Zodiak

Zodiak (łac. zōdiacus, z gr. ζῳδιακός κύκλος^[a]) – pas na sferze niebieskiej w płaszczyźnie ekliptyki o szerokości ok. 16°. W jego obszarze znajduje się widoczne z Ziemi Słońce zataczające w ciągu roku pełny obieg. W astrologii kąt pełny (360°) podzielono na 12 równych części^[1], stąd wyróżnia się 12 astrologicznych znaków zodiaku odpowiadającym 12 gwiazdozbiorom zodiakalnym (w przeciwieństwie do współczesnej astronomii uwzględniającej 13 gwiazdozbiorów przecinających ekliptykę). Współcześnie ze względu na zjawisko precesji pierwotny podział zodiakalny znacząco odbiega od rzeczywistych obserwacji (czas wchodzenia Słońca w dany gwiazdozbiór), a nawet zdarza się, że jest całkowicie rozbieżny.

Ten artykuł dotyczy astronomii i zachodniej astrologii. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Astrologiczne koło zodiakalne

Gwiazdozbiory zodiakalne uwzględniane w astrologii. Od góry: Baran, Byk, Bliźnięta, Rak, Lew, Panna, Waga, Skorpion, Strzelec, Koziorożec, Wodnik, Ryby

Punkty przecięcia równika niebieskiego z ekliptyką nazywa się punktami równonocy: wiosennej i jesiennej. Chwilę przejścia Słońca przez punkt równonocy wiosennej przyjmuje się za kalendarzowy początek astronomicznej wiosny – Słońce wchodzi w astrologiczny znak Barana (nie mylić z gwiazdozbiorem Barana). Analogicznie początkiem jesieni jest równonoc jesienna, kiedy Słońce wchodzi w astrologiczny znak Wagi.

Zodiak tropikalny (astrologiczne znaki zodiaku)

Ekliptykę w starożytności podzielono na 12 równych części po 30°.

W czasach, gdy podzielono ekliptykę na znaki Zodiaku, punkt Barana, który rozpoczyna znak Barana, znajdował się w obrębie współczesnego gwiazdozbioru Barana. Położenie znaków zodiaku pokrywało się wówczas w przybliżeniu z położeniem gwiazdozbiorów. Na skutek precesji osi ziemskiej punkt Barana od tego czasu przesunął się o około 30°, czyli na początek gwiazdozbioru Ryb. Również w wyniku ostatecznego ustalenia granic gwiazdozbiorów w 1930, doszedł 13 gwiazdozbiór przecinający ekliptykę: Wężownik.

Słońce przesuwa się o niecały 1° dziennie wzdłuż linii ekliptyki. W związku z różnicą roku zwrotnikowego i kalendarzowego Słońce wchodzi w dany stopień i znak zodiaku o innej porze dnia, a czasem w innym dniu miesiąca niż w roku ubiegłym. Pozycję Słońca w określonym czasie, względem określonego miejsca na Ziemi można sprawdzić w efemerydach.

W astrologii znakom zodiaku przypisano arbitralnie różne znaczenia wykorzystywane przy stawianiu horoskopów.

Motyw astrologicznego zodiaku był tematem przewodnim wielu filmów, m.in. serialu kryminalnego Horoskop śmierci. Łacińskie nazwy znaków zodiaku noszą kolonie z serialu Battlestar Galactica.

Długość ekliptyczna	Nazwa znaku	Symbol	Chwila wstępowania Słońca w znak dane dla roku 2005 (Katowice)	Uwagi
300°	Wodnik		20 stycznia, godz. 00:22 (UTC+1)[2]
330°	Ryby		18 lutego, godz. 14:30 (UTC+1)[3]
0°	Baran		20 marca, godz. 13:33 (UTC+1)[4]	Słońce wchodzi w znak w chwili równonocy wiosennej
30°	Byk		20 kwietnia, godz. 01:38 (UTC+2)[5]
60°	Bliźnięta		21 maja, godz. 00:49 (UTC+2)[6]
90°	Rak		21 czerwca, godz. 08:46 (UTC+2)[7]	Słońce wchodzi w znak w chwili przesilenia letniego
120°	Lew		22 lipca, godz. 19:50 (UTC+2)[8]
150°	Panna		23 sierpnia, godz. 01:46 (UTC+2)[9]
180°	Waga		23 września, godz. 00:23 (UTC+2)[10]	Słońce wchodzi w znak w chwili równonocy jesiennej
210°	Skorpion		23 października, godz. 09:42 (UTC+2)[11]
240°	Strzelec		22 listopada, godz. 06:15 (UTC+1)[12]
270°	Koziorożec		21 grudnia, godz. 19:35 (UTC+1)[13]	Słońce wchodzi w znak w chwili przesilenia zimowego

Gwiazdozbiory na ekliptyce

Data „wchodzenia” Słońca w obszar danego gwiazdozbioru zmienia się w czasie. Jest to spowodowane ruchem precesyjnym Ziemi^[14].

Przykładowo, okresy pobytu Słońca na tle kolejnych, nieregularnych odcinków ekliptyki w roku 2011 wyglądały następująco:

Nazwa gwiazdozbioru	Nazwa łacińska	Symbol	Słońce w gwiazdozbiorze – dane dla roku 2011[15][16]	Uwagi
Wodnik	Aquarius		16 lutego – 11 marca
Ryby	Pisces		11 marca – 18 kwietnia
Baran	Aries		18 kwietnia – 13 maja
Byk	Taurus		13 maja – 21 czerwca
Bliźnięta	Gemini		21 czerwca – 20 lipca
Rak	Cancer		20 lipca – 10 sierpnia
Lew	Leo		10 sierpnia – 16 września
Panna	Virgo		16 września – 30 października	Słońce w tym gwiazdozbiorze przebywa najdłużej (około 44 dni).
Waga	Libra		30 października – 23 listopada
Skorpion	Scorpio		23 listopada – 29 listopada	Słońce w tym gwiazdozbiorze przebywa najkrócej (około 6 dni).
Wężownik	Ophiuchus		29 listopada – 17 grudnia
Strzelec	Sagittarius		17 grudnia – 20 stycznia
Koziorożec	Capricornus		20 stycznia – 16 lutego

Zobacz też

• rok platoński
• zodiak chiński
• znaki zodiaku w indyjskim Dźjotisza

Uwagi

1. „krąg zwierzątek”, κύκλος „krąg” i ζῴδιον zdr. od ζῷον „zwierzę”.