błoto
Z Wikisłownika, wolnego słownika
rzeczownik, rodzaj nijaki
| przypadek | liczba pojedyncza | liczba mnoga |
|---|---|---|
| mianownik | błoto | błota |
| dopełniacz | błota | błot |
| celownik | błotu | błotom |
| biernik | błoto | błota |
| narzędnik | błotem | błotami |
| miejscownik | błocie | błotach |
| wołacz | błoto | błota |
- (1.1) mieszanina ziemi i wody; zob. też błoto (zawiesina) w Wikipedii
- (1.2) bagno, obszar bagnisty
- (1.3) przen. sytuacja lub środowisko dwuznaczne moralnie[1]
- (1.4) chem. osady strącone w procesie produkcji cukru w błotniarkach[1]
- odmiana:
- (1.1)
- przykłady:
- (1.1) Ktoś naniósł błota do mieszkania i nie nie posprzątał.
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) ugrzęznąć w błocie • ochlapać się błotem • taplać się w błocie • błoto pośniegowe
- synonimy:
- (1.1) reg. śl. ciapryka, maras; daw. kał
- antonimy:
- hiperonimy:
- (1.1) breja
- hiponimy:
- (1.1) borowina
- holonimy:
- (1.1) kałuża, bagno
- meronimy:
- (1.1) woda, ziemia, ił, piasek
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. błotnik m, błota nmos, błotnica ż, błotniarka ż, błocenie n, ubłocenie n, błotniak m, Błotnica ż, błotniarkowate nmos, Błota nmos
- czas. błocić ndk., ubłocić dk.
- przym. błotny, błotnisty
- związki frazeologiczne:
- mieszać z błotem / zmieszać z błotem • obrzucić błotem / obrzucać błotem • obrzucić się błotem • unurzać w błocie • wdeptać w błoto • wyrzucać pieniądze w błoto • koń bosy na lód, but dziurawy na błoto, tępa siekiera na drwa – niebezpieczni są • gdy na Szczepana błoto po kolana, na Zmartwychwstanie wytoczym sanie • gdy święta Agata po błocie brodzi, człek w Zmartwychwstanie po lodzie chodzi • na wiosnę ceber deszczu, łyżka błota; na jesieni łyżka deszczu, ceber błota • każde błoto ma swego diabła • kto w błoto wpadnie, ten suchy nie wstanie • kiedy na św. Barbarę błoto, będzie zima jak złoto • po św. Bartłomieju z łyżki deszczu ceber błota • gdy w Elżbietę pada, pluchę i błoto zapowiada • styczeń rok stary z nowym styka, czasem zimnem do kości przenika, czasem w błocie utyka • cnota tam za błoto, gdzie ma wagę złoto • kto w błoto idzie, ten się nim ukala • majowe błoto, więcej niż złoto • garncarz z błota narobi złota • po świętej Dorocie pójdziesz po błocie • po świętej Dorocie wioska cała w błocie • święta Dorota zapowiada śnieg i błota • pierwszy śnieżek w błoto pada, słabą zimę zapowiada • dobry koń to i po błocie pojedzie • zarzekała się żaba błota • na wozie świnie, pod wozem błoto • siej owies w błoto, urodzi się złoto • z wierzchu złoto, w środku błoto • nie uczerpnąć z błota czystej wody • byle było błoto, znajdą się i diabły • kto w błoto bije, temu kał do gęby pryszcze • styczeń rok stary z nowym styka, czasem zimnem do kości przenika, czasem w błocie utyka • z błota nie zrobisz złota • reg. (Kresy) spaskudzić równo z błotem[2]
- etymologia:
- od prasł. *bolto[3][4] → błoto (1.1-2), od prabałtosłowiańskiego słowa o znaczeniu biały, od praindoeur. rdzenia bhēlo- lub bhōla- (przez to spokrewnione etymologicznie z pol. biały)[3]
- przejście znaczenia wyjaśniane występowaniem na bagnach trawy wełnianki, której białe główki nasienne pokrywają błota bielą[3]
- por. białor. балота, bułg. блато, chorw. blato, czes. bláto, dłuż. błoto, głuż. błóto, mac. блато, ros. болото, karpatorusiń. болото, scs. блато, serb. блато, słc. blato, słń. blato i ukr. боло́то
- por. litew. baltas i łot. balts
- źródłosłów dla jid. בלאָטע
- uwagi:
- (1.2) W tym znaczeniu zwykle używane w liczbie mnogiej – „błota”.
- tłumaczenia:
- aceh: (1.1) leuhop
- angielski: (1.1) mud
- arabski: (1.1) طين
- asamski: (1.1) বোকা
- baskijski: (1.1) lokatz, lohi
- białoruski: (1.1) гразь ż; (1.3) гразь ż
- chorwacki: (1.1) blato n
- czeski: (1.1) marast m
- duński: (1.1) mudder n, dynd n
- esperanto: (1.1) koto
- fiński: (1.1) kura
- francuski: (1.1) boue ż
- gudźarati: (1.1) કાદવ m (kādava)
- hiszpański: (1.1) barro m
- jidysz: (1.1) בלאָטע ż (blote)
- kaszubski: (1.1) rëda ż, brëklëzna ż, brëzgawica ż, brëzgula ż, czaprowina ż, czapuga ż, kalëga ż, kalëszcze n, mëza ż, pełm m, rozbrzëga ż; (1.2) błota, badżielnice, bagna, dãple, sapë, szlapë, trzęsawiszcza
- kataloński: (1.1) fang m, llot m
- łaciński: (1.1) lutum n
- nahuatl klasyczny: (1.1) zoquitl
- niemiecki: (1.1) Schlamm m
- nowogrecki: (1.1) λάσπη ż
- rosyjski: (1.1) грязь ż, слякоть ż
- rumuński: (1.1) noroi n
- słowacki: (1.1) blato n
- słoweński: (1.1) blato n; (1.2) močvirje n
- szwedzki: (1.1) slask n, gyttja w, gegga w, sörja w, mörja w, dy w
- tetum: (1.1) tahu
- turecki: (1.1) çamur
- ukraiński: (1.1) болото n, грязь ż
- wilamowski: (1.1) kūt m, kut m
- włoski: (1.1) fango m, limo m
- źródła:
- Tadeusz Lehr, O mowie Polaków w Galicji wschodniej, „Język Polski” nr 2–3/1914, s. 51.
- Hasło „biały” w: Krystyna Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15258-1, s. 45.
- Hasło „blato” w: Hrvatski jezični portal.
