Zbrzyż (obwód chmielnicki)

Zbrzyż, Zbrzyź^[2] (ukr. Збриж) – wieś na Ukrainie w rejonie kamienieckim w obwodzie chmielnickim, nad rzeką Zbrucz, między Skałą Podolską i Sidorowem.

Zbrzyż

Zamek
Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	chmielnicki
Rejon	kamieniecki
Wysokość	252 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności	259[1]
Nr kierunkowy	+380 3859
Kod pocztowy	31635
Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Zbrzyż
Położenie na mapie Ukrainy Zbrzyż
48°54′N 26°10′E

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Zbrzyż (obwód chmielnicki)

Zbrzyż na mapie sprzed 1939 r.

Wraz z mniejszym Zbrzyżem, położonym w rejonie czortkowskim w obwodzie tarnopolskim, stanowi jeden organizm osadniczy. Mniejszy Zbrzyż do 17 września 1939 roku należał do Polski.

Historia

Pierwotnie znajdowały się tu dwie wsie Charzowce i Jarosław Stary. W 1646 roku król Władysław IV wydał przywilej na lokowanie tu na prawie magdeburskim miasta o nazwie Nowe Brzezie przez kasztelana halickiego i starosty skalskiego Stanisława Lanckorońskiego z Brzezia. W 1672 roku opisane jako miasteczko w województwie podolskim. Dawniej należało do Gostyńskich, a potem do rodu Tarłów herbu Topór. W pobliżu Zbrzyzia znajdował się zamek (nad rzeką), kościół i klasztor zakonu Kapucynów zbudowany w 1744 roku przez starostę goszczyńskiego Adama Tarło. Klasztor został opasany murem w kształcie topora (od herbu Tarły). Od 1785 roku zakonnicy utrzymywali parafię w tej miejscowości. W ołtarzu znajdował się obraz Smuglewicza. Po 1830 roku w ramach represji po powstaniu listopadowym tutejszy kościół katolicki przerobiono na cerkiew prawosławną. Istniał tu także kościół św. Antoniego i Nepomucena zbudowany w 1842 roku z 5 obrazami Smuglewicza.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zachodnia część osiedla była siedzibą gminy w powiecie borszczowskim w województwie tarnopolskim. Po reformie z 1 sierpnia w 1934 roku w Gminie Gusztyn^[3]. W miejscowości stacjonowała strażnica KOP „Zbrzyż”^[4].

W trakcie wojny obronnej z Niemcami, w dniu 17 września 1939 roku zajęta przez wojska sowieckie. W latach 1941–1944 pod okupacją niemiecką, a następnie w ZSRR. Od 1991 roku w Republice Ukrainy.

Zabytki

• zamek^[5] – po którym pozostały ruiny bramy polskiego zamku z XVII wieku wraz z resztkami wałów obronnych;
• klasztor oo. kapucynów – piwnice;
• cmentarz katolicki – pozostałości.

Przypisy

1. https://rada.info/upload/users_files/34226402/5d9caa8e64140675216f80111640eaa3.pdf
2. Zbrzyź, mstko nad Zbruczem, pow. kamieniecki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 532.
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu borszczowskiego w województwie tarnopolskiem na gminy wiejskie (Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 565).
4. Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 315. ISBN 83-88973-58-4.
5. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIV. Warszawa: 1880–1902, s. 532–533.

Linki zewnętrzne

• Zbrzyź, dawniej Brzezie Nowe, Brzezie, Zbrzezie, mstko nad Zbruczem, pow. kamieniecki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 532.
• Zbrzyź na stronie Rady Najwyższej Ukrainy. (ukr.)

Encyklopedie internetowe (wieś na Ukrainie):

• ЕСУ: 16554