Zostera

Zostera, tasiemnica (Zostera L.) – rodzaj traw morskich z rodziny zosterowatych (Zosteraceae), obejmujący 15 gatunków^[5] występujących w morzach i oceanach w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego. W Polsce występują dwa gatunki: zostera morska (Z. marina) i zostera drobna (Z. noltii)^[6].

Zostera

Zostera morska
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	zosterowate
Rodzaj	zostera
Nazwa systematyczna
Zostera L. Sp. Pl. 968. 1753
Typ nomenklatoryczny
Zostera marina L.[3]
Synonimy
Alga Tourn. ex Lam. Heterozostera (Setch.) Hartog Nanozostera Toml. & Posl.[4]
Zasięg

Łąka podwodna Zostera sp.

Kłącze zostery morskiej

Liście zostery morskiej

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa ζόστερ (zoster – pas, obręcz)^[7].

Zasięg geograficzny

Zostery występują w strefie litoralnej mórz i oceanów klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego, w Europie, Afryce, Azji, Australii i Ameryce Północnej. Rośliny te nie występują na wybrzeżach Ameryki Środkowej i Antarktyki. W Ameryce Południowej występują jedynie na wybrzeżu środkowego Chile^[4].

Morfologia

Łodyga

Monopodialnie rozgałęziające się kłącze, tworzące w węzłach krótkie pędy z kilkoma liśćmi^[8].

Korzenie

Łodyga ukorzenia się w węzłach, tworząc wiązkowo od 5 do 20 korzeni^[9].

Liście

Blaszki liściowe całobrzegie lub rzadko drobnoząbkowane, równowąskie, z 3–11 równoległymi żyłkami przewodzącymi^[8]. Pochwa liściowa błoniasta lub skórzasta, uszkowata i języczkowata^[8], otwarta lub rurowata, rozkładająca się później niż blaszka liściowa^[9].

Kwiaty

Rośliny jednopienne^[8]. Kwiaty jednopłciowe, zebrane w lancetowatą kolbę, otoczoną liściową pochwą kwiatostanową^[9], siedzącą, wyrastającą pachwinowo, o spłaszczonej osi^[8]. Kwiaty męskie i żeńskie występują naprzemiennie na jednej kolbie. Kwiaty męskie często wsparte przysadką^[9], z dwukomorowymi główkami pręcików^[8]. Słupki eliptyczne^[9], z krótkimi szyjkami i 2 szydłowatymi lub nitkowatymi znamionami^[8].

Owoce

Podobne do niełupki, jajowate do eliptycznych^[9].

Biologia i ekologia

Rozwój

Wieloletnie, rzadko jednoroczne^[9], wodne geofity (hydrogeofity)^[4].

Siedlisko

Strefy litoralne mórz i oceanów. Osłonięte zatoki i otwarte wybrzeża oraz ujścia rzek i laguny, na osadach piaszczystych, kamienistych i mulistych, na głębokości od 0,5 do 20 metrów, rzadziej do 50 metrów (Zostera polychlamys)^[10].

Systematyka

Systematyka według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów z rodziny zosterowatych (Zosteraceae) w obrębie rzędu żabieńcowców (Alismatales) należących do kladu jednoliściennych^[2].

Wykaz gatunków^[5]

• Zostera angustifolia (Hornem.) Rchb.
• Zostera asiatica Miki
• Zostera caespitosa Miki
• Zostera capensis Setch.
• Zostera capricorni Asch.
• Zostera caulescens Miki
• Zostera japonica Asch. & Graebn.
• Zostera marina L. – zostera morska
• Zostera mucronata Hartog
• Zostera muelleri Irmisch ex Asch.
• Zostera nigricaulis (J.Kuo) S.W.L.Jacobs & Les
• Zostera noltii Hornem. – zostera drobna
• Zostera novazelandica Setch.
• Zostera polychlamys (J.Kuo) S.W.L.Jacobs & Les
• Zostera tasmanica M.Martens ex Asch.

Zagrożenie i ochrona

14 gatunków zostery zostało ujętych w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych:

• Zostera asiatica – status NT (bliski zagrożenia)^[11], populacja malejąca
• Zostera caespitosa – status VU (narażony)^[12], populacja malejąca
• Zostera capensis – status VU (narażony)^[13], populacja malejąca
• Zostera caulescens – status NT (bliski zagrożenia)^[14], populacja malejąca
• Zostera chilensis – status EN (zagrożony)^[15], populacja malejąca
• Zostera geojeensis – status EN (zagrożony)^[16], populacja malejąca – gatunek o nieustalonym statusie taksonomicznym
• Zostera japonica – status LT (mniejszej troski)^[17], populacja rosnąca
• Zostera marina – status LT (mniejszej troski)^[18], populacja malejąca
• Zostera muelleri – status LT (mniejszej troski)^[19], populacja stabilna
• Zostera nigricaulis – status LT (mniejszej troski)^[20], populacja malejąca
• Zostera noltii – status LT (mniejszej troski)^[21], populacja malejąca
• Zostera pacifica – status LT (mniejszej troski)^[22] – gatunek obecnie uznany za synonim Zostera marina
• Zostera polychlamys – status LT (mniejszej troski)^[10], populacja stabilna
• Zostera tasmanica – status LT (mniejszej troski)^[23], populacja stabilna

W Polsce zostera morska objęta jest ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[24]. Roślina ta umieszczona jest też na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006), jako gatunek wymierając (kategoria zagrożenia: E)^[25]. Gatunek ten występuje w 3 specjalnych obszarach ochrony siedlisk systemu Natura 2000: Ostoja Słowińska, Wolin i Uznam oraz Zatoka Pucka i Mierzeja Helska^[26].

Zostera drobna w Polsce prawdopodobnie wymarła. Dawniej występowała w okolicach Gdańska^[27]

Zastosowanie

Liście, kłącza i nasiona zostery morskiej są jadalne. Liście są spożywane na surowo lub gotowane. Ich nasady są kruche i słodkie. Korzenie są żute. Są ostre i słodkie. Suszone i sproszkowane kłącza stosowane są jako przyprawa, świeże kłącza i liście są często wykorzystywane jako dania świąteczne przez rdzenną ludność Ameryki Północnej^[28].