Zielenice

Zielenice (Chlorophyta) – parafiletyczna grupa jednokomórkowych (o strukturze wiciowcowej, kapsalnej i kokoidalnej) lub wielokomórkowych, samożywnych roślin występujących w wodach słodkich i słonych, rzadko w środowisku lądowym – wówczas są to higrofity lub symbionty. Należy tu ok. 9000 gatunków. Swą polską nazwę wzięły od dominującej barwy chlorofilu a i b, występują jednak w nich również karoteny (α-, β- i γ-) i ksantofile (luteina, zeaksantyna, wiolaksantyna, neoksantyna, astaksantyna). Jako substancja zapasowa wykorzystywana jest głównie skrobia, a u niektórych również inulina lub podobne do niej związki, sacharoza, maltoza lub erytrytol. W ścianie komórkowej znajduje się celuloza, a czasem również mannany i ksylany^[1]. Zielenice stanowią jedną z trzech linii rozwojowych roślin (obok glaukofitów i krasnorostów). Współcześnie dzielone są na dwie lub cztery równorzędne grupy (gromady). W rygorystycznych ujęciach taksonomicznych do zielenic zaliczane są także rośliny lądowe, przy czym dla takiego ujęcia stosuje się odrębną nazwę rośliny zielone. Termin zielenice oznacza w aktualnym ujęciu wszystkie linie rozwojowe roślin zielonych po wyłączeniu z nich roślin lądowych.

Zobacz też: zielenice w innych znaczeniach tej nazwy.

Zielenice

Gałęzatka
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Gromada	zielenice
Nazwa systematyczna
Chlorophyta Reichenbach

Watka Ulva lactuca zwana także sałatą morską. Ilustracja z: Sowerby's English botany, 1790-1814

Prawdopodobne skamieniałości wielokomórkowych zielenic opisane jako Proterocladus antiquus datowane są na około miliarda lat. Znaleziono je w chińskiej prowincji Liaoning^[2].

W XIX wieku nazwa zielenica była stosowana jako polski odpowiednik nazwy rodzaju Conferva^[3], obecnie niewyróżnianego.

Rozmnażanie

U zielenic obserwuje się znaczną różnorodność procesów rozmnażania. Rozmnażają się zarówno bezpłciowo (poprzez podział komórki, fragmentację plechy, zoospory lub aplanospory) jak i płciowo. W zależności od stopnia rozwoju danego przedstawiciela, w procesie płciowym występują izogamia (najczęściej), anizogamia lub oogamia. U niektórych grup zachodzi przemiana pokoleń (izomorficzna lub heteromorficzna).

Systematyka

Postęp jaki dokonał się w zakresie badań molekularnych w końcu XX w. i na początku XXI w. pozwolił na znaczącą przebudowę systematyki zielenic, tworzonej wcześniej głównie na podstawie analiz cech morfologicznych i cytologicznych^[4]. Odkryte powiązania filogenetyczne pozwalają na identyfikację taksonów monofiletycznych. Ze względu na parafiletyczny charakter samych zielenic, w rygorystycznych pod względem formalnym ujęciach systematycznych do grupy tej zaliczane są rośliny lądowe (Embryophytes), a zielenice dzielone są na 2 (według Lewisa i McCourta 2004 w randze gromad) lub 4 równorzędne grupy.

System zielenic według Lewisa i McCourta (2004):^[5]

Gromada: Chlorophyta

Podgromada: Chlorophytina

Klasa: Chlorophyceae

Rząd: Chlamydomonadales (obejmuje m.in. część dawnych Chlorococcales, Volvocales, Tetrasporales, Chlorosarcinales)

Rząd: Sphaeropleales (obejmuje m.in. część dawnych Chlorococcales)

Rząd: Oedogoniales – uwikłowce

Rząd: Chaetopeltidales

Klasa: Ulvophyceae – watkowe

Rząd: Ulotrichales – wstężnicowce

Rząd: Ulvales – watkowce

Rząd: Siphonocladales – syfonowce

Rząd: Caulerpales – pełzatkowce

Rząd: Dasycladales – dasykladowce

Rząd: †Cyclocrinales

Klasa: Trebouxiophyceae

Rząd: Trebouxiales

Rząd: Microthamniales

Rząd: Prasiolales

Rząd: Chlorellales (obejmuje część dawnych Chlorococcales)

Klasa: Prasinophyceae – prazynofity

Rząd: Pyramimonadales

Rząd: Mamiellales

Rząd: Pseudoscourfieldiales

Rząd: Chlorodendrales

Gromada: Charophyta

Klasa: Mesostigmatophyceae

Klasa: Chlorokybophyceae

Klasa: Klebsormidiophycae – klebsormidiofitowe

Klasa: Zygnemophyceae – zrostnice (sprzężnice)

Rząd: Zygnematales

Rząd: Desmidiales – (desmidie)

Klasa: Coleochaetophyceae

Rząd: Coleochaetales

Podgromada: Streptophytina

Klasa: Charophyceae – ramienicowe

Rząd: Charales – ramienicowce

Klasa: Embryophyceae – rośliny lądowe

Podział zielenic według Adla, Simpsona i innych (2005)^[6]
Podział odzwierciedla relacje filogenetyczne i nie ustala rang systematycznych dla podanych grup (kladów) zielenic. Nie odzwierciedla relacji między grupami należącymi do Charophyta z wyjątkiem Streptophytina.

• Chlorophyta Pascher 1914, emend. Lewis i McCourt 2004
  • Ulvophyceae Mattox i Stewart 1984
  • Trebouxiophyceae Friedl 1995
  • Chlorophyceae Christensen 1994
• Chlorodendrales Fritsch 1917
• Prasinophyceae Cavalier-Smith 1998, emend. Lewis i McCourt 2004
• Mesostigma Lauterborn 1894, emend. Lewis w Adl i in. 2005 (Mesostigmata)
• Charophyta Karol i in. 2001, emend. Lewis i McCourt 2004
  • (Chlorokybophyceae, Klebsormidiophycae, Zygnemophyceae, Coleochaetophyceae)
  • Streptophytina Lewis i McCourt 2004
    • Charales Lindley 1836 (Charophytae)
    • Plantae Hackel 1866