Waleria Tarnowska „Portret Zofii Zamoyskiej z Czartoryskich”, miniatura z r. 1803 w zbiorach Muzeum Narodowego w WarszawieJan Ligber „Portret Jana Tarnowskiego” miedzioryt sprzed r. 1814, na podstawie miniatury Walerii TarnowskiejWaleria ze Stroinowskich Tarnowska Mon Journal, 1804–1838, – rękopis na Zamku w Dzikowie
Malarstwa uczyła się najpierw 3 lata w rodzinnym Horochowie u Constantino Villaniego, miniaturzysty de Hoflize[7] następnie u Wincentego Lesseura, najpierw w Dzikowie, gdzie przebywał często w latach 1800–1803, a od r. 1810 również w Warszawie[8][9][10]. następnie u miniaturzystki T. C. Maron, z domu Mengs i jej męża[11] (córki saskiego nadwornego miniaturzysty I. Mengsa a siostry Antona Raphaela), a lekcje rysunku u ich ucznia Antonia Cherubiniego w Rzymie, potem pobierała nauki u przebywającego w jej gościnie Domenico del Frate, który do r. 1806 malował też portrety członków jej rodziny i obraz Najświętszej Marii Panny do kaplicy w Dzikowie[5]. Następnym nauczycielem Walerii był Filippo Giacomo Remondini, który był też malarzem nadwornym księżnej kurlandzkiej w Żaganiu[12]; a potem przez pewien czas w Paryżu w latach 1824–1826[8][13][14], Maria Zientara uważa, że kształcenie plastyczne Walerii było „za przykładem dworu królewskiego”[15].
Obrazy i rysunki
Waleria była miniaturzystką, malowała portrety i obrazy o tematyce religijnej[8]. Swoje prace często sygnowała: „V. T.”[16] Miniatury malowała na kości słoniowej, zwykle akwarelą, czasem gwaszem i akwarelą lub tylko gwaszem[17]. Obrazy Walerii to często kopie w miniaturze obrazów innych malarzy, albo podobizny członków rodziny[5].
Konstanty Iwanowicz ks. Ostrogski (teść Zofii córki hetmana Jana Tarnowskiego)[31],
Napoleon I (jako konsul, miniatura z r. 1804, na podstawie portretu J. B. Isabeya wypożyczonego Walerii przez Letycję Buonaparte, której spodobała się miniatura, więc dała do medalionu z nią pukiel syna)[32]
Obrazy Walerii Tarnowskiej do II wojny światowej znajdowały się w zbiorach poza Niemcami, spore zbiory posiadała rodzina Walerii Tarnowskiej w rezydencjach Tarnowskich: Dzikowie, Chorzelowie i Rudniku, oraz Śniatynce i Chorzelowie; a także w Wiśniowej należącej do Mycielskich[50]. Po drugiej wojnie światowej część zbiorów znalazła się w Muzeum w Rapperswilu[51], część trafiła do różnych muzeów i bibliotek w Polsce: Muzeów Narodowych w Krakowie i Warszawie, Muzeum Wnętrz Pałacowych w Pszczynie, i Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie (rysunki)[5].
Pamiętniki
Mes voyages (relacja z podróży w latach 1803–1804 spisana dla córki Rozalii)[52]
Waleria miała kilkoro dzieci: Kazimierza (1801–1803), Rozalię (1803–1804), Jana Bogdana (1805–1850), Marię Felicję (1807–1870) z męża Małachowską, Waleriana Spycimira (1811–1861), Rozalię Wiktorię (1814–1815), Annę (1816–1893) i Tadeusza Antoniego (1819–1890)[2][3]. Ją i męża bardzo dotknęła śmierć pierwszych dzieci, ulgę niosło im wychowywanie sierot, z biegiem lat kilkunastu, o których wykształcenie i przyszłą pomyślność zadbali[54]. Zmarła 23 listopada 1849 po 17 dniach od udaru[55]. Pochowana w krypcie Tarnowskich w kościele oo. Dominikanów w Tarnobrzegu (Dzikowie)[56].
Podawana jest data urodzin 9 grudnia 1782, i miejsce Horochów; o – „Saur Allgemaines Küstlerlexikon: Bio-bibliographiher index”, K.G. Saur, Monachium–Lipsk, 2000, tom 9 (Schinz-Torricelli), s. 629; oraz E. Bénézit „Dictionaire critique et documentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs” (9 wydanie), Librairie Gründ, 1966, tom 8, s. 225; także genealogia rodu Tarnowskich podaje ta datę. Natomiast Adam Zamoyski w haśle: „Waleria Tarnowska” w: Jane Turner (red.) „The Dictionary of Art.”, Grove, Macmillan Publishers Limited, 1996, tom 30 (Summonte–Tinne), s. 345, podaje datę 19 grudnia 782 i inne miejsce urodzenia: Bubnów na Białorusi.
Maria Śledzianowska „Zainteresowania kolekcjonerskie Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej, Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej i Izabeli z Flemingów Czartoryskiej” artykuł w: „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, rocznik 57, nr 3/4, 2012, s. 185.
Adam Zamoyski hasło: „Waleria Tarnowska” w: Jane Turner (red.) „The Dictionary of Art.”, Grove, Macmillan Publishers Limited, 1996, tom 30 (Summonte–Tinne), s. 345–346.
Maria Śledzianowska: „Zainteresowania kolekcjonerskie Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej, Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej i Izabeli z Flemingów Czartoryskiej” artykuł w: „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, rocznik 57, nr 3/4, 2012, s. 185, 191. Tamże o lekturach Walerii przed podróżą do Włoch m.in. Lanzi Storia pittorica dell ‘Italia” i J. G. Sulzer „Allgemeine Theorie der Schönen Künste”; natomiast o rekonesansie we Włoszech dokonanym przez ks. Antonowicza w: Kazimiera Grottowa „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 26–33.
Z. Batowski hasło „Tarnowska, Waleria” w: Ulrich Thieme, Felix Becker „Allgemeines Lexicon der bildenden künstler von der antike bis zur gegenwart”, wyd. Hans. Vollmer, druk A. Seemann, Lipsk, 1938, tom XXXII, s. 448.
Od r. 1810 często przebywała w Warszawie w związku z obowiązkami męża; – Krzysztof Załęski „Waleria Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, s. 344.
Z tego czasu sporo obrazów w zbiorach w Dzikowie, – Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 134–138, i inne.
Być może wcześniej studiowała w Paryżu w początkach XIX w. w nie tylko w okolicach roku 1825, bo: E. Bénézit: „Dictionaire critique et documentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs” (9 wydanie), Librairie Gründ, 1966, tom 8, s. 225, podaje inną kolejność.
Maria Śledzianowska „Zainteresowania kolekcjonerskie Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej, Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej i Izabeli z Flemingów Czartoryskiej” artykuł w: „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, rocznik 57, nr 3/4, 2012, s. 185, tu dokładniej o latach pobytu w okolicach roku 1825, że 1824–1826, i że studia jej były przy okazji kształcenia syna.
Maria Zientara „Artystki polskie i ich sztuka od XVI do XIX wieku” w: “Krzysztofory: Zeszyty historyczne Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, Zeszyt 24, Kraków, 2006, s. 52.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 41 pozycja 2–3, s. 42 pozycja 5, s. 43 pozycja 9, s. 44 pozycja 11–12, s. 44–45 pozycja 13B, s. 46–47 pozycja 19, s. 47 pozycja 21, s. 54 pozycja 42, s. 55 pozycja 44, s. 55–56 pozycja 46, s. 67 pozycja 84–85.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 109 pozycja 2. O kopii Sassoferrato w: Jerzy Kieszkowski „W czasy naszych ojców. „Wystawa Amatorów” w Wiedniu w lutym i w marcu 1913 r.” w: „Przegląd Polski”, Kraków, tom 190, zeszyt IV z października 1913, s. 20.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 109 pozycja 3. Wedle autorki kopia obrazu Guido Reni.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 110 pozycja 5. Druga miniatura w Muzeum w Pszczynie, późniejsza w Raperswilu.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 112 pozycja 11.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 43 pozycja 9 (miniatura gwaszem Wincentego Lesseura z Raperswilu i informacja o mniejszej miniaturze akwarelą Walerii znajdującej się w Muzeum w Pszczynie).
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 112–113 pozycja 12.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, po polsku str. 113 pozycja 13B. Miniatura akwarelą Rozalii Tarnowskiej została wykonana na odwrocie miniatury Kazimierza Tarnowskiego (syna Walerii), która była malowana akwarelą i gwaszem przez Wincentego Lesseura; tamże pozycja 13A.
Jacek Paulinek: „Ex collectione Dzikoviana: zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa: katalog wystawy, Biblioteka Narodowa, 17 sierpnia–12 października 2008”, Biblioteka Narodowa, Warszawa, 2008, s. 62 pozycja 107.
Jacek Paulinek: „Ex collectione Dzikoviana: zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa: katalog wystawy, Biblioteka Narodowa, 17 sierpnia–12 października 2008”, Biblioteka Narodowa, Warszawa, 2008, s. 62 pozycja 108.
Jacek Paulinek: „Ex collectione Dzikoviana: zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa: katalog wystawy, Biblioteka Narodowa, 17 sierpnia–12 października 2008”, Biblioteka Narodowa, Warszawa, 2008, s. 67 pozycja 123, pisze o miniaturze w MN w Krakowie 11,3 na 9,5 cm z okresu między 1810 a 1815; natomiast Jan Bołoz Antoniewicz wspomina o różnych miniaturach autorstwa Walerii; – Jan Bołoz Antoniewicz: „Katalog Wystawy sztuki polskiej 1764–1886”, Lwów, 1894, s. 115–116 pozycje 608 (11 na 9 cm), 610 (5,3 na 4,2 cm, ale o miniaturze tej wielkości p. J. Paulinek pisze że z monogramem SM z prawej u dołu, – J. Paulinek: „Ex collectione […]”, s. 67 pozycja 124) i 611 (5,5 na 4,4 cm).
Jacek Paulinek: „Ex collectione Dzikoviana: zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa: katalog wystawy, Biblioteka Narodowa, 17 sierpnia–12 października 2008”, Biblioteka Narodowa, Warszawa, 2008, s. 70 pozycja 134. Wedle ostatnich analiz autorem pierwowzoru miał być Jakub Willem Willemsz van der Vliet, chociaż wymienianych jest kilku innych malarzy szkoły niderlandzkiej, przedstawiona na obrazie ma być patrycjuszką z Delftu; – tamże, s. 59 pozycja 100. O tej miniaturze sądzono, że jest to kopia obrazu Bartolomeusa van der Helsta pt. La Vieille de Wanderheist, – Kazimiera Grottowa „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 134 pozycja 21.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 113 pozycja 19.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 115–116 pozycja 21. Jan Bołoz Antoniewicz „Katalog Wystawy sztuki polskiej 1764–1886”, Lwów, 1894, s. 115 pozycja 606, pisze, że to kopia obrazu z 1532 r.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 124 pozycja 42. Datowanie na 1804 za: Jan Bołoz Antoniewicz „Katalog Wystawy sztuki polskiej 1764–1886”, Lwów, 1894, s. 114 pozycja 601.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 124–125 pozycja 44.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 125 pozycja 46.
Była też miniatura Marya Magdalena (kopia Adryana van der Werffa), – Jerzy Kieszkowski „W czasy naszych ojców. „Wystawa Amatorów” w Wiedniu w lutym i w marcu 1913 r.” w: „Przegląd Polski”, Kraków, tom 190, zeszyt IV z października 1913, s. 20.
Krzysztof Załęski: „Waleria Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, s. 344–345, ryc. 796; być może jako kopia Corregia.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 67 pozycja 84; (o miniaturze Wincentego Lesseura z Raperswilu, i informacja o mniejszej miniaturze Walerii w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie).
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 138 pozycja 85.
Krzysztof Załęski: „Waleria Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, s. 345 opis, ryc. 797. Tamże o tym, że to kopia wcześniejszych portretów hetmana, z obrazu M. Bacciarellego, który z kolei był wzorowany na dzikowskim „z niepamiętnych czasów” ukazanym na rysunku Xawerego Preka (i miedziorycie Antoniego Tepplara z niego w „Wizerunki znakomitych ludzi w Polszcze z dołączeniem krótkiego każdéy osoby żywota”, zeszyt I, Kraków, 1829), kopii dokonał Bacciarelli na polecenie króla Stanisława Augusta. Jan Ligber wykonał miedzioryt punktowany na podstawie rysunku L. Courtina na którym hetman opiera rękę na buławie, natomiast Waleria Tarnowska pominęła ułożenie rąk, z tej jej miniatury Walerii miedzioryt Jana Ligbera tu wspominany. Bo prócz tego również miniatura W. Lesseur wspominana tamże i przez Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 41–42, pozycja 4.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy […]”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 70 pozycja 92. Jan Bołoz Antoniewicz „Katalog Wystawy sztuki polskiej 1764–1886”, Lwów, 1894, s. 114–115 pozycja 605, pisze o podobiźnie Antoniny Anny Krasickiej autorstwa Walerii.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 137 pozycja 79 (bez ilustracji).
Kazimiera Grottowa „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 136 pozycja 68.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 135 pozycja 25.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 130 pozycja [363].
Kazimiera Grottowa „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 113 pozycja 34.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 114 pozycja 74.
Jerzy Kieszkowski „W czasy naszych ojców. „Wystawa Amatorów” w Wiedniu w lutym i w marcu 1913 r.” w: „Przegląd Polski”, Kraków, tom 190, zeszyt IV z października 1913, s. 20.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 118 pozycja 124.
Krzysztof Załęski: „Waleria Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, ryc. 798, s. 344 (rycina), s. 345 (opis).
Z. Batowski hasło „Tarnowska, Waleria” w: Ulrih Thieme, Felix Becker „Allgemeines Lexicon der bildenden künstler von der antike bis zur gegenwart”, wyd. Hans. Vollmer, druk A. Seemann, Lipsk, 1938, tom XXXII, s. 448.
Halina Kamińska-Krassowska „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy – Miniaturen von Wincenty Lesseur und Waleria Tarnowska aus der ehemaligen Tarnowski-Sammlung in Dzików im Polenmuseum Rapperswil: Ausstellungskatalog”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994, s. 41, 42, 44–47, 55–56, 67, 70.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 107 pozycja 3, w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 107 pozycja 4, w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.
„Podróż polki do Włoch w epoce Napoleońskiej, 1803–1804.” w: „Przegląd Polski”, Kraków, tom 123, zeszyt VII ze stycznia 1897, nr 367, s. 71.
Źródła polskie
W. Batowski i M. Treter: „Wystawa miniatur” Lwów, 1912 (ilustracje).
Jan Bołoz Antoniewicz: „Katalog Wystawy sztuki polskiej 1764–1886”, Lwów, 1894, o Walerii jako malarce str. 114–116, pozycje 602v611; tamże o portrecie Walerii autorstwa Leona Brzezińskiego w 67 r. ż. Z roku 1849, s. 186–187, pozycja 923.
Dorota Dec, Janusz Walek: „Europejskie skarby Muzeum Narodowego z Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie w Zamku Królewskim w Niepołomicach”, Muzeum w Niepołomicach, 2011, s. 113.
Kazimiera Grottowa: „Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie, 1803–1849”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957, s. 20, 40–43, 47–50, 52–53 (list Antonia Canovy 28 kwietnia 1804), 54–57, 59–64, 68, 71–75, 77, 79, 85–87, 90–94, 101, 103, 113, 114, 118, 130, 133–135, 136, 137.
Aleksandra Janas: „Kolekcja dzikowska hr. Tarnowskich”, wyd. Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega, Tarnobrzeg, 2006.
Halina Kamińska-Krassowska: „Miniatury Wincentego Lesseura i Walerii Tarnowskiej z dawnej kolekcji Tarnowskich z Dzikowa w zbiorach Muzeum Polskiego w Rapperswilu: Katalog wystawy – Miniaturen von Wincenty Lesseur und Waleria Tarnowska aus der ehemaligen Tarnowski-Sammlung in Dzików im Polenmuseum Rapperswil: Ausstellungskatalog”, Zamek Królewski w Warszawie, 1994.
Jerzy Kieszkowski: „W czasy naszych ojców. „Wystawa Amatorów” w Wiedniu w lutym i w marcu 1913 r.” w: „Przegląd Polski”, Kraków, tom 190, zeszyt IV z października 1913, s. 18–20 i 4 ilustracje (Napoleon jako pierwszy konsul, Izabela z Flemingów, ojciec, mąż) na dwóch nienumerowanych stronach po str. 18.
Michał Marczak: „Biblioteka Tarnowskich w Dzikowie”, Biblioteka Dzikowska, Kraków, 1921.
Bożena Mazurkowa: „Nowy grand tour w świetle Mes voyages Walerii Tarnowskiej” – artykuł w: „Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku”, Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2014, s. 151–182.
Jerzy Mycielski: „Sto lat dziejów malarstwa polskiego 1760–1860”, Kraków, 1896, s. 64–66.
Jacek Paulinek: „Ex collectione Dzikoviana: zbiory hrabiów Tarnowskich z Dzikowa: katalog wystawy, Biblioteka Narodowa, 17 sierpnia–12 października 2008”, Biblioteka Narodowa, Warszawa, 2008, str. II–IV, VI, VIII, X, XXI–XXII, XXIV, XXVI–XXX, XXXIII, XXXV–XXXVIII, XL, XLII–XLIII, LXI; ilustracje, s. 59 pozycja 99 (Portret Walerii Tarnowskiej autor Fr. X. Lampi, 1825); miniatury autorstwa Walerii: s. 62 pozycja 107 (Portret Anny z Rakowskich hr. Bystry z ok. 1805), pozycja 108 (Portret Joanny Grudzińskiej z 1823), s. 67 pozycja 123 (Portret Jana Feliksa Tarnowskiego z 1810–1815), s. 70 pozycja 134 (Portret kobiety z książką z 1808).
Edward Rastawiecki: „Słownik malarzów polskich, 1857, tom 3, s. 423–425 (na str. 425 o portrecie Walerii pędzla Beaty z Potockich Czackiej); o rycinie Jana Ligbera na podstawie miniatury Walerii Edward Rastawiecki „Słownik rytowników polskich”, s. 176, pozycja 15.
Maria Śledzianowska: „Zainteresowania kolekcjonerskie Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej, Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej i Izabeli z Flemingów Czartoryskiej” artykuł w: „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, rocznik 57, nr 3/4, 2012, s. 185–187, 191.
Stanisław Wasylewski: „Portrety pań wytwornych”, Inicjał Andrzej Pałacz, Warszawa, 2011.
Krzysztof Załęski: „Waleria Tarnowska” w: „Artystki polskie. Katalog wystawy”, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa, 1991, s. 344–345, ryc. 796 „Maria Magdalena” autorstwa Walerii, być może jako kopia Corregia; ryc. 797 – Jan Ligber miedzioryt na podstawie miniatury Walerii Tarnowskiej „Portret Jana Tarnowskiego”, kopia wcześniejszych portretów hetmana; ryc. 798 – Projekt monumentu zwieńczonego hełmem.
Maria Zientara: „Artystki polskie i ich sztuka od XVI do XIX wieku” w: “Krzysztofory: Zeszyty historyczne Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, Zeszyt 24, Kraków, 2006, s. 52.
„Podróż polki do Włoch w epoce Napoleońskiej, 1803–1804.” w: „Przegląd Polski”, Kraków, tom 123, zeszyt VII ze stycznia 1897, nr 367, s. 69–103, tekst na temat i z tłumaczonymi fragmentami jej pamiętnika z podróży do Włoch.
„Stary portret. Wystawa dzieł polskich i obcych, wykonanych do roku 1930 a znajdujących się w zbirach prywatnych w obrębie województwa krakowskiego”, Kraków, 1930, s. 19, nr 96.
„Wspomnienie pośmiertne dwóch matron polskich Anny hrabiny Małachowskiej i Walerii hrabiny Tarnowskiej”, druk Czas, Kraków, s. 11–19.
Źródła angielskie
Adam Zamoyski hasło: „Waleria Tarnowska” w: Jane Turner (red.) „The Dictionary of Art.”, Grove, Macmillan Publishers Limited, 1996, tom 30 (Summonte–Tinne), s. 345–346.
Źródła niemieckie
Leo R. Schidlof: „Die Bildnisminiatur in Frankreich im XVII, XVIII, und XIX Jahrhundert. Als Anhang: Allgemeines Lexicon der Miniaturisten aller Länder.”, wyd. Beyer, Wiedeń, 1911; tegoż autora „La miniature en Europe Aux 16e, 17e, 18e et 19e siècles”, Akademische Druck – U. Verlagsanstalt, Graz, 1964, tom II (M–Z), s. 819.
„Saur Allgemaines Küstlerlexikon: Bio-bibliographiher index”, K.G. Saur, Monachium–Lipsk, 2000, tom 9 (Schinz-Torricelli), s. 629, Th. XXXII.
„Saur Allgemaines Küstlerlexikon: Bio-bibliographiher index”, K.G. Saur, Monachium–Lipsk, 2000, tom 9 (Schinz-Torricelli), s. 629.
Z. Batowski hasło „Tarnowska, Waleria” w: Ulrich Thieme, Felix Becker „Allgemeines Lexicon der bildenden künstler von der antike bis zur gegenwart”, wyd. Hans. Vollmer, druk A. Seemann, Lipsk, 1938, tom XXXII, s. 448.
Źródła francuskie
Emmanuel-Charles Bénézit: „Dictionaire critique et documentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs” (9 wydanie), Librairie Gründ, 1966, tom 8, s. 225; tegoż autora „Dictionary of Artist”, tom 13 (Sommer–Valverane), Gründ, Paryż, 2006, s. 702.
Elena Gretchanaia, Alexandre Stroev: „La francophonie europeenne aux XVIIIe–XIXe siecles: Perspectives Litteraires, Historiues et Culturalles”, P.I.E.-Peter Lang S.A., Brüssel, 2012.
Jerzy Mycielski: „Une Jeune Polonaise en Italie à l’époque du Premier Consul” w: „La Revue de Pologne”, Paryż-Warszawa, 1924–1926; tegoż samego autora „Journal du voyage en Italie”, 1924–1926, może być innym tytułem tego samego.
Michael Braud: „Les journaux de Waleria Tarnowska et Eliza Michalowska”, Prosses de l’Uniwersité Paris-Sorbonne, Paryż, 2011; na temat tej książki artykuł w: Genesis”, nr 32 z 24 VII 2012, na str. 177–180.
Michael Braud: „Le voyage en France de la comtesse Tarnowska”, Ellug, Grenoble, 2003.
Źródła włoskie
Antonio Canova: „Letter: Roma, to Valeria, contessa Tarnowska, née Stroynowska”, z 14 kwietnia 1804, jest to list od Antonio Canovy z Rzymu do Walerii Stroynowskiej znajdujący się w zbiorach Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.
