Strzemieszyce Małe

Strzemieszyce Małe – dzielnica Dąbrowy Górniczej położona między Strzemieszycami Wielkimi a Łośniem. 1 stycznia 1973 włączone do miasta Strzemieszyce Wielkie^[1]. Do Dąbrowy Górniczej zostały przyłączone w 1975 roku. Oddalone o 10,8 km od centrum^[2]. Powierzchnia zajmowana przez dzielnicę to 889 ha^[3].

Strzemieszyce Małe

Dzielnica Dąbrowy Górniczej
Przystanek autobusowy przy ul. Głównej
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Dąbrowa Górnicza
Data założenia	XIV w.
W granicach Dąbrowy Górniczej	1975
Powierzchnia	8,89 km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-530
Tablice rejestracyjne	SD
Położenie na mapie Dąbrowy Górniczej Strzemieszyce Małe
Położenie na mapie Polski Strzemieszyce Małe
Położenie na mapie województwa śląskiego Strzemieszyce Małe
50°19′42″N 19°19′11″E

Były wsią biskupstwa krakowskiego w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku^[4].

Pochodzenie nazwy

Nazwa Strzemieszyce Małe jest, podobnie jak nazwa Strzemieszyc Wielkich^[5], nazwą patronimiczną, utworzoną od przydomku Strzemiesz. Jako przysiółek Strzemieszyc Wielkich znane pod nazwą Strzemieszyce Małe (Strmyeschycze minor) już w XV w.

Historia

Okupacja niemiecka, egzekucja 11 zakładników w dniu 19 listopada 1943

Pierwsze wiadomości o wsi pochodzą z XIV wieku, kiedy była ona własnością biskupów krakowskich. Według Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza (1470-1480) Strzemieszyce Małe miały 18 łanów, karczmę i łany sołtysie dające dziesięcinę w wysokości 20 grzywien^[6]. Inwentarz dóbr kapituły krakowskiej z 1645 wymienia 28 gospodarzy oraz określa ich powinności pańszczyźniane. Pierwsze wiadomości na temat górnictwa kruszcowego pochodzą z XVI w., kiedy wieś była terenem eksploatacji rud galeny i galmanu, wchodzącym w skład klucza sławkowskiego. W 1550 działała kopalnia na Kawiej Górze (między Kawą i Zakawiem), własność byłego żupnika sławkowskiego Jana Porębskiego. Równocześnie prowadzono eksploatację „na Strzemeskim” (dzisiejsze Zakawie) oraz w okolicach dzisiejszej Lipówki, gdzie działały dwie kopalnie. Jedną z nich była kopalnia „Lipie”, będąca w 1567 w posiadaniu Wacława Waczka. Druga usytuowana była na wschód od kopalni „Lipie” i była pierwotnie własnością Grzegorza Pabianka^[7]. Od 1790 były własnością rządową, później w gminie olkusko-siewierskiej. W 1890 liczyły 148 domów, z tego 97 w samej Małej Wsi, Annie i Kawie, 19 w kolonii Kazdębie, 23 w kolonii Zakawie i 9 w kolonii Lipówka. Łącznie zamieszkiwało w nich 1340 mieszkańców. Pierwotnie znajdowały się w parafii Sławków, po 1335 przejściowo w parafii Jaworzno, od 1675 do 1911 w parafii Gołonóg, potem w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Strzemieszycach Wielkich. Od 1957 parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej w Strzemieszycach Małych. Podjęto wtedy starania o wybudowanie kościoła, którego parafia pierwotnie nie miała. Znany jest list mieszkańców parafii w Strzemieszycach Małych, który wystosowali oni w 1961 do przewodniczącego Rady Państwa PRL Aleksandra Zawadzkiego z prośbą o pozwolenie na budowę kościoła. Zezwolenie udzielone zostało jednak dopiero w 1967. Kościół wybudowano w 1968. Jeszcze w XIX w. do Strzemieszyc Małych stopniowo przyłączano kolejne przysiółki: Lipówka, Anna, Wojciechowice, Świerczyna, Kawia Góra, Kazdębie, Zakawie.

W XIX w. działały w Strzemieszycach Małych dwie rządowe kopalnie galmanu, podporządkowane Głównej Dyrekcji Górniczej i Dozorstwu Olkusko-Siewierskiemu (zwanemu później Zachodnim Okręgiem Górniczym). W 1820 założono kopalnię „Anna”, która była jedną z największych kopalń galmanu w okolicy. W okresie swego szczytowego rozwoju zatrudniała 200 robotników, w tym 50 górników. Zamknięta została prawdopodobnie w 1893 r., kiedy zanotowano jeszcze wydobycie w wysokości 144 ton. Druga ze strzemieszyckich kopalń galmanu, „Kawia Góra”, usytuowana na wschód od kopalni „Anna” rozpoczęła wydobycie w 1844 i zamknięta została w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Wokół tych dwóch kopalń, oraz trzeciej - zlokalizowanej na terytorium Sławkowa - kopalni „Leonidas” powstały przysiółki Anna, Kawa i Zakawie. W XIX wieku pracował tutaj i mieszkał Józef Cieszkowski – późniejszy naczelny zawiadowca kopalń rządowych Zachodniego Okręgu Górniczego w Dąbrowie Górniczej. Dworek, w którym mieszkał Cieszkowski, nie zachował się do dzisiejszych czasów.

W 1820 r. powstała w Strzemieszycach Małych szkoła elementarna, która w 1934 r. przeniesiona została do nowego, istniejącego do dziś budynku. Funkcjonująca w nim Szkoła Podstawowa nr 19 w Dąbrowie Górniczej zamknięta została w 2000.

W czasie drugiej wojny światowej teren Strzemieszyc Małych objęty był działaniem kilku grup partyzanckich, z których jedną był oddział dowodzony przez Henryka Miltona (ps. Ordon). Głośnym echem odbiło się w okolicy zamordowanie 19 listopada 1943 r. w Strzemieszycach Małych niemieckiego żandarma Ernesta Bergmanna^[8]. W 1944 r. na miejscowych pastwiskach odbywało manewry wojsko niemieckie, zakwaterowane w budynku szkolnym. Armia Czerwona wyzwoliła Strzemieszyce Małe pod koniec stycznia 1945 r.

Do 1950 w gminie olkusko-siewierskiej, następnie gromada w gminie Strzemieszyce Wielkie (1950–1954) i sołectwo (do 1973). W 1973 sołectwo Strzemieszyce Małe wcielone zostało do miasta Strzemieszyce Wielkie^[9]. W 1975 razem ze Strzemieszycami Wielkimi wcielone do Dąbrowy Górniczej.

Ludzie związani ze Strzemieszycami Małymi

• Józef Cieszkowski (ur. 8 marca 1798 w Czubrowicach, zm. 12 czerwca 1867 w Strzemieszycach Małych) – polski górnik, jeden z głównych twórców polskiego słownictwa fachowego w dziedzinie górnictwa. Od 1834 r. zajmował stanowisko naczelnego zawiadowcy kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie Górniczej. Zasłużył się też przy poszukiwaniu miejscowych złóż galmanu. Od 1850 do śmierci w 1867 mieszkał w dzierżawionym dworku w Strzemieszycach Małych.
• Jerzy Stanisław Oskierka-Kramarczyk ps. „Oskierka” (ur. 8 listopada 1890 roku, zm. 18 marca 1937) – major dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.

• Arkadiusz Rybak (ur. 14 czerwca 1973 r.) - regionalista i popularyzator dziedzictwa historycznego i kulturowego Zagłębia Dąbrowskiego. Kustosz Muzeum Miejskiego Sztygarka w Dąbrowie Górniczej.

Galeria obrazów

• 
  Kościół w Strzemieszycach Małych (wybud. 1968 r.)
• 
  Wejście do kościoła w Strzemieszycach Małych
• 
  Ul. Główna naprzeciwko kościoła
• 
  Kaplica w Strzemieszycach Małych (wybud. na przełomie XVIII i XIX w., w latach 1957-1967 kaplica parafialna)
• 
  Budynek szkoły podstawowej (wybud. 1934 r.)
• 
  Taśmociąg nad Strzemieszycami Małymi
• 
  Dąbrowa Górnicza Towarowa
• 
  Zakawie, widok od strony południowej
• 
  Zakawie, kapliczka św. Antoniego
• 
  ul. Kazdębie

Zobacz też

• Kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej w Strzemieszycach Małych
• Kopalnia „Anna”
• Parafia Matki Boskiej Szkaplerznej w Dąbrowie Górniczej
• Kazdębie
• Zakawie

Przypisy

1. Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327
2. Mapa w serwisie maps.google.com. s. maps.google.com. [dostęp 2009-01-12]. (pol.).
3. Obszar jednostki pmocniczej „Osiedle Strzemieszyce Małe” określono w mapce stanowiącej załącznik nr 1 do uchwały nr XI/214/2003 Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z dnia 25 czerwca 2003 r.
4. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
5. K. Rymut: Nazwy miast Polski, Ossolineum 1987, s. 13.
6. J. Długosz, Liber Beneficiorum..., II, 187.
7. J. Przemsza-Zieliński: Srebrne Strzemieszyce
8. J. Kmiotek: Jedenastu powieszonych, w: J. Kmiotek, D. Kmiotek, A. Rybak (red.), Echo dawnych Strzemieszyc, cz. III, Dąbrowa Górnicza 2000, s. 64.
9. § 4 pkt 2) lit b) rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327.

Bibliografia

• Jan Przemsza-Zieliński: Historia Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec 1992.
• ArkadiuszA. Rybak ArkadiuszA., Z dziejów oświaty na terenie Strzemieszyc Małych 1820 - 2000, Dąbrowa Górnicza: Muzeum Miejskie „Sztygarka”, 2002, ISBN 83-909836-0-5, OCLC 749210444. Brak numerów stron w książce
• tegoż: Z dziejów parafii i życia religijnego Strzemieszyc Małych, w: Jan Kmiotek, Dariusz Kmiotek, Arkadiusz Rybak (red.), Echo dawnych Strzemieszyc, cz. VI, Dąbrowa Górnicza 2001, ISBN 83-917750-2-X, s. 44.