Toledo (Hiszpania)

Toledo (łac. Toletum, arab. ‏طليطلة‎ Ṭulayṭulah) – miasto w środkowej Hiszpanii (ok. 70 km na południe od Madrytu), ok. 83 tys. mieszk. (2011) i pow. 232,1 km². Leży na wzgórzu w zakolu rzeki Tag. Stolica wspólnoty autonomicznej Kastylia-La Mancha i prowincji Toledo. Ośrodek przemysłu lekkiego, spożywczego i rzemiosła artystycznego. Znany ośrodek turystyczny, kultu religijnego – siedziba prymasów Hiszpanii. Jeden z najcenniejszych klejnotów hiszpańskiej architektury. Wielu znanych ludzi i artystów urodziło się lub mieszkało w Toledo, m.in. Al-Zarkali, Garcilaso de la Vega, Eleonora z Toledo, Alfons X Mądry i El Greco.

Ten artykuł dotyczy miasta w stanie Hiszpania. Zobacz też: inne znaczenie terminu Toledo.

Toledo

Kolaż zdjęć Toledo
Herb Flaga
Państwo	Hiszpania
Wspólnota autonomiczna	Kastylia-La Mancha
Burmistrz	Emiliano García-Page
Powierzchnia	232,10 km²
Wysokość	529 m n.p.m.
Populacja (2007) • liczba ludności • gęstość	83 108 (2011) 358,07 os./km²
Kod pocztowy	45001-45009
Tablice rejestracyjne	TO
Położenie na mapie Kastylii-La Manchy Toledo
Położenie na mapie Hiszpanii Toledo
39°51′23″N 4°01′30″W
Strona internetowa

Historyczne miasto Toledo^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Hiszpania
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III, IV
Numer ref.	379
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1986 na 10. sesji
Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Toledo

Fasada katedry

Do 1561 Toledo było stolicą Królestwa Kastylii.

Historia

• Osada założona przez Iberów;
• W 192 p.n.e. zdobyta przez Rzymian, nazwana Toletum, była centrum administracyjnym i handlowym prowincji Hispania Tarraconensis;
• Od V w. pod władzą Wizygotów, od rządów Liuvigilda (Leovigilda) w VI w. stolica ich państwa i centrum religijne (nadal arcybiskup Toledo jest prymasem Hiszpanii);
• 400-702: 18 synodów biskupów w Toledo
• 711–1085, pod panowaniem Maurów; Toledo było wielkim ośrodkiem rzemiosła, szczególnie produkcji broni i jedwabiu. Pozostawało jednak w cieniu Kordoby i Sewilli. W czasach kalifatu kordobańskiego przeżywało swój „złoty wiek”, odznaczający się koegzystencją muzułmanów, żydów i chrześcijan;
• 1036–85, po rozpadzie kalifatu kordobańskiego stolica jednego z najbogatszych państw (taifa) muzułmańskiego Al-Andalus, obejmującego centralną część Półwyspu Iberyjskiego;
• W 1085 zdobyte podczas rekonkwisty przez króla Alfonsa VI, zostało stolicą Kastylii;
• W 1492 wygnanie Żydów;
• 1520–21, ośrodek powstania miast kastylijskich przeciwko próbie ograniczania wolności miast przez Karola V;
• Od 1561, po przeniesieniu stolicy do Madrytu utrata znaczenia gospodarczego i politycznego;
• W 1609 wypędzenie morysków;
• VII–IX 1936 obrona Alkazaru przez zwolenników Francisco Franco przed siłami republikańskimi (w czasie wojny domowej 1936-39), później miasto opanowane przez frankistów.

Puerta del Sol

Zabytki

• Katedra Najświętszej Marii Panny, po katedrze w Burgos, najbardziej znacząca budowla gotycka w Hiszpanii. Budowana w latach 1227-1493 na miejscu pierwszej katedry, zamienionej w czasach władzy Maurów na meczet. Na fasadach widać wpływy francuskiego gotyku. Wieża południowa nieukończona, jedynie zamknięta barokową kopułą.; wieża północna o wys. 90 m.

Przed wejściem do katedry krużganek z XIV w., przebudowany w XV–XVI i XVIII w. We wnętrzu, 5-nawowym, o dług. 112 m i szer. 56 m o wystroju barokowym – 22 kaplice, m.in.:

• • Capilla de San Juan, mieszcząca przebogaty skarbiec a w nim słynną monstrancję o wys. ok. 3,0 m, najważniejszy element procesji w Boże Ciało;
  • Capilla Mayor, ze wspaniałymi bogato rzeźbionymi ścianami ołtarza, po obu stronach którego znajdują się grobowce królów, książąt i biskupów;
  • Capilla Mozarabe, w której odprawiana jest msza według liturgii mozarabskiej (według obrządku Wizygotów, żyjących pod panowaniem Maurów);
  • Capilla Santiago, z mistrzowsko rzeźbionym grobowcem A. de la Luna i jego żony;
• Chór, z należącymi do najpiękniejszych na świecie stallami w stylu gotyckim i renesansowym;
• Zakrystia, z obrazami El Greco i Goi;
• Alkazar, twierdza z XI wieku, po ciągłych uszkodzeniach odbudowywany. W trakcie oblężenia w 1936 r. całkowicie zniszczony. Odbudowany zgodnie z planami z czasów Karola V. Wewnątrz muzeum z pamiątkami po wojnie domowej;
• Castillo de San Servando, średniowieczny zamek nad brzegiem Tagu;
• Kościoły:
  • San Tome z XIV w., dawny meczet w stylu mudejar, znany z obrazu El Greco Pogrzeb hrabiego Orgaza;
  • San Juan de los Reyes z XV/XVI w., zbudowany w stylu izabelińskim początkowo miał zostać miejscem pochówku Królów Katolickich, zamiar zmieniono po zdobyciu Grenady;
  • San Roman z XII w., obecnie muzeum ze zbiorami z czasów Wizygotów;
  • Santo Cristo de la Luz z X/ XII w. przebudowany z meczetu, w stylu mudejar;
  • Santiago del Arrabal z XII w., w stylu mudejar;
  • klasztor del Cristo de la Vega z XI w. w stylu mudejar;
  • Santa Maria la Blanca z XII w., przekształcona z synagogi na kościół w XV w., z pięknymi wnętrzami w stylu mudejar; podobno najstarszy istniejący budynek synagogi w Europie;
  • Synagoga El Transito z 1356, mieści muzeum Żydów sefardyjskich;
  • meczet Tornerías Mosque z XI w;
• Pałace, m.in. Palacio de Fuensalida z XV w.; pałac arcybiskupi z XVI/XVII w.; Galiana Palace z XIII w stylu mudejar;
• Ratusz z XVII w.;
• 'Hospital de Tavera – Museum Duque de Lerma z XVI w. w stylu renesansowym;
• Ruiny budowli rzymskich i średniowiecznych, m.in. bramy: Puerta Vieja de Bisagra z XI w., Puerta Nuevade de Bisagra z XVI w., Puerta del Sol z XIV w., w stylu mudejar, Puerta del Cambron – muzułmańska i XVI w;
• Mosty , m.in. Puente de Alcantara z IX w.;
• Muzea:
  • Museo-Hospital de Santa Cruz, w dawnym renesansowym szpitalu z XVI w. Druga pod względem ważności (po Prado w Madrycie) galeria malarstwa hiszpańskiego;
  • Casa del Greco, rezydencja magnacka z XIV/XV w., dom El Greco; posiada obrazy mistrza oraz innych malarzy ze szkoły Murilla i Velazqueza;
  • Muzeum Archeologiczne, ze znaleziskami z czasów rzymskich i wizygockich.

• 
  Alkazar w Toledo.
• 
  Katedra w Toledo (XIII w.)
• 
  Zamek templariuszy Malpica.
• 
  Synagoga Santa María la Blanca w Toledo (XII w.)
• 
  Ratusz w Toledo (XVII w.)
• 
  Kościół Santo Cristo de la Luz w Toledo (999 r.)
• 
  Kościół Santiago del Arrabal w Toledo (XIII w.)
• 
  Klasztor San Juan de los Reyes w Toledo (XV w.)
• 
  Klasztor San Juan de los Reyes w Toledo, krużganki.
• 
  Historyczny dworzec kolejowy w Toledo.
• 
  Santa Cruz Hospital (XVI w.) w Toledo, dziedziniec.
• 
  Dom El Greco w Toledo.
• 
  Kościół San Román w Toledo (XII w.)
• 
  Puerta de Alfonso VI w Toledo.
• 
  Puerta del Cambrón w Toledo (1572–1577).
• 
  Puente de San Martín w Toledo.

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Toledo (przedmieścia, 3 km na północ od centrum miasta)

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	11.5	14.0	18.1	19.9	24.2	30.5	34.6	34.0	29.0	22.1	15.6	11.6	22,1
Średnie dobowe temperatury [°C]	6.4	8.3	11.6	13.5	17.6	23.2	26.8	26.3	22.0	16.1	10.5	7.1	15,8
Średnie temperatury w nocy [°C]	1.3	2.6	5.0	7.2	11.0	15.9	18.9	18.6	14.9	10.2	5.3	2.5	9,5
Opady [mm]	26	25	23	39	44	24	7	9	18	48	39	41	342
Średnia liczba dni z opadami	4.9	4.7	3.9	6.4	6.4	2.9	1.0	1.5	2.9	6.8	5.9	6.3	53,8
Wilgotność [%]	76	69	59	58	54	45	39	41	51	66	74	79	59
Średnie usłonecznienie [h]	151	172	228	249	286	337	382	351	260	210	157	126	2922
Źródło: Agencia Estatal de Meteorología[1] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 515 m n.p.m., 1982-2010)

Demografia

Zmiany liczby ludności w Toledo:

Dane historyczne
Rok	Ludność	Zm., %
1991	59 000	–
1996	66 006	11,9%
2001	68 382	3,6%
2004	73 485	7,5%
2006	77 601	5,6%
2007	78 618	1,3%
Powyższe dane nie mają podanego źródła!

Stacja kolejowa w Toledo

Kolej

Linia kolejowa Toledo – Madryt Aranjuez została otwarta w 1858 przez królową Izabelę II. W mieście znajduje się stacja kolejowa Toledo zbudowana w 1919 w stylu neomudejar.

Galeria

• 
  Alkazar w Toledo znad brzegu Tagu
• 
  Widok znad Tagu na mury miejskie Toledo – sierpień 2006
• 
  Plac w Toledo.
• 
  Puente de Alcántara w Toledo

Ludzie związani z Toledo

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Toledo.

Miasta partnerskie

Zobacz multimedia związane z tematem: Toledo

• Akwizgran
• Nara
• Hawana
• Jerozolima
• Toledo