Remove ads
Zamiowate (Zamiaceae) – rodzina roślin z rzędu sagowców (Cycadales) z klasy sagowcowych. Obejmuje, w zależności od ujęcia, od 9[5][6][7], 10[8] do 11[9] rodzajów z ok. 185[6], 200[7], 230[8] gatunkami.
 Dioon jadalny | |
| Systematyka[1][2][3] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina |
zamiowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Zamiaceae Horaninow Prim. Lin. Syst. Nat.: 45. 2 Nov 1834[4] | |
Rośliny te występują w strefie międzyzwrotnikowej na kontynentach amerykańskich, w Afryce i Australii, na tych dwóch ostatnich kontynentach także sięgając w ich południowej części strefy klimatu umiarkowanego. Amerykańskie rodzaje (Ceratozamia, Dioon, Microcycas i Zamia) rosną głównie w Ameryce Środkowej i tylko ten ostatni z nich ma szerszy zasięg[9] sięgając do Florydy na północy[10] i schodząc wzdłuż Andów do Chile[9]. W Afryce rośnie Encephalartos i Stangeria, w Australii – Bowenia, Lepidozamia i Macrozamia[9]. Zamiowate spotykane są w różnych siedliskach – od półpustynnych, po mokradła i wilgotne lasy równikowe[11].
Znaczenie użytkowe mają dioon jadalny Dioon edule i różne gatunki z rodzaju zgłowień Encephalartos – których nasiona, a w drugim przypadku także wnętrze strobili są spożywane[7]. Po obróbce spożywane jest jako sago także wnętrze pni różnych gatunków[8]. Liście gatunków środkowoamerykańskich wykorzystywane są do dekoracji, zwłaszcza podczas uroczystości religijnych[7]. Jako rośliny ozdobne sadzone są różne gatunki, zwłaszcza z rodzajów Ceratozamia, Encephalartos i Zamia[8].
Remove ads
- Pokrój
- Rośliny o wyglądzie przypominającym palmy i paprocie[9][10] (Stangeria odkryta w stanie wegetatywnym opisana została pierwotnie jako gatunek paproci[12]). Ich nierozgałęziony lub nieregularnie rozgałęziający się pęd wyrasta ponad ziemię lub rozwija się pod jej powierzchnią i okryty jest trwałymi nasadami liści[7]. Najwyższe rośliny z tej rodziny należące do australijskiego gatunku Lepidozamia hopei osiągają ponad 18 m (być może nawet do 24 m) wysokości. Meksykański Dioon spinulosum opisywany jest jako mogący osiągać 18 m wysokości. Pień Macrozamia moorei rosnącej do 6 m wysokości, osiągać może 1 m średnicy[9]. Rośliny o pniach podziemnych mają wierzchołek pędu na powierzchni gruntu[8], przy czym pogrążone mogą być na głębokość do ok. 0,6 m (u Bowenia)[9]. Do najmniejszych przedstawicieli rodziny należy Zamia pygmaea o pniu podziemnym osiągającym 25 cm długości i do 3 cm średnicy[9]. Korzenie zamiowatych współżyją z grzybami (mykoryza). Część wykształca trwały korzeń palowy, a u innych zastępowany jest on przez korzenie przybyszowe, zwykle krótkie i bulwiaste[13]. Część z nich ma postać korzeni koralkowych – rosnących ku górze i tworzących siedlisko dla sinic wiążących azot atmosferyczny[8].
- Liście
- Z wyjątkiem Bowenia i Stangeria są zróżnicowane na liście łuskowate i asymilacyjne[13]. Liście Bowenia wyróżniają się także tym, że są podwójnie pierzasto złożone, a liście Stangeria mają młode części zwinięte podobnie jak liście paproci[7] i żyłkowanie listków pierzaste, a nie równoległe jak u innych gatunków[8]. Liście wyrastają skrętolegle na szczycie pędu tworząc na nim pióropusz. Są pierzasto złożone, zwykle pojedynczo. Poszczególne liście utrzymują się na roślinie zazwyczaj przez cztery lata. Osiągają od ok. 5 cm długości u Zamia pygmaea do ponad 5 m u Encephalartos. Odpowiednio liczba listków na liściu może wynosić od kilku do ponad 200. U niektórych rodzajów u nasady liści występują wyrostki przypominające przylistki, u wielu roślin listki w dolnej części liścia zredukowane są do dwóch rzędów cierni, a u niektórych gatunków Ceratozamia i Zamia poza tym na ogonku występują dodatkowe kolce. Listki są siedzące lub mają własne ogonki, krótkie lub dłuższe (u Zamia wallisii osiągające do 8 cm długości). Blaszki listków zwykle są równowąskie (u Zamia angustissima do 1 mm szerokości) do jajowatych. Są całobrzegie, płaskie lub podwinięte, ale też u wielu kolczaste lub silnie klapowane. Największe listki u Z. wallisii osiągają 60 cm długości i 17,5 cm szerokości[13].
- Organy zarodnionośne
- Zamiowate są roślinami dwupiennymi[8].
- Mikrospory (zwane u tej grupy już ziarnami pyłku) powstają w mikrosporangiach. Mają one ściany wielowarstwowe, kształt kulisty i powstają w dużej liczbie na dolnej stronie mikrosporofili. Te łuskowate męskie liście zarodnionośne zebrane są po kilka w szyszkowaty mikrostrobil[8][12].
- Zalążki rozwijają się parami w bocznej pozycji na liściopodobnych lub łuskowatych makrosporofilach (żeńskich liściach zarodnionośnych). Skupiają się one na szczycie pędu w szyszkowate makrostrobile. Same zalążki również są okazałe – osiągają do kilku cm długości. Okryte są masywną ścianką (nucellusem) otoczoną osłonką (integumentem)[8][12]. Zapylenie dokonywane jest za pomocą wiatru (anemogamia) lub za pośrednictwem udziału owadów (entomogamia), wabionych odorem lub ciepłem wytwarzanym przez strobile[8].
Remove ads
- Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne w obrębie rodziny
Rodzina stanowi grupę siostrzaną względem rodzaju sagowiec Cycas stanowiącego rodzinę sagowcowatych Cycadaceae. Obie rodziny klasyfikowane są do rzędu sagowców Cycadales – jedynego w obrębie klasy sagowcowych Cycadopsida[2][8][14]. Stangeria i Bowenia były wyodrębniane jako rodzina Stangeriaceae, jednak okazały się być zagnieżdżone w obrębie Zamiaceae[7].
Ze względu na liczne cechy budowy łączące te rośliny z paleozoicznymi paprociami nasiennymi są one uznawane za „przeżytki dawnych epok geologicznych”[12]. Ponieważ jednak radiacja ewolucyjna w obrębie tej rodziny zaszła w ciągu minionych 5 milionów lat, zamiowate nie powinny być traktowane jako żywe skamieniałości[7].
| sagowcowe |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz rodzajów wg Plants of the World online[5]
- Bowenia Hook.
- Ceratozamia Brongn. – ceratozamia, różyca
- Dioon Lindl. – dioon, głąbiec
- Encephalartos Lehm. – zgłowień
- Lepidozamia Regel
- Macrozamia Miq. – makrozamia
- Microcycas (Miq.) A.DC. – mikrocykas
- Stangeria T.Moore – stangeria
- Zamia L. – zamia
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads