Loading AI tools
typ zwierząt Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szkarłupnie (Echinodermata, z gr. echinos – ‘jeż’ + derma – ‘skóra’) – typ halobiontycznych, bezkręgowych zwierząt wtóroustych (Deuterostomia) o wtórnej symetrii promienistej. Charakteryzują się wapiennym szkieletem wewnętrznym oraz obecnością unikatowego układu ambulakralnego, pełniącego funkcje; lokomocyjną, dotykową, a częściowo wydalniczą i oddechową. Najstarsze skamieniałości szkarłupni znane są z osadów dolnego kambru. Większość prowadzi osiadły tryb życia, choć niektóre są biernie przenoszone przez wodę. Nie występują wśród nich formy pasożytnicze.
| Echinodermata[1] | |
| Klein, 1734 | |
 Przedstawiciele szkarłupni: rozgwiazdy i jeżowce | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Nadtyp | |
| Typ |
szkarłupnie |
Z reguły ciepłe wody morskie o pełnym zasoleniu, głównie strefa denna. Tylko nieliczne wężowidła i niektóre strzykwy przystosowały się do życia w wysłodzonych wodach morskich oraz w wodach słonawych. W zachodniej części Bałtyku sporadycznie spotykane są rozgwiazda czerwona i wężowidło białawe[2]. Szkarłupnie zasiedlają strefy przybrzeżne oraz wody głębokie do 7000 m[3].
Ciało szkarłupni od zewnątrz pokrywa orzęsiony nabłonek komórkowy (syncytialny). Pod nim znajduje się tkanka łączna (dermis). Pod nią często jest warstwa mięśni. Od wewnątrz ścianę ciała wyściela orzęsiony nabłonek perytonealny.
W układzie nerwowym szkarłupni nie występują ośrodki nadrzędne – zwoje. Układ ten składa się z trzech części, połączonych siecią komórek:
Narządy zmysłów szkarłupni są słabo wykształcone. Jeżowce posiadają prymitywne oczka i statocysty; rozgwiazdy – tylko oczka; strzykwy – tylko statocysty.
Jama ciała szkarłupni składa się z trzech woreczków celomatycznych:
Rozgwiazdy i wężowidła rozmnażają się wegetatywnie lub płciowo. U liliowców, jeżowców, kołonic i strzykw występuje tylko rozmnażanie płciowe. Niektóre strzykwy i kołonice są żyworodne, reszta jest jajorodna.
Są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, bez zaznaczonego dymorfizmu płciowego. Zapłodnienie jest zawsze zewnętrzne, a rozwój złożony. Mają planktoniczną larwę o dwubocznej symetrii ciała.
Klasyfikacja szkarłupni ma długą historię. Karol Linneusz zaliczał je do mięczaków, które z kolei sklasyfikował jako poddział robaków (Vermes). W 1734 Jakob Theodor Klein wyłonił je jako odrębną grupę (takson), którą nazwał Echinodermata. Jean-Baptiste de Lamarck włączył Echinodermata do zwierząt o budowie promienistej (Radiata), gdzie pozostały do 1854 roku, kiedy Rudolph Leuckart podniósł je do rangi typu (phylum)[4].
Do szkarłupni zaliczono około 7000 gatunków żyjących współcześnie oraz 13 000 wymarłych. Na podstawie morfologii zewnętrznej i wykształcenia układu ambulakralnego[3] gatunki żyjące współcześnie grupowane są w 5 gromadach, czasami grupowanych w 2 podtypach:
Przy uwzględnieniu taksonów wymarłych wyróżniany jest jeszcze podtyp:
obejmujący wymarłe gatunki asymetryczne, bez śladów symetrii promienistej[3].
Odkryte w 1986 kołonice (Peripoda) były początkowo wyróżniane pod nazwą Concentricycloidea jako kolejna gromada szkarłupni. W 2006 Christopher Mah zaliczył je do rozgwiazd na podstawie szczegółowych badań morfologicznych, kladystycznych i molekularnych[5].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
