Ulica Stawki w Warszawie

Ulica Stawki – ulica Warszawy w dzielnicach Wola i Śródmieście, na osiedlu Muranów.

Ulica Stawki w Warszawie

Muranów, Nowolipki
Ulica Stawki na wysokości ul. Lewartowskiego, widok w kierunku zachodnim
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Długość	1340 m
Przebieg
↑ ul. Muranowska 0 m ul. gen. Władysława Andersa 110 m ul. Józefa Lewartowskiego 280 m ul. Pokorna 440 m ul. Stanisława Dubois 710 m ← ul. Dzika, ul. Karmelicka → 920 m al. Jana Pawła II 1190 m ul. Smocza 1340 m ul. Okopowa
Położenie na mapie Warszawy Ulica Stawki w Warszawie
Położenie na mapie Polski Ulica Stawki w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Stawki w Warszawie
52°15′10,0″N 20°59′20,8″E

Ulica Stawki przy ulicy Dzikiej, widok w kierunku wschodnim. Po lewej pomnik Umschlagplatz, na wprost gmach Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Ulica przy ulicy Smoczej, widok w kierunku wschodnim

Ulica zaczyna się przy ul. gen. Władysława Andersa i biegnie do ul. Okopowej. Przedłużeniem ulicy w kierunku wschodnim jest ul. Muranowska.

Historia

„Stawkami” pierwotnie określano grunty Szymanowskich, dopiero później nazwę tę nadano ulicy^[1]. Powstała ona w miejscu drogi narolnej^[2], prowadzącej wzdłuż glinianek i stawów (stąd jej nazwa)^[3]. Stawy powstały w wyniku spiętrzeń rzeki Drny^[4]. Pierwotnie była to niewielka uliczka zaczynająca bieg od ul. Pokornej i ciągnąca się do ul. Okopowej, równoległa do ul. Niskiej^[1].

Zabudowę rozpoczęto około 1770. Nazwa ulicy występuje od 1784^[3].

W 1824 na rozkaz wielkiego księcia Konstantego pomiędzy ulicami: Dziką, Stawki i Pokorną powstał plac musztry oraz przeglądów wojska, nazwany placem Broni. Plac miał kształt kwadratu o boku 420 metrów i był największym placem XIX-wiecznej Warszawy^[5]. Wytyczenie placu spowodowało przesunięcie wschodniego wlotu Stawek na skrzyżowaniu z ul. Dziką o około 40 metrów na południe oraz odgięcie 250-metrowego odcinka ulicy na wschód od skrzyżowania z ul. Dziką względem osi równoległej do ul. Niskiej^[6].

W 1891 na teren u zbiegu Stawek i ul. Pokornej przeniesiono z ul. Wałowej targowisko nazywane Wołówką^[7].

Od XIX wieku wśród mieszkańców przeważała ludność żydowska.

Zabudowa ulicy ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939^[8]. W listopadzie 1940 zachodnia część ulicy znalazła się w granicach warszawskiego getta^[9]. W styczniu lub lutym 1941 do getta włączono Umschlagplatz oraz nieparzystą (południową) stronę Stawek^[9].

Po wojnie zmieniono przebieg ulicy, wydłużając ją o 280 metrów na południowy wschód od skrzyżowania z ul. Pokorną do skrzyżowania z nową ul. Marcelego Nowotki^[a], w miejscu północno-wschodniego narożnika zlikwidowanego placu Muranowskiego^[10]. Nowy odcinek ulicy poprowadzono przez obszar dawnego pałacowego ogrodu oraz dziedzińca pałacu Murano, który w drugiej połowie XIX wieku pokryty został przez gęstą zabudowę mieszkalną^[11]. Ponadto zachodni wlot ulicy na skrzyżowaniu z ul. Dziką przesunięto o około 40 metrów na południe, umieszczając go naprzeciwko wlotu wschodniego, zaś 480-metrowy odcinek pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Dziką i Smoczą odgięto na południe prowadząc ulicę przez obszar zniszczonej zabudowy mieszkalnej. Ulicy o zmienionym przebiegu nadano nazwę ulica Stawki uchwałą Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 25 marca 1959^[12].

1 stycznia 1956 oddano do użytku linię tramwajową przebiegającą wzdłuż ulicy na odcinku pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Marcelego Nowotki^[a] i Juliana Marchlewskiego^[b][13] z torowiskiem niewydzielonym pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Pokorną i Dziką oraz torowiskiem wydzielonym na pozostałych odcinkach^[14].

W latach 1949–1967 w rejonie zachodniej części ulicy zbudowano osiedle Muranów Zachodni^[15]. W latach 1966–1968 pod nr 14 wzniesiono budynek Technikum Poligraficznego^[16]. W latach 1974–1978 w niedużej odległości, przy ulicach Dzikiej i Inflanckiej wzniesiono osiedle Stawki^[17].

Ważniejsze obiekty

• Biurowiec Intraco (nr 2)
• Pomnik Umschlagplatz
• Gmach Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego (nr 5/7)
• Trakt Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów – dwa kamienne bloki oraz dwie tablice pamiątkowe (nr 5/7 oraz 10)
• Pomnik granic warszawskiego getta (ulica Stawki róg Okopowej)
• Zespół Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1 wraz z Zespołem Szkół Collegium Szkoła Służb Medycznych i Młodzieżowym Domem Kultury Śródmieście. Przed II wojną światową w budynku miały swoją siedzibę Publiczne Szkoły Powszechne nr 112, 120 i 122, biura Zarządu Miasta st. Warszawy, Archiwum Dawnych Ksiąg Meldunkowych oraz dom składowy wraz z biurami magazynów, ekspedycji i oddziału celnego. W czasie funkcjonowania getta w gmachu mieścił się szpital żydowski. Zachodnia część budynku wyznaczała Umschlagplatz. 1 sierpnia 1944 oddział „Kolegium A” Kedywu Armii Krajowej, dowodzony przez por. Stanisława Janusza Sosabowskiego ps. „Stasinek”, zdobył budynek po walce z załogą SS, uwalniając uwięzionych tam Żydów z Węgier i Grecji, co upamiętnia tablica^[18]
• Zespół Szkół Poligraficznych im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (nr 14)

Uwagi

1. Ulicy Marcelego Nowotki w 1990 roku nadano nazwę ulica gen. Władysława Andersa.
2. Ulicy Juliana Marchlewskiego w 1990 roku nadano nazwę al. Jana Pawła II.

Przypisy

1. Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 132.
2. Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 133.
3. Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 182. ISBN 978-83-62189-08-3.
4. Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 44.
5. Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 12. ISBN 83-01-12057-6.
6. Plan Miasta Stołecznego Warszawy, Wymierzony przez Officerów Korpusu Inżenierów w latach 1818 i 1819 i litografowany przez tychże roku 1822. Warszawa: Korpus Inżynierów Wojskowych, 1825. Brak numerów stron w książce
7. Jarosław Zieliński, Jerzy S. Majewski: Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Warszawa: Agora SA i Muzeum Historii Żydów Polskich, 2014, s. 77. ISBN 978-83-268-1283-5.
8. Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 60, 1981.
9. Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3. Brak numerów stron w książce
10. Jarosław Zieliński, Jerzy S. Majewski: Spacerownik po żydowskiej Warszawie. Warszawa: Agora SA i Muzeum Historii Żydów Polskich, 2014, s. 358. ISBN 978-83-268-1283-5.
11. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 11. Miechowska–Myśliwiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2005, s. 452-455. ISBN 83-88372-30-0.
12. Uchwała nr 5 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 25 marca 1959 r. w sprawie nadania nazw ulicom nowowybudowanym. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”. nr 3, poz. 17, s. 17-18, 1959-06-01.
13. Linia tramwajowa zwykła 29. Trasbus.com – Historia warszawskiej komunikacji miejskiej. [dostęp 2024-01-14]. (pol.).
14. Dariusz Walczak: Tramwaje powojennej Warszawy 1945-1975. Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2018, s. 69. ISBN 978-83-63652-30-2.
15. Barbara Orlańska, Andrzej Dobrucki, Wacław Orzeszkowski, Jan Kazimierz Zieliński: Warszawskie osiedla ZOR. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1968, s. 32, 153.
16. Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1965–1989. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 18. ISBN 83-908950-7-2.
17. BarbaraB. Petrozolin-Skowrońska BarbaraB. (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 810, ISBN 83-01-08836-2.
18. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 291. ISBN 83-912463-4-5.