Gwiazdozbiór Wodnika

Wodnik (łac. Aquarius, dop. Aquarii, symbol , skrót Aqr) – dziesiąty co do wielkości gwiazdozbiór sąsiadujący z Wielorybem, Rybami, Delfinem i Rybą Południową, położony na południe od równika niebieskiego. Wodnik to jeden z najstarszych (w sensie antropologicznym) gwiazdozbiorów. Konstelacja znana była już w Babilonii i starożytnym Egipcie^[2]. Liczba gwiazd dostrzegalnych nieuzbrojonym okiem: około 90. W Polsce widoczny jesienią.

Wodnik

Nazwa łacińska	Aquarius
Dopełniacz łaciński	Aquarii
Skrót nazwy łacińskiej	Aqr
Dane obserwacyjne (J2000)
Rektascensja	22 h
Deklinacja	-13°
Charakterystyka
Powierzchnia	980 stopni kw.
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3	2
Najjaśniejsza gwiazda	Sadalsuud (β Aqr, 2,90m)
Gwiazdozbiory sąsiadujące	Ryby Pegaz Źrebię Delfin Orzeł Koziorożec Ryba Południowa Rzeźbiarz Wieloryb
Roje meteorów	eta Akwarydy Tau Akwarydy Południowe Delta Akwarydy Południowe Jota Akwarydy Północne Delta Akwarydy Północne Jota Akwarydy Kappa Akwarydy
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 85[1]° S a 65° N.

Mity i legendy

Wodnik wraz z nilometrem; widoczny jest także historyczny gwiazdozbiór Globus Aerostaticus

Słowo Aqua w łacińskiej nazwie gwiazdozbioru znaczy „woda”. Starożytni Egipcjanie identyfikowali blade gwiazdy Wodnika z bogami Nilu i wierzyli, że to ten gwiazdozbiór zaczyna coroczną życiodajną powódź. Nawiązaniem do tego jest przedstawienie go na niektórych mapach nieba z nilometrem (wodowskazem; łac. Norma Nilotica)^[3].

W mitologii greckiej motyw ten pojawia się w opowieści o wielkim potopie zesłanym na Ziemię przez Zeusa. Tylko nieliczni przetrwali katastrofę i dali początek nowej rasie ludzkiej (m.in. Deukalion)^[2]. W tradycji greckiej Wodnika przedstawia się jako młodzieńca rozlewającego wodę z dzbana. Przyjmuje się, że położenie dzbana tożsame jest z kształtem litery Y utworzonym z gwiazd Gamma Aquarii (Sadachbia), Eta Aquarii, Zeta Aquarii oraz Pi Aquarii^[4]. Ciecz, która wylewa się z dzbana kończy się przy zarysie głowy w konstelacji Ryby Południowej – Piscis Austrinus. Wodnik to nie imię, lecz nazwa mitologicznej czynności, ewentualnie postaci. Najbardziej znanymi odpowiednikami wodnika w mitologii są: Ganimedes oraz Aristajos.

Ganimedes, najprzystojniejszy mężczyzna na Ziemi był synem Trosa, króla Troi, od imienia którego pochodzi nazwa miasta^[4]. Zeus zauroczony Ganimedesem zapragnął mieć go u swego boku. Przemieniwszy się w orła, porwał młodzieńca i przeniósł na Olimp, gdzie służył bogom, podając im wodę wymieszaną z nektarem i ambrozją^[4]. Właśnie dlatego na niebie niedaleko Wodnika znajduje się konstelacja Orła^[1].

Wybrane obiekty

Gwiazdy Wodnika

Ogólnie gwiazdy Wodnika są raczej blade, tylko dwie z nich są jaśniejsze niż trzeciej wielkości gwiazdowej. Najlepiej rozpoznawalna jest grupa gwiazd tworząca „dzban z wodą”, znajdująca się w południowo-wschodniej części konstelacji, a składająca się z gwiazd piątej i szóstej wielkości. Choć są blade, to wyraźnie je widać na ciemnym niebie^[1].

• Sadalsuud (β Aqr, z arab. „najszczęśliwszy”), jest najjaśniejszą gwiazdą. Jest to żółty nadolbrzym typu G, sześciokrotnie cięższy, 50 razy większy i 2200 razy jaśniejszy od Słońca. Znajduje się w odległości 600 lat świetlnych od Słońca^[1].
• Druga co do jasności gwiazda konstelacji to Sadalmelik (arab. „najszczęśliwsza gwiazda królestwa”; α Aqr), tylko niewiele mniej jasna od Beta (β) Aqr. Stanowi prawe ramię postaci i leży w pobliżu dzbana utworzonego z gwiazd γ, η, ζ oraz π Aqr. Pochodzenie i znaczenie obu nazw zaginęły w odmętach czasu.
• Gamma Aqr (Sadachbia), niebieskobiała gwiazda położona w odległości 158 lat świetlnych od Słońca^[5].
• Delta Aqr (Skat) to niebieskobiała gwiazda znajdująca się w odległości 160 lat świetlnych^[5].
• Epsilon Aqr (Albali) – czwartej wielkości niebieskobiała gwiazda leżąca w odległości 102 lat świetlnych od Słońca^[5].
• Psi¹ Aquarii (ψ¹ Aqr) – układ wielokrotny zawierający planetę pozasłoneczną. Układ składa się z trzech gwiazd, z których słabsze gwiazdy oddalone o 49,6″ tworzą układ podwójny znany pod nazwą HD 219430. Gwiazda jaśniejsza (91 Aqr) jest olbrzymem o typie widmowym K0 i jasności obserwowanej 4,22^m, wokół której krąży egzoplaneta o masie 2,9 masy Jowisza^[4].
• Zeta (ζ) Aqr – wizualny układ podwójny gwiazd. Składa się z karła z ciągu głównego o typie widmowym F i jasności obserwowanej 4,42^m oraz podolbrzyma o typie widmowym F i jasności 4,59^m. Obie gwiazdy oddalone są od siebie o około 1,6 sekundy łuku, a ich okres obiegu wynosi 856 lat^[4].

Interesujące obiekty

Pomimo że Wodnik leży daleko od Drogi Mlecznej, zawiera sporą liczbę interesujących obiektów dla obserwatorów amatorów.

• M2 (NGC 7089) – gromada kulista z jasnym jądrem otoczonym przez słabe halo gwiazd. Została odkryta przez Jeana-Dominiquea Maraldi w 1746 roku. Oddalona jest od Słońca o około 37,5 tysięcy lat świetlnych i rozciąga się na obszarze o średnicy 16 minut łuku. Jej jasność obserwowana to 6,5^m[4]. Chcąc rozróżnić najjaśniejsze gwiazdy, należy posłużyć się teleskopem o aperturze minimum 100 mm^[5].
• NGC 7293 – mgławica planetarna zwana również Mgławicą Ślimaka (Helix Nebula). Czasami nazywana Okiem Boga. Za jej odkrywcę uznaje się Karla Ludwiga Hardinga, który dokonał tego przed 1824. Jest jednym z najbliższych nam obiektów tego typu – jest oddalona jedynie o około 700 lat świetlnych. Rozmiary mgławicy odpowiadają połowie Księżyca w pełni. W centrum rozszerzającego się gazowego pierścienia, powstałego przez odrzucenie przed milionami lat zewnętrznych warstw gwiazdy podobnej do Słońca, świeci gorący biały karzeł o temperaturze około 100 000 K, obserwowany jako gwiazda 13,3^m. Chmura pyłu osłaniająca białego karła ma średnicę około dwóch lat świetlnych. Mgławica ta jest stosunkowo jasna (7,3^m).
• NGC 7009 – mgławica planetarna, zwana Mgławicą Saturna. Została odkryta przez Williama Herschela w 1782 roku. Mała, ale jasna owalna mgławica o ciemnym wodnistym zabarwieniu z dwoma małymi promieniami, wychodzącymi z jej boków, co powoduje, że wygląda trochę jak Saturn. Mgławica znajduje się w odległości 3000 lat świetlnych od Słońca^[5].
• M72 – gromada kulista odkryta przez Pierrea Mechaina w 1780 roku. W 20-centymetrowym teleskopie rozdziela się w miriady drobnych iskierek z wyraźną koncentracją w centrum^[1]. Oddalona jest od Słońca o 55,4 tysięcy lat świetlnych.
• M73 – asteryzm składający się z czterech gwiazd odkryty przez Charlesa Messiera w 1780 roku^[4]. Ostatnie pomiary wskazują, że gwiazdy te nie są ze sobą powiązane grawitacyjnie^[2].
• Spośród wielu galaktyk najłatwiejsza do obserwacji jest NGC 7184, która w teleskopie ukazuje wyraźnie jasne małe, podobne do wrzeciona halo z jaśniejszym jądrem^[1].

W naszych czasach przez gwiazdozbiór Wodnika przebiega 24,0° ekliptyki: 1/12 znaku Wodnika i ponad 3/4 znaku Ryby. Słońce wędruje na tle gwiazdozbioru Wodnika pomiędzy 16 lutego a 12 marca. W obrębie tej konstelacji w przyszłości znajdzie się punkt równonocy wiosennej. Ten ważny w astronomii punkt, który wyznacza rektascensję równą 0h, przesunie się wskutek precesji osi obrotu Ziemi z gwiazdozbioru Ryb do konstelacji Wodnika w 2597 roku^[5].

Planety pozasłoneczne

Wokół gwiazdy Gliese 876 (IL Aqr) krążą cztery planety pozasłoneczne. W roku 2000 odkryto dwie planety; Gliese 876 b i Gliese 876 c, kolejną Gliese 876 d znaleziono w roku 2005. Pięć lat później odkryto czwartą planetę Gliese 876 e krążącą wokół gwiazdy centralnej. Obiekty te oddalone są od Słońca o 15,33 lat świetlnych. Gwiazda jest karłem o typie widmowym M4, masie 0,334 (±0,03) masy Słońca i promieniu 0,36 promienia Słońca. Jej jasność widzialna wynosi 10,17^m[6].

Roje meteorów

W konstelacji Wodnika znajduje się kilka radiantów rojów meteorów, z których najważniejsze to Eta Akwarydy, związane z kometą Halleya, z maksimum około 5 i 6 maja – do 60 meteorów w ciągu godziny. Delta Akwarydy mają dwa radianty. Z południowego w okolicach 29 lipca nadlatuje około 20 meteorów na godzinę, natomiast z północnego 6 sierpnia około 10 meteorów. Mniejszy rój, Północne jota Akwarydy, nadlatuje również 6 sierpnia, osiągając intensywność 8 meteorów na godzinę^[5].

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Gwiazdozbiór Wodnika

Zobacz hasło Wodnik w Wikisłowniku

Zobacz w Wikiźródłach Wodnik, Kozorożec

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Wodnika
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

1. Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 312–313. ISBN 978-83-7670-323-7.
2. Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd.Przewodnik po konstelacjach. Warszawa: Wydawnictwo SBM Sp. z o.o., 2005, s. 138–139. ISBN 978-83-7845-873-9.
3. Aquarius, the Waterman. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 45–55. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
4. Tomasz Szymański: Wędrówki po nocnym niebie. T. 12. Poznań: Oxford Educational Sp. z o.o., 2011, s. 20–21, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki.. ISBN 978-83-252-1363-3.
5. Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. Przewodnik Collinsa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2012, s. 80. ISBN 978-83-7073-928-7.
6. Tomasz Szymański: Pięć najbliższych planet pozasłonecznych. T. 33. Poznań: Oxford Educational Sp. z o.o., 2011, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki.. ISBN 978-83-252-1267-4. Brak numerów stron w książce

Bibliografia

• Ian Ridpath, Wil Tirion: Collins Stars and Planets Guide (Collins Guide). London: Collins, 2007. ISBN 978-0-00-725120-9. Brak numerów stron w książce
• H.A. Rey: The stars, a new way to see them. Boston: Houghton Mifflin, 1980. ISBN 0-395-24830-2. Brak numerów stron w książce
• J. Desselberger, J. Szczepanik, Tablice astronomiczne PARK, Bielsko-Biała 2002 ISBN 83-7266-156-1.
• Encyklopedia Wszechświata, Praca zbiorowa Warszawa 2006 Wydawnictwo Naukowe PWN 2006 ISBN 978-83-14848-5.

Linki zewnętrzne

• The Deep Photographic Guide to the Constellations: Aquarius
• NightSkyInfo.com: Constellation Aquarius
• WIKISKY.ORG: Aquarius constellation

Kontrola autorytatywna (gwiazdozbiór):

• GND: 4117598-0
• BNCF: 75036

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 4012011
• Britannica: place/Aquarius-astronomy
• БРЭ: 1922007
• SNL: Vannmannen_-_stjernebilde
• Catalana: 0004586
• DSDE: Vandmanden