Loading AI tools
radziecki statek kosmiczny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
TKS (ros. Транспортный корабль снабжения, trb. Transportnyj korabl snabżienia; w tłum na pol. "Transportowy statek zaopatrzeniowy") – radziecki załogowy statek kosmiczny zaprojektowany pod koniec lat 60. XX wieku, przewidziany do wymiany załóg i zaopatrywania radzieckich wojskowych stacji orbitalnych Ałmaz. Został zaprojektowany w wersjach załogowej i dostawczej. Ze względu na zamknięcie programu Ałmaz nie został umieszczony w kosmosie w wersji załogowej, odbyło się tylko kilka lotów testowych[1].
.svg)
Statek TKS miał składać się z dwóch głównych części[1]:
Obydwa moduły mogły być stosowane także niezależnie od siebie jako statki załogowe (WA) lub zaopatrzeniowe (FGB). FGB mógł być także używany jako moduł manewrowy dla systemu Ałmaz/TKS.
Przeprowadzono kilka lotów testowych kompletnych statków TKS i samych kapsuł, jednak system ten nie został nigdy wykorzystany operacyjnie w roli, dla jakiej został skonstruowany[1]. W późniejszych latach na bazie bloku FGB z tego projektu powstały inne statki i moduły orbitalne, m.in. cztery laboratoria stacji Mir[2] i rosyjski moduł Zaria[2] Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Spółka Excalibur Almaz planowała wykorzystanie zmodernizowanego sprzętu z projektów TKS i Ałmaz do programu turystyki kosmicznej oraz lotów zaopatrzeniowych na ISS[3].
1 stycznia 1965 roku dekretem Komitetu Centralnego KPZR zdecydowano o powołaniu programu radzieckich wojskowych stacji kosmicznych, mającego być odpowiedzią na amerykański program Manned Orbiting Laboratory[1]. W skład systemu miała wchodzić załogowa stacja orbitalna wyposażona w dwa porty dokujące, umożliwiająca rotowanie załóg i dostarczanie zaopatrzenia. Projekt ten realizowany był w programie Ałmaz. Do obsługi stacji i przenoszenia załogi stworzono transportowiec TKS[1].
Program podzielono pierwotnie na dwie fazy. Pierwszą było wysłanie na orbitę pierwszej generacji stacji Ałmaz (w tajemnicy, w ramach programu Salut) i obsługa ich przy pomocy załogowych promów Sojuz[1]. Loty te odbyły się w latach 70. XX wieku, a stacje dostały desygnaty Salut 2, Salut 3 i Salut 5. Faza druga miała rozpocząć się w 1982 roku od wysłania na orbitę stacji kolejnej generacji OPS-4, program jednak został anulowany w 1979 roku[1].
Prace nad samym pojazdem załogowo-towarowym TKS rozpoczęły się w 1969 roku, lecz dopiero dekret z 1970 formalnie zatwierdził realizację sprzętu i jego wykorzystanie w drugiej fazie programu Ałmaz. System, składający się z kapsuły załogowej o desygnacie 11F74 (pierwotnie zaplanowanej dla Ałmazów pierwszej fazy) oraz pojazdu transportowo-załogowego o desygnacie 11F77 miał być gotowy do lotów w ostatnim kwartale 1972 roku[1]. System miał umożliwiać wysłanie trzyosobowej załogi i zapewnienie jej zapasów na 90-dniową misję na orbicie. Statek TKS został zaprojektowany przez Władimira Czełomieja jako statek załogowy wystrzeliwany rakietą nośną Proton[1].
Losy „fazy drugiej” nie były już wtedy pewne – trwały wstępne prace na wielomodułową stacją MKBS projektu Miszyna. Zdecydowano jednak utrzymać prace nad statkiem TKS, jako przyszłym pojazdem dla MKBS[1]. Dodatkowo w 1973 Miszyn ogłosił prace nad nową generacją stacji DOS, wykorzystującą charakterystyki Ałmazów (m.in. dwa porty dokujące). W bardzo złej atmosferze rozpoczęto testy sprzętu – w 1976 roku kapsuł VA, zaś w 1977 (jako Kosmos 929) kompletnego zestawu. Kapsuła VA została w sumie czterokrotnie wykorzystana w samodzielnych lotach testowych, w których jedną rakietą były wyniesione po dwie kapsuły[1].
W grudniu 1978 roku powołano grupę czterech kosmonautów przeznaczoną do lotów na TKS; zrewidowany plan zakładał wysłanie w sumie dziewięciu ludzi na pokładzie statków TKS na stacje Ałmaz[1]. Mimo odwołania programu Ałmaz, w 1982 planowano wciąż wysłanie dwóch trzyosobowych załóg na stację Salut 7. Ostatecznie sprzęt nie został jednak zatwierdzony do lotów załogowych i po wcześniejszym locie autonomicznym odbyły się jeszcze trzy loty kompletnego zestawu – jeden na stację Salut 6 i dwa na stację Salut 7 (w ostatnim locie kapsuła była mocno przebudowana i pozbawiona możliwości odcumowania od bloku FGB)[1]. Pojazd służył w nich za bezzałogowy transportowiec, natomiast na orbicie przeprowadzano testy będące pracami wstępnymi nad budową wielomodułowych baz orbitalnych takich jak Mir.
Pozostałe po programie egzemplarze wykorzystano przy budowie stacji Polus i jako holownik orbitalny dla modułu Kwant-1[1].
Kapsuła załogowa, aparat powrotny (ros. Wozwraszczajemyj apparat), która miała powracać na Ziemię z załogą. Projekt został oparty na planowanej kapsule LK-1 zaprojektowanej w latach 60. przez Czełomieja do lotów wokół Księżyca. Kapsuła ta stanowiła również punkt wyjścia dla innych projektów lądownika księżycowego typu LK[1]. Kształt kapsuły w postaci ściętego stożka przypomina nieco kapsułę Apollo, ale jest od niej o ok. 30% mniejsza.
Kapsuła WA została zaprojektowana w efektywny sposób. Może ona powrócić z orbity po dwóch okrążeniach, ale może też przebywać w locie autonomicznym do 31 godzin[4]. Kapsuła została wyposażona we własny system podtrzymywania życia, w system ucieczkowy na wypadek awarii przy starcie, system spadochronowy i silniki do miękkiego lądowania[4].
Przewidywane były dwie konfiguracje wystrzelenia kapsuły: wraz ze stacją Ałmaz, na sekcji przeciwległej do głównej śluzy dokującej (określana mianem Ałmaz APOS)[5], lub w konfiguracji pojazdu TKS wraz z blokiem FGB[6].
W zachodnich źródłach przez wiele lat kapsuła WA była mylnie określana jako „Merkur”[7].
Blok transportowo-narzędziowy (ros. Funkcyonalno-gruzowoj błok) – moduł orbitalny zawierający silniki manewrowe, paliwo, a także duży przedział hermetyzowany (znacznie większy niż w statkach Sojuz, przeznaczony przede wszystkim do transportu zaopatrzenia), oraz urządzenie cumownicze. Przejście z kapsuły WA do wnętrza modułu FGB odbywało się poprzez krótki tunel[2]. Pilot przeprowadzał ręczne cumowanie do stacji Ałmaz, dzięki stanowisku sterowania i oknom pozwalającym na kontakt optyczny, zlokalizowanym w najszerszej części kadłuba bloku FGB[2]. Na zewnątrz kadłuba znajdowały się zbiorniki z paliwem, systemy silników i rozkładane panele baterii słonecznych.
| Parametr | Wartość[1][6] |
|---|---|
| Załoga | 3 osoby |
| Długość lotu autonomicznego | 7 dni |
| Maksymalny czas na orbicie | 200 dni |
| Typowa orbita | 223 km x 266 km, inklinacja 52° |
| Długość | 13,2 m |
| Średnica maks. | 4,15 m |
| Rozpiętość | 17,00 m |
| Pojemność użyteczna | 45,00 m3 |
| Masa | 17,51 t |
| Ładunek | 12,60 t |
| Ciąg głównego silnika | 7,84 kN |
| Paliwo głównego silnika | N2O4/UDMH |
| Masa paliwa gł. silnika | 3,822 t |
| Impuls właściwy gł. silnika | 291 s |
| Delta-v | 700 m/s |
| System elektryczny | panele słoneczne o powierzchni 40 m² |
| Moc systemu elektrycznego | średnio 2,4 kW |
| Rakieta nośna | Proton 8K82K |
Przeprowadzono w sumie osiem lotów testowych kompletnych statków TKS i samych kapsuł, nigdy jednak nie wykorzystano ich operacyjnie w roli, dla jakiej zostały skonstruowane[1]:
Wprawdzie statek TKS nigdy nie wystartował z załogą, jednak jego moduł orbitalny FGB stał się podstawą do licznych projektów różnych modułów późniejszych stacji orbitalnych[1]:
W XXI wieku projekt statku TKS i stacji kosmicznych Ałmaz planowano wykorzystać jako podstawę do budowy komercyjnych statków i stacji orbitalnych przez prywatną spółkę Excalibur Almaz. Miały one być wykorzystywane do turystyki, załogowych lotów komercyjnych, a także do lotów na ISS i przyszłe prywatne stacje orbitalne[3].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
