شاہ پوری لہجہ پنجابی دا ہک بڑا سوہنا تے مٹھا لہجہ اے جیہڑا پنجاب دے علاقے سرگودھا تے جھنگ وچ بولیا ویندا اے۔ اس دا ناں سرگودھا دی ہک تحصیل شاہ پور تو نکلیا اے۔ شاہ پور پہلو ضلع ہا پر ہن سرگودھے دی تحصیل بن گیا اے۔
اج دا پنجاب انتظامی لوڑاں پاروں سنگڑ گیا ہے‘ ایس دیاں سرحداں اڈواڈ سمے وچ وکھو وکھ رہیاں نیں۔ کدی ایہہ چڑھدیوں دلی تے لہندیوں وادی لغمان تیکر کھلر یا ہویا ہا۔
عبدالغفور قریشی ہوری لکھدے نیں:
پنجاب دے علاقے دیاں حداں پاکستان نے ہند دے مشرق و مغرب وچ انبالہ ڈویژن توں اٹک تیکر تے شمال جنوب وچ راولپنڈی توں بہاولپور تیک پھیلیاں ہوئیاں نیں۔ ۱۹۰۰ء تیک دے پنجاب دے نقشے اتے جھات ماردیاں دلی توں نوشہرہ تیک تے بہاولپور توں ہزارے تیک سارا پنجاب ای سی۔ ۱۹۴۷ء وچ پاکستان دے وجود وچہ آون نال پنجاب دی کٹ ودھ ہوئی تے ایس دیاں حداں سکڑ کے رہ گئیاں۔‘‘۔ [1]
اتلے وچاراں توں سہج سبھا اندازہ ہوندا ہے کہ اج توں پہلے دا پنجاب کتھوں تیکر کھلریا ہویا ہا۔ جیس طرح سانوں پتا ہے کہ برصغیر اتے ڈھیر قوماں حکومت کیتی تے لاکڑی اپنی لوڑ موجب ایہدیاں سرحداں وچ وادھا گھاٹا کردے رہے نیں۔
پنجاب دی سرحداں دے وادھے گھاٹے پاروں دوجیاں جوہاں نال آون جاون گھٹدا گیا تے ایس تاریخی عمل دا اثر ایتھے بولی جاون والی زبان اتے ای پیا۔
پنجابی دے اڈو اڈ رویاں پچھے کجھ جغرافیائی کارن وی ہن۔ جیویں ایس دھرتی اتے پہاڑ‘ دریا تے صحرا تنے رنگ لبھدے نیں۔ ایس لئی ہک خاص طرح دے ماحول وچ رہن وجہوں ایس بولی دی لفظالی تے لہجیاں وچ وی نکھیڑا پوندا رہیا۔
گریرسن نے پنجابی نوں اڈواڈ لہجیاں وچ ونڈیا ہے۔ اوہ لکھدے نیں:
"The district of Lahore lies on the both sides of the river Ravi on the east side (in the Bari Doab between the Ravi and Sutlej) the dialect of Punjabi shows sign of increasing influence of Lahnda spoken in Majhi on the west of the Ravi (in the Rechna Doab between the Ravi and Chenab). The Labor dialect of Punjabi." ۔ [2]
پنجابی دے لہجیاں نوں وچار دیاں ہک ہور تھاں تے گریرسن لکھدا ہے:
"Every thing to the east of this I call Punjabi, and every thing to the west of it I call Lahnda, but it must be remembered that this is a purely arbitrary convention, and that for some distance to the west of that line, the language which I called Lahnda differ but slightly from the language of the East of the Rechna Doab and of North East Gujrat which I call Punjabi. I have been guided mainly by the vocabulary. To the west of west of the line, the language, which is mainly that of the tract known as the Bar or Jungle, has a vocabulary which agrees much more closely with that of Lahnda. Except in Multan or do not find Lahnda inflenion established till we cross the Chenab.۔ [3]
گریرسن مگروں آون والے کھوجی اوہدے وچاراں تے متفق نہیں ہن جیویں حافظ محمود شیرانی لکھدے نیں:
’’مغربی مورخین نے شمالاً جنوباً ایک خط کھینچ کر مشرقی اور مغربی پنجابی میں اسے تقسیم کر دیا۔ مشرقی زبان کا نام پنجابی رکھا ہے اور مغربی حصہ کی زبان کا نام لہندا‘ پنجابی کو وہ مغربی ہندی میں شامل کرتے ہیں اور لہندا کو بیرونی میں۔ مشرقی اور مغربی زبانوں میں جو فرق ہے وہ اصول نہیں ہے بلکہ تاریخی اور ضلع ضلع کی مقامی خصوصیات کی بنا پر پیدا ہوتا گیا اور یہ تقسیم ہر حال میں ناجائز ہے۔‘‘۔ [4]
گریرسن دی ونڈ صرف پنجابی تے لہندی تے مک گئی اگوں اوس ایہناں دیاں شاخاں دسیاں ہین۔ محمد آصف خاں ہوراں نے ایس زبان دیاں بولیاں نوں ترائے حصیاں وچ ونڈیا ہے۔
’’پوربی‘ پچھمی‘ مرکزی۔
پوربی: بھٹیانی‘ پوآدھی‘ دوآبی‘ مالوئی‘ پہاڑی۔
پچھمی جاں لہندا: ملتانی ‘ پوٹھوہاری‘ چھاچھی‘ دھنی‘ شاہ پوری۔
جے اسیں ایہناں بولیاں دا گوہ نال مطالعہ کریے تے سانوں پتہ چلدا ہے کہ محمد آصف خاں نے لہندی زبان دا ذکر ای نہیں کیتا جدوں کہ گریرسن نے ایہناں ساریاں بولیاں نوں ملا کے لہندی دا ناں دے دتا صرف ماجھی لہجے نوں وکھریاں کیتا ہے۔ اساڈی جاچے آصف خاں ہوراں دی ونڈ ٹھیک جاپدی ہے۔ گریرسن ہندوستانی زباناں بارے وڈا کھلارواں کم کیتا ہے تے اوہدی کھیچل اپنی تھا ہرے اہمیت رکھدی ہے۔ آن والے سمے دے ماہر لسانیات اوہنوں سراہ کے یاں نکھد کے اگے نویاں راہواں بنا سکدے نیں۔
زبان دے وکھو وکھ لہجے ہونا کوئی مہنے آلی گل نہیں۔ ماہر لسانیات جاندے نیں کہ کسے وی زبان دی امیری اوس دے لہجے ہوندے نیں تے ایہہ رنگا رنگی اوہدا گن ہوندی ہے۔
ایتھے اسیں پنجابی بولی دے سر کڈھویں لہجے شاہ پوری بارے گل کرسائیں۔ شاہ پوری لہجہ کیہڑا ہے تے ایہہ کتھے بولیا جاندا ہے۔ پہلاں اسیں کجھ سوجھواناں دے وچار پیش کردے آں تے مڑ کسے سٹے اتے اپڑ سائیں۔
سلیم خاں گمی ہوریں لکھدے نیں:
’’شاہ پوری پہلوں سرگودھے دے علاقے نوں شاہ پور آکھیا جاندا سی۔ شاہ پوری سرگودھے تے جھنگ دی بولی اے۔‘‘ <refسلیم خان گمی‘ پنجابی زبان دا ارتقاء‘ پہلا ایڈیشن‘ لہور: عزیز بکڈپو‘ 1991ء، ص 115۔ </ref>
محمد آصف خاں ہوراں نے وی جھنگ تے سرگودھے دی بولی نوں شاہ پوری آکھیا ہے۔[6]
ڈسٹرکٹ گزٹیئر
سرگودھے دے ضلع بنن توں پہلوں شاہ پور ضلع ہائی مڑ انتظامی لوڑاں پاروں شاہ پور دی تھاویں سرگودھا ضلع بنا دتا گیا۔ شاہ پور دی بولی بارے Shahpur District Gazetteerوچ لکھیا ہے:
"There are numerous sub dialecta in the district which may be arranged in two groups (1) the dialects of the plain, which are closely allied to those of Jhang and Mooltan and (2) the salt range dialect, which belongs to the group spoken on the plateau of the north Punjab."[7]
Jhang District Gazetteer وچ لکھیا ہے:
"Many of the people shown as speaking Punjabi might more properly have been returned as speaking Jatki, the language or dialect of the south western plain of the Punjab."[8]
Gazetteer of the Chenab colony Lyallpur (Faisalabad) وچ لکھیا ہے:
"The great mass of the people of course speak the Punjabi of the various district from which they have immigrated. The language recorded as "Jangli" is that spoken by the Bar nomel tribes. The language spoken by the Janglis is really a rude form of "Lahnda" or western Punjabi otherwise known as Jatki.[9]
سلیم خان گمی تے آصف خاں دی گل کسے حد تیکر ٹھیک جاپدی ہے جدوں کہ ڈسٹرکٹ گزٹیئر وچ لکھی زبان جانگلی یاں جٹکی کوئی لہجہ نہیں۔ پنجاب وچ جٹ قبیلہ تاں ہے پر بولی دا ناں جٹکی کدے وی نہیں۔ ڈسٹرکٹ گزیٹیئر جنے وی لکھے گئے اوہناں وچ بولی بارے بہوں تھوڑے شبد ملدے نیں تے اوہ وی ٹھکویں نہیں۔ انج لگدا ہے کہ اوہناں صرف ٹیوا لا کے یان سنی سنائی گلاں اتے ای سٹا کڈھیا ہے۔ شہباز ملک ہوراں وی ایس نوں جٹکی (۱۱) آکھیا ہے: بھاویں محمد آصف خاں تے سلیم خاں گمی نے شاہ پوری دا علاقہ سرگودھا تے جھنگ دسیا ہے۔ اساڈی جاپے کڑا نہ بار توں اڈ ساندل بار تے گوندل بار وچ وی شاہ پوری بولی ورتی جاندی ہے۔
شاہ پوری لہجے سمیت پنجابی زبان دا ایہہ خاصہ ہے یاں ایہہ زبان اینی امیر ہے کہ ایس وچ ہرلفظ دے متبادل تن یاں چار لفظ ملدے ہین تے جیہڑا مرضی ورت لوؤ۔ دوجی گل ہر لفظ ہر گل واسطے مخصوص ہے جیویں: چاٹ مُک ‘ الوتھا‘ گھسن‘ ہورا‘ ہڑبچ۔ ایہہ مارن لگیاں ہتھ دیاں وکھو وکھ شکلاں تبدیل ہوندیاں ہین۔ ہتھ دیاں بدلیاں ہوئیاں شکلاں دے وکھو وکھ ناں ہین۔
شاید ای اجیہی زبان ہووے جیہدا ایڈا لفظی بھنڈار ہووے۔ ایہناں ساریاں لہجیاں ہون دے باوجود پنجابی ایسے دیس دی بولی ہے لہجے بھاویں جیویں وی ہوون ایس نال بولی ڈھیر امیر ہوندی ہے۔ ایس لئی پنجابی زبان وی ایہناں لہجیاں پاروں ڈھیر امیر ہے۔
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
