Tlenek azotu

Tlenek azotu (nazwa Stocka: tlenek azotu(II)), NO – nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków azotu, w którym azot występuje na drugim stopniu utlenienia.

Ten artykuł dotyczy tlenku azotu(II). Zobacz też: inne tlenki azotu.

Tlenek azotu

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) konst. tlenek azotu, monotlenek azotu, tlenek azotu(2+) Inne nazwy i oznaczenia Stocka tlenek azotu(II) inne archaicznie: tlennik azotu
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	NO
Masa molowa	30,01 g/mol
Wygląd	bezbarwny i bezwonny gaz[1]
Identyfikacja
Numer CAS	10102-43-9
PubChem	145068
DrugBank	DB00435
SMILES [N]=O
InChI InChI=1S/NO/c1-2 InChIKey MWUXSHHQAYIFBG-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 0,0013402 g/cm³ (0 °C, 1013 hPa)[1]; gaz Rozpuszczalność w wodzie 67 mg/l (10 °C)[1] Temperatura topnienia −163,6 °C[2][3] Temperatura wrzenia −151,74 °C[2] Punkt krytyczny −93 °C[1]; −6,485 MPa[1]
Budowa Moment dipolowy 0,15872 D[4]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-06-24] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[3] Niebezpieczeństwo Zwroty H H270, H314, H331 Zwroty P P220, P261, P280, P305+P351+P338, P310 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie podanego źródła[3] Utleniający (O) Toksyczny (T) Zwroty R R8, R23, R34, R44 Zwroty S S7, S36/37/39, S23, S45 NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[5] 0 4 0 OX Numer RTECS QX0525000
Podobne związki
Podobne związki	tlenek fosforu, tlenek węgla
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

W temperaturze pokojowej jest to bezbarwny gaz o temperaturze topnienia −163,6 °C i temperaturze wrzenia −151,7 °C. Ma jeden niesparowany elektron (jest rodnikiem), stąd jest niestabilny i reaktywny. W powietrzu samorzutnie reaguje z tlenem, tworząc trujący dwutlenek azotu NO
2.

Znaczenie biologiczne tlenku azotu

Jest związkiem o dużej aktywności biologicznej. Pełni wiele funkcji fizjologicznych u ssaków (również u człowieka). Niewielkie rozmiary cząsteczki i lipofilność powodują, że łatwo przenika przez błony biologiczne bez pośrednictwa układów transportujących.

W organizmie tlenek azotu powstaje z grupy guanidynowej z L-argininy w reakcji katalizowanej przez kilka izoform enzymu syntazy tlenku azotu (NOS). W reakcji konieczna jest obecność tlenu cząsteczkowego i kofaktorów: NADPH, FAD, tetrahydrobiopteryny (BH
4).

Zanim odkryto rolę tlenku azotu w organizmie, nieznany związek powodujący rozkurcz mięśniówki gładkiej zwano śródbłonkowym czynnikiem rozluźniającym (EDRF – Endothelium-derived relaxing factor). EDRF odkrył i scharakteryzował Robert F. Furchgott, który otrzymał za to Nagrodę Nobla w 1998 roku, razem ze współpracownikami Louisem Ignarro i Feridem Muradem.

Niektóre z działań tlenku azotu w fizjologii i stanach chorobowych:

• reguluje napięcia naczyń krwionośnych, a przez to ciśnienia tętniczego krwi (poprzednio znany jako EDRF);
• hamuje agregację płytek krwi i leukocytów;
• w ośrodkowym układzie nerwowym pełni funkcję neuromodulatora (np. ma wpływ na pamięć^{[potrzebny przypis]});
• w obwodowym układzie nerwowym działa jak neurotransmiter i wpływa na motorykę przewodu pokarmowego, funkcje neuroendokrynne i lokalny przepływ krwi;
• ma wpływ na mechanizmy immunologiczne;
• bierze udział w procesie erekcji członka.

Podczas pandemii COVID-19, zasugerowano, że wdychanie powietrza przez nos powoduje lepsze natlenienie krwi i, dzięki wytwarzanemu w nosie tlenkowi azotu, pomaga zwalczać zakażenie koronawirusem, blokując jego replikację w płucach^[6]. Podjęto badania nad zastosowaniem inhalacji tlenkiem azotu do celów terapeutycznych u osób chorych na COVID-19^[7][8][9].

Przypisy

1. Nitric oxide, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 1080 [dostęp 2012-04-28] (niem. • ang.).
2. David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-78, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
3. Nitric oxide (nr 295566) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2011-06-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
4. David R.D.R. Lide David R.D.R. (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 9-51, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
5. Tlenek azotu (nr 295566) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-06-24]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
6. JanJ. Martel JanJ. i inni, Could nasal nitric oxide help to mitigate the severity of COVID-19?, „Microbes and Infection”, 22 (4-5), 2020, s. 168–171, DOI: 10.1016/j.micinf.2020.05.002, PMID: 32387333, PMCID: PMC7200356 [dostęp 2023-07-31] (ang.).
7. Fabio Luigi MassimoF.L.M. Ricciardolo Fabio Luigi MassimoF.L.M. i inni, Nitric oxide’s physiologic effects and potential as a therapeutic agent against COVID-19, „Journal of Breath Research”, 15 (1), 2020, s. 014001, DOI: 10.1088/1752-7163/abc302, PMID: 33080582 [dostęp 2023-07-31] (ang.).
8. RajR. Parikh RajR. i inni, Inhaled nitric oxide treatment in spontaneously breathing COVID-19 patients, „Therapeutic Advances in Respiratory Disease”, 14, 2020, s. 175346662093351, DOI: 10.1177/1753466620933510, PMID: 32539647, PMCID: PMC7298422 [dostęp 2023-07-31] (ang.).
9. Bijan SafaeeB.S. Fakhr Bijan SafaeeB.S. i inni, High Concentrations of Nitric Oxide Inhalation Therapy in Pregnant Patients With Severe Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), „Obstetrics & Gynecology”, 136 (6), 2020, s. 1109–1113, DOI: 10.1097/AOG.0000000000004128, PMID: 32852324, PMCID: PMC7673637 [dostęp 2023-07-31] (ang.).

Kontrola autorytatywna (rodzaj indywiduum chemicznego):

• LCCN: sh90001567
• GND: 4183282-6
• NDL: 00570158
• NKC: ph305890
• J9U: 987007549039705171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/nitric-oxide