3 | 1,3 | 0,0 |
| Kallawaya | 10,9 | 88,1 | 1,0 | 0,0 |
| Chukuwitu | 18,0 | 0,8 | 81,2 | 0,0 |
| Qullaw | 17,8 | 1,3 | 80,9 | 0,0 |
| Wankani | 10,4 | 29,4 | 60,2 | 0,0 |
| Lampa | 14,7 | 85,0 | 0,3 | 0,0 |
| Melgar | 21,7 | 76,9 | 1,4 | 0,0 |
| Muhu | 11,6 | 1,2 | 87,2 | 0,0 |
| Punu | 33,4 | 32,8 | 33,8 | 0,0 |
| San Antonio de Putina | 15,7 | 71,0 | 13,3 | 0,0 |
| Sandia | 12,6 | 73,6 | 13,8 | 0,0 |
| San Román | 45,1 | 44,6 | 10,2 | 0,1 |
| Yunkuyu | 16,8 | 0,6 | 82,5 | 0,1 |
Pukyu: www1.inei.gob.pe
Kunan
Kay llaqtakunapi aswanta aymara simitam rimanku:
Kay llaqtakunapi aswanta qhichwa simitam rimanku:
- Pawqarqulla, Hatunqulla, Sillustani, Kapachika yaqa wat'a, Intika, Amantani, Hullaqa, Pukara, Ayawiri, Lampa, Asankaru, Makusani, Sandia.
| Pruwinsya | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Indihina simita rimaqkuna /1, /2 | % |
|---|---|---|---|---|
| Asankaru | 21,686 | 17.7 | 100,903 | 82.2 |
| Kallawaya | 9,308 | 14.4 | 55,411 | 85.6 |
| Chukuwitu | 29,308 | 25.7 | 84,606 | 74.2 |
| Qullaw | 15,993 | 21.5 | 58,306 | 78.4 |
| Wankani | 9,312 | 14.7 | 53,989 | 85.2 |
| Lampa | 10,502 | 24.0 | 33,192 | 75.8 |
| Melgar | 18,940 | 28.3 | 47,929 | 71.6 |
| Muhu | 3,275 | 12.9 | 22,081 | 87.0 |
| Punu | 93,228 | 44.5 | 115,510 | 55.1 |
| San Antonio de Putina | 12,856 | 28.5 | 32,206 | 71.4 |
| Sandia | 18,904 | 34.0 | 36,586 | 65.9 |
| San Román | 130,888 | 60.1 | 86,527 | 39.8 |
| Yunkuyu | 12,991 | 29.9 | 30,439 | 70.0 |
| Llapan | 387,191 | 33.8 | 757,685 | 66.1 |
/1 Rimaqkuna: 5 / 5+ wata
/2 Indihina simi: qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)
Pukyu:[2]
Punu suyupitaq Titiqaqa qucha, hinaspa Sillustanipi chullpakuna kan.
- Wawa wasikuna : 423
- Huch'uy yachay wasikuna: 1.897
- Chawpi yachay wasikuna: 468
- Yachay sunturkuna
- Universidad Nacional del Altiplano
- Universidad Andina Néstor Cáceres Velásquez
- Universidad San Carlos
- Universidad Peruana Union
- Universidad Los Ángeles de Chimbote - Centro Académico
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads