Wrocławskie Zakłady Elektroniczne Mera-Elwro

Wrocławskie Zakłady Elektroniczne „Elwro” (także Centrum Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów „Mera-Elwro”) – istniejące w latach 1959–1993 zakłady zlokalizowane przy ul. Aleksandra Ostrowskiego 30 na wrocławskim Grabiszynie, produkujące urządzenia elektroniczne, między innymi komputery mainframe serii Odra i RIAD, osprzęt komputerowy – m.in. pamięci ferrytowe^[2], kalkulatory (w tym pierwszy polski kalkulator biurowy Elwro 105LN), elementy elektroniki użytkowej (do radioodbiorników i telewizorów) i wojskowej^[3]. Przy tej samej ulicy, pod numerem 22, istniało też przyzakładowe technikum elektroniczne, tzw. EZN (Elektroniczne Zakłady Naukowe), przeniesione na ulicę Braniborską 57^[4].

Ten artykuł dotyczy przedsiębiorstwa. Zobacz też: Elwro.

Zakłady Elektroniczne „Elwro”

Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Adres	ul. Aleksandra Ostrowskiego 30 53-238 Wrocław
Data założenia	6 lutego 1959[1]
Data likwidacji	1993
Położenie na mapie Polski Zakłady Elektroniczne „Elwro”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Zakłady Elektroniczne „Elwro”
Położenie na mapie Wrocławia Zakłady Elektroniczne „Elwro”
51°05′41,6″N 16°58′25,4″E

Historia

7 maja 1957 w „Nowych Sygnałach” ukazał się artykuł autorstwa Wojciecha Dzieduszyckiego i inż. Stefana Rylskiego pt. Kupą Mości Panowie Telewidzowie, w którym zainicjowano społeczne działania – wobec braku takowych w „planach centralnych” – dla uzyskania dostępu do telewizji przez mieszkańców Dolnego Śląska. Powołano Społeczny Komitet Budowy Wrocławskiego Ośrodka Telewizji – miał on na celu m.in. budowę przekaźnika retransmitującego sygnał telewizyjny. Przewodniczącym komitetu został Bronisław Ostapczuk, natomiast najaktywniejszym działaczem okazał się być inż. Rylski, dzięki staraniom którego wybudowano funkcjonujący do dziś RTCN Ślęża. Niestety, emitowany sygnał nie mógł być odbierany z powodu braku telewizorów, których zakup był wówczas bardzo trudny – wtedy telewizory produkowano w Polsce wyłącznie w Warszawskich Zakładach Telewizyjnych. W marcu 1958 inż. Rylski opracował memoriał, który został przez Komitet przesłany ówczesnemu wicepremierowi Piotrowi Jaroszewiczowi^[5]. W wyniku tych działań 6 lutego 1959 Minister Przemysłu Ciężkiego Kiejstut Żemajtis powołał Wrocławskie Zakłady Elektroniczne T-21, zaś ich siedzibą były budynki starej zrujnowanej cukrowni przy ul. Obornickiej^[6].

W zakładzie jednak nigdy nie uruchomiono produkcji wspomnianych telewizorów, zaś nazwa została bardzo szybko zmieniona na powszechnie znaną, pochodzącą od telegraficznego skrótu (ELektronika WROcławska)^[7].

Pierwszym rodzajem uruchomionej produkcji (wrzesień 1959) były obrotowe przełączniki kanałów do telewizorów produkowanych w Warszawie – co przez dwa lata stanowiło główne źródło dochodów fabryki. W latach 60. XX w. Elwro wytwarzało podzespoły do przetwarzania sygnału UKF – głowice z lampą elektronową ECC85 montowane w radioodbiornikach produkowanych przez Zakłady Radiowe Kasprzaka w Warszawie i Zakłady Radiowe Diora w Dzierżoniowie^[8] (również w modelach z zakresem fal CCIR eksportowanych do Wielkiej Brytanii i Kanady)^[9][10][11].

Jednak wizja rozwoju zakładu, przyjęta i realizowana przez dyrekcję, w tym dyrektora zakładów Mariana Tarnkowskiego, zakładała produkcję elektronicznych maszyn cyfrowych^[12].

Historia produkcji komputerów

• jesień 1959 – podjęcie współpracy naukowej z Zakładami Aparatów Matematycznych PAN (kier. Leon Łukaszewicz) i z Instytutem Badań Jądrowych PAN (opiekun naukowy Romuald Marczyński), polegającej głównie na szkoleniach^[13]
• czerwiec 1961 – uruchomienie modelu maszyny cyfrowej Odra 1001 opartej na lampach elektronowych^[14]
• grudzień 1961 – uruchomienie modelu lampowo-tranzystorowej Odry 1002; ostatecznie jednak obie maszyny nie weszły do seryjnej produkcji z powodu niskiej niezawodności^[14]
• grudzień 1962 – uruchomienie produkcji lampowego UMC-1, opracowanego przez Zakład Konstrukcji Telekomunikacji i Radiofonii Politechniki Warszawskiej – w latach 1963–1964 wyprodukowano 25 szt. tych urządzeń^[15]
• 1963 – dyrektorem zostaje Stefan Rylski; do użytku zostaje oddany budynek biurowy przy ul. Ostrowskiego; uruchomiono produkcję przyrządów pomiarowych^[13]; utworzenie Pracowni Projektowej (od 1976 projektowanie było wspomagane komputerami)^[16]
• styczeń 1964 – podjęcie seryjnej produkcji Odry 1003 – w latach 1964–1965 wyprodukowano 42 szt. tych urządzeń, które trafiły do odbiorców krajowych i zagranicznych^[17]
• 1964 – włączenie do grupy przedsiębiorstw Zjednoczenia Przemysłu Automatyki i Aparatury Pomiarowej „Mera”^[13]
• 1965–1966 – prace nad uruchomieniem seryjnej produkcji komputera ZAM-21 (projekt Instytutu Maszyn Matematycznych w Warszawie)^[16]; badania przeprowadzone przez Komisję Oceny Maszyn Matematycznych wykazały zbyt dużą awaryjność i produkcja seryjna nie została podjęta^[18]
• czerwiec 1965 – powstał pierwszy egzemplarz Odry 1013^[19]
• 1966 – Odra 1013 została wdrożona do produkcji seryjnej – do roku 1967 wyprodukowano 84 sztuki tych maszyn^[18]
• 1968 – utworzenie Biura Handlu Zagranicznego – tym samym Elwro stało się jednym z czterech polskich zakładów uprawnionych do samodzielnej działalności handlowej poza strukturami centrali handlu zagranicznego^[20]; utworzenie Zakładu Techniki Wojskowej; dyrektorem został Jerzy Olczak^[14]; powołanie Biura Obsługi Technicznej-Serwis i Ośrodka Szkoleniowego^[16]
• 1972 – utworzenie Biura Generalnych Dostaw^[16]
• 1975 – rozpoczęcie seryjnego montażu komputerów Jednolitego Systemu R-32^[16].

Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku zakłady podjęły produkcję konsoli TVG-10, stanowiącej klon gry Pong; szacuje się, że przez trzy lata do sprzedaży trafiło 9 tysięcy egzemplarzy urządzenia. W roku 1981 produkcję konsoli przejęło poznańskie Przedsiębiorstwo Polonijno-Zagraniczne Ameprod, produkując w około 3 lata 100 tysięcy konsol^[21].

W 1986 roku zakłady wyprodukowały próbną serię komputerów osobistych Elwro 800 Junior do użytku w szkołach. Rozwiązanie to zostało zaaprobowane przez ekspertów zajmujących się edukacją oraz informatyką jako najlepsze do edukacji informatycznej. Od 1989 roku planowano rozpocząć produkcję komputerów wraz z oprogramowaniem na poziomie 30 tys. sztuk rocznie^[22].

Zakłady w roku 1993 zostały sprywatyzowane i sprzedane niemieckiemu koncernowi Siemens^[1], który uznał produkcję we Wrocławiu za nieopłacalną i zlikwidował fabrykę, wyburzając większość hal produkcyjnych. Większość pracowników zwolniono za ich zgodą w zamian za odprawy.

1 marca 2000, po siedmiu latach zarządzania przez Siemensa, wykupiła je w całości amerykańska firma telekomunikacyjna Telect^[1][23].

• 
  Odra 1003, pierwszy produkt seryjny
• 
  Linia strojenia przełączników telewizyjnych przed 1969 r.
• 
  Kompletowanie aparatów części centralnej elektronicznej automatyki analogowej systemu URS
• 
  Montaż podzespołów do maszyn cyfrowych

Ewolucja organizacji i nazw zakładu^[16]

1959	1962	1964	1966	1968	1969	1971	1972	1976	1978	1983	1993
Pracownia Przyrządów Fizycznych (Uniwersytet Wrocławski)	Zakład Instytutu Tele-Radiotechnicznego (Uniwersytet Wrocławski)	ELPO		ELPO ZD EUREKA			ELMAT Pracownia Projektowa OBR	Centrum Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów MERA-ELWRO OBR BHZ Pracownia Projektowa	Centrum Komputerowych Systemów Automatyki i Pomiarów MERA-ELWRO Instytut BHZ Pracownia Projektowa	Wrocławskie Zakłady Elektroniczne MERA-ELWRO	likwidacja
			Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów Oddział Wrocław
					WPA ELAM Pracownia Projektowa
Wrocławskie Zakłady Elektroniczne ELWRO		Wrocławskie Zakłady Elektroniczne MERA-ELWRO Pracownia Projektowa		Wrocławskie Zakłady Elektroniczne MERA-ELWRO BHZ		Wrocławskie Zakłady Elektroniczne MERA-ELWRO OBR BHZ

Ważniejsze produkty

• komputery:
  • mainframe: UMC-1^[24][16], Odra 1001^[3], Odra 1002^[3], Odra 1003^[3][24][16], Odra 1013^[24][16], Odra 1103^[16]
  • mainframe: Odra 1204^[3][24][16]
  • mainframe: Odra 1304^[3][25][16], Odra 1305^[3][25][24], Odra 1325^[3][25][24], RODAN 10 (mobilna, wojskowa wersja Odry 1325)^[25]
  • mainframe: R-32 (EC-2032) z rodziny RIAD R1, R-34 (EC-2034) z rodziny RIAD R2
• komputery analogowe rodziny ELWAT
• mikrokomputery: Elwro 800 Junior, Elwro 500, Elwro 600
• procesory teleprzetwarzania EC-8371.01 dla komputerów z rodziny RIAD
• kalkulatory: Elwro 105LN, Elwro 140, Elwro 144, Elwro 180, Elwro 255L, Elwro 440, Elwro 441 Bolek, Elwro 442LC Jacek, Elwro 480, Elwro 481 Lolek, Elwro 482
  • kalkulatory drukujące:, Elwro 240, Elwro 255L, Elwro 330, Elwro 343
• organki elektroniczne Elwirka

• 
  Odra 1305 (otwarta jednostka centralna)
• 
  Monitory ekranowe i pamięci taśmowe
• 
  Elwro 800 Junior
• 
  Elwro 801AT

Zobacz też

• Skwer ELWRO

Przypisy

1. Adam Urbanek, Ostatni etap ELWRO, w: „NetWorld” 2009-03-11.
2. Janusz Książek, Ferrytowe pamięci planarne, do minikomputerów i komputerów produkowanych w WZE MERA – ELWRO, w: „Informatyka” 12/1975, s. 4-8.
3. Andrzej Krajewski, Cud nad Odrą, w: „Newsweek” 2010-05-30, on-line: .
4. Historia - Elektroniczne Zakłady Naukowe [online], archiwum.ezn.edu.pl [dostęp 2020-11-05].
5. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 15–16.
6. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 17.
7. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 15.
8. Stare Radio | Diora, DMTL 202 25801 [online], www.oldradio.pl [dostęp 2023-03-04].
9. Stare Radio | ZRK, Stertone 200 [online], www.oldradio.pl [dostęp 2023-03-04].
10. Stare Radio | Diora, Rumba 21841 [online], www.oldradio.pl [dostęp 2023-03-04].
11. Stare Radio | ZRK, K 101 [online], www.oldradio.pl [dostęp 2023-03-04].
12. Bartłomiej Kluska, Automaty liczą. Komputery PRL, wydawnictwo NovaeRes, 2013, s. 40.
13. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 18.
14. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 19.
15. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 19–20.
16. Zbigniew J. Salamon, 20 lat MERY-ELWRO, w: „Informatyka” 1/1980.
17. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 20.
18. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 21.
19. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 20–21.
20. Maćkowiak, Myszkier i Safader 2008 ↓, s. 18–19.
21. Marcin Kosman: Nie tylko Wiedźmin. Historia polskich gier komputerowych. Warszawa: Open Beta, 2015, s. 30-31. ISBN 978-83-941625-0-4.
22. Encyklopedia świat w przekroju 1988, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989, ISSN 01376799, s. 521.
23. Amerykanie w ELWRO [online], Computerworld, 13 marca 2000 [dostęp 2020-11-07] (pol.).
24. Roman Zuber, Moje wspomnienia o ELWRO, on-line: .
25. Adam Urbanek, Koniec epoki komputerów ODRA, w: „Computerworld”, on-line: .

Bibliografia

• Barbara Maćkowiak, Andrzej Myszkier, Bogdan Safader: Budowanie marki (1959–1969). W: Barbara Maćkowiak, Andrzej Myszkier, Bogdan Safader: Polskie komputery rodziły się w ELWRO we Wrocławiu. Rola Wrocławskich Zakładów Elektronicznych ELWRO w rozwoju informatyki w Polsce. Grażyna Trzaskowska (red. naukowa). Wrocław: Archiwum Państwowe we Wrocławiu, 2008, s. 15, seria: Dolny Śląsk wczoraj i dziś. ISBN 978-83-7795-016-6. [dostęp 2024-03-31]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Galeria: Smutny koniec Elwro
• Galeria: Produkcja komputerów Odra
• Strona wspomnieniowa byłych pracowników Elwro
• PTI Sekcja Historyczna, Informator dla użytkowników komputerów Elwro [online], Historia Informatyki [dostęp 2020-11-05] (pol.).
• Barbara Maćkowiak, Andrzej Myszkier, Bogdan Safader, (red. nauk.) Grażyna Trzaskowska: Polskie komputery rodziły się w ELWRO we Wrocławiu. Rola Wrocławskich Zakładów Elektronicznych ELWRO w rozwoju informatyki w Polsce. Wyd. 3. Wrocław: Archiwum Państwowe we Wrocławiu, 2018. ISBN 978-83-7795-016-6. [dostęp 2021-07-19]. (pol.). Brak numerów stron w książce

Kontrola autorytatywna (biznes):

• VIAF: 164281647
• NUKAT: n2007032251