Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ustawa o pełnomocnictwach (niem. Ermächtigungsgesetz) – ustawa konstytucyjna przyjęta przez Reichstag 23 marca 1933, pozwalająca rządowi Adolfa Hitlera na wydawanie ustaw bez względu na brzmienie konstytucji weimarskiej i bez konieczności uzyskiwania zgody Reichstagu. Ustawa o pełnomocnictwach była niejako konstytucją III Rzeszy, a na pewno drogą do wprowadzenia w Niemczech dyktatury nazistowskiej. Jej oficjalny tytuł brzmiał: „Ustawa o zabezpieczeniu narodu i państwa przed nieszczęściem” (niem. Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich)[1].
Ustawa została przyjęta większością konstytucyjną – 444 głosów (69%), przeciwko 94 głosom posłów SPD, przy absencji aresztowanych posłów komunistycznej KPD. Tego samego dnia wieczorem ustawę jednogłośnie i bez uprzedniej dyskusji przegłosował również zdominowany przez nazistów Reichsrat (Rada Rzeszy – izba wyższa parlamentu, złożona z przedstawicieli rządów poszczególnych krajów związkowych). Została opublikowana w Dzienniku Ustaw Rzeszy (niem. Reichsgesetzblatt) i weszła w życie następnego dnia – 24 marca 1933[2].
Zgodnie z ustawą o pełnomocnictwach rząd Rzeszy uzyskał uprawnienie do wydawania ustaw bez konieczności uzyskiwania każdorazowej zgody Reichstagu. Należy wyraźnie podkreślić, że chodziło tu o ustawy w ścisłym tego słowa znaczeniu, a nie o dekrety (rozporządzenia) z mocą ustawy, które w choćby niewielkim stopniu mogłyby podlegać kontroli parlamentarnej, nawet jeśli kontrola taka miałaby mieć czysto formalny charakter[3]. Co więcej, ustawodawstwo rządowe zostało nie tylko prawnie zrównane z ustawami zwykłymi (art. 1), ale wręcz w stosunku do nich uprzywilejowane, gdyż ustawy wydawane przez rząd Rzeszy mogły nawet – z kilkoma czysto formalnymi wyjątkami, do których należał zakaz likwidowania instytucji Reichstagu, Reichsratu, rządu i prezydenta – odbiegać od konstytucji Republiki Weimarskiej (art. 2). Projekty ustaw miał przygotowywać kanclerz, a zatwierdzone akty legislacyjne miały wchodzić w życie następnego dnia, po ich ogłoszeniu i publikacji w Dzienniku Ustaw Rzeszy (art. 3). Rząd otrzymał również prawo do samodzielnego zawierania umów międzynarodowych z innymi państwami i wydawania odpowiednich przepisów wykonawczych w celu realizacji tych umów, co w praktyce dawało mu swobodę prowadzenia polityki zagranicznej (art. 4). Ustawa o pełnomocnictwach miała obowiązywać przez 4 lata, tj. do dnia 1 kwietnia 1937, lecz niezależnie od tego automatyczne traciła moc obowiązującą w przypadku, „gdyby obecny rząd Rzeszy został zastąpiony innym” (art. 5)[4].
Ustawa o pełnomocnictwach stanowiła decydujący krok na drodze do przejęcia władzy dyktatorskiej w Niemczech przez Adolfa Hitlera i NSDAP oraz przekształcenia Niemiec z republiki parlamentarnej w monopartyjne policyjne państwo totalitarne[5]. W ciągu 3 miesięcy od uchwalenia ustawy o pełnomocnictwach wszystkie działające w Niemczech partie polityczne, z wyjątkiem NSDAP, zostały zdelegalizowane lub zmuszone do samorozwiązania się, a 14 lipca wprowadzono prawo, które uczyniło partię nazistowską jedyną prawnie dozwoloną partią w kraju[5][6]. Chociaż ustawa o pełnomocnictwach formalnie przyznawała uprawnienia ustawodawcze rządowi Rzeszy jako całości, uprawnienia te były w praktyce wykonywane przez samego Hitlera[7]. Posiedzenia rządu od 1934 r. odbywały się coraz rzadziej, a po aferze Blomberga-Fritscha (5 lutego 1938) nigdy nie odbyły się w pełnym składzie[8][9]. Rola Reichstagu, i tak już całkowicie zdominowanego przez NSDAP, została faktycznie zredukowana do zaledwie sceny przemówień przywódcy III Rzeszy. Do końca II wojny światowej zbierał się sporadycznie (ostatni raz 26 kwietnia 1942[9]), nie przeprowadzał żadnych debat i uchwalił tylko kilka ustaw – zawsze za jednomyślną zgodą. W efekcie wpływ społeczeństwa na możliwość odsunięcia Hitlera od władzy, a także kontrolę jego poczynań, zmalał praktycznie do zera, a Reichstag, który po fasadowych wyborach w listopadzie 1933 składał się wyłącznie z członków i formalnie bezpartyjnych sympatyków NSDAP, został sarkastycznie nazwany „najdroższym chórem świata”.
Jak na ironię, co najmniej dwa ze środków, które Hitler podjął w celu konsolidacji swojej władzy, jawnie naruszyły ustawę o pełnomocnictwach, z której sam wywodził swoją legitymizację. 14 lutego 1934, wkrótce po ustawie „O przebudowie Rzeszy” (niem. Gesetz über den Neuaufbau des Reichs) z 30 stycznia 1934[10][11], która zniosła federacyjny ustrój terytorialny państwa, likwidując odrębność ustrojową krajów związkowych Rzeszy i przekształcając je w zwykłe jednostki administracyjne państwa unitarnego[12], zlikwidowano również Radę Rzeszy, pomimo że art. 2 ustawy o pełnomocnictwach wyraźnie chronił istnienie zarówno Reichstagu, jak i Reichsratu[13]. Pół roku później, 2 sierpnia 1934, po śmierci prezydenta Paula von Hindenburga, na mocy uchwalonej dzień wcześniej ustawy, połączono urzędy prezydenta i kanclerza w specjalnie utworzony dla Hitlera urząd wodza i kanclerza Rzeszy (niem. Der Führer und Reichskanzler)[14]. Likwidacja niezależnego urzędu prezydenta Rzeszy również stanowiła jawne pogwałcenie art. 2 ustawy o pełnomocnictwach. Przepis ten nie przewidywał jednak żadnych środków zaradczych w przypadku jakichkolwiek jego naruszeń, a w warunkach państwa faszystowskiego zakwestionowane tych działań w sądzie było praktycznie niemożliwe.
Początkowo ustawa o pełnomocnictwach miała obowiązywać jedynie przez 4 lata (do 1 kwietnia 1937). Jednak 30 stycznia 1937 Reichstag, w pełni kontrolowany przez rząd nazistowski, przedłużył okres obowiązywania ustawy o kolejne 4 lata (do 1 kwietnia 1941)[15][16]. Dwa lata później, 30 stycznia 1939, decyzję o przedłużeniu prawa o dalsze 4 lata (do 10 maja 1943) podjął tzw. Reichstag Wielkoniemiecki, zwołany w 1938 r. po aneksji Austrii i Kraju Sudetów[15][16]. Wreszcie, 10 maja 1943 Hitler wydał dekret, na mocy którego uprawnienia rządu wynikające z ustawy o pełnomocnictwach miały obowiązywać bez ograniczeń czasowych. Aby zachować pozory legalności, zamieścił w nim następującą klauzulę: „Zastrzegam sobie prawo do potwierdzenia tych uprawnień Rządu Rzeszy przez Reichstag Wielkoniemiecki”. W ten sposób ustawa zachowała moc obowiązującą aż do upadku nazistowskich Niemiec[15][16].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
