Stolec (województwo dolnośląskie)

Stolec (niem. Stolz^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Ząbkowice Śląskie. Największa wieś w rejonie Ząbkowic Śl. początki sięgają I poł. XIII w. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego „stolicz”, oznaczającego stolicę otaczającego terenu. Stolec był wsią rycerską, a od końca XVIII w. stolicą Wolnego Państwa Stanowego, należącego do Schlabrendorfów^[5].

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie dolnośląskim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Stolec

wieś
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Zuzanny
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	ząbkowicki
Gmina	Ząbkowice Śląskie
Liczba ludności (III 2011)	1121[1]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-200[2]
Tablice rejestracyjne	DZA
SIMC	0856592
Położenie na mapie gminy Ząbkowice Śląskie Stolec
Położenie na mapie Polski Stolec
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Stolec
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego Stolec
50°35′04″N 16°52′57″E[3]

Pałac w Stolcu

Szkoła podstawowa w Stolcu

Toponimia

Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego „stolicz”, oznaczającego stolicę otaczającego terenu^[5]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w publikacji o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę Stolz oraz starsze słowiańskie Stolech i Skorolez. Nazwa oznaczać ma "Hochsiß" czyli wysoką siedzibę^[6].

Historia

Początki wsi sięgają I poł. XIII w. Stolec był wsią rycerską, a od końca XVIII w. stolicą Wolnego Państwa Stanowego, należącego do Schlabrendorfów^[5]. W 1240 roku pojawił się zapis o miejscowym sołtysie w Stolcu. Rok później, w 1248, książę Henryk III oficjalnie potwierdził, że wieśniacy ze Stolca, przyznając im prawo niemieckie, zobowiązani są do płacenia dziesięciny z każdego łana ziemi. W kolejnym dokumencie z 1251 roku wspomniano już o samym kościele w Stolcu. W 1257 roku, biskup wrocławski Tomasz podporządkował kościół w Stolcu jako filię kościołowi w Sadlnie. Wkrótce potem, musiał on uzyskać status fary, ponieważ w 1273 roku pojawia się w dokumentach informacja o proboszczu Stolca o imieniu Henryk^[7].

Demografia

Według Narodowego Spisu Powszechnego (2011) liczył 1121 mieszkańców^[1]. Jest największą wsią gminy Ząbkowice Śląskie.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

• gotycki kościół filialny pw. (Niepokalanego Poczęcia) Najświętszej Panny Marii i św. Zuzanny z końca XIII w. (NID określił błędnie jako pw. św. Jana Nepomucena), pierwotnie romański, przebudowany na pocz. XVI w. Wystrój barokowy z późnogotyckim tryptykiem poświęconym św. Rodzinie oraz cenną polichromią z XV w. W ołtarzu głównym obraz Michaela Willmanna „Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny” z ok. 1705. Pozostałe („Wizja św. Bernarda”, „Maria Niepokalana”, „Święta Rodzina” i „Ukrzyżowanie”) pochodzą z warsztatu tego mistrza i są najprawdopodobniej autorstwa Jana Krzysztofa Liszki z lat 1706–1710^[9]. Na jednej z dwóch wież zachowany mechanizm zegarowy, wykonany przez firmę Eppner & Co ze Srebrnej Góry w 1874 r. (zachowała się tabliczka z numerem seryjnym mechanizmu – 150) i zamontowany w końcu sierpnia 1875 r. kosztem ok. 417 talarów. Z kroniki parafii ewangelickiej w Stolcu wynika, że konieczność zakupu nowego zegara spowodowana była złym stanem wcześniejszego, pochodzącego z 1867 r.^[10]
• zespół pałacowo-rezydencjonalny, w ruinie
  • pałac wzniesiony w stylu barokowym w pierwszej połowie XVIII wieku dla Henryka hr. von Churschwandt; przekształcony w latach 1773–1779^[11] oraz w końcu XIX wieku, kiedy to gmach rozbudowano, nadając mu monumentalną formę w stylu neobaroku francuskiego; uszkodzony w 1945 r., popadł w całkowitą ruinę
  • 3 oficyny mieszkalne
  • park o powierzchni 5 ha, w XIX w. zmieniony na krajobrazowy, zachowały się pozostałości tarasów, oranżerii i wieży belwederu oraz balustrady, dziś park jest bardzo zaniedbany

inne zabytki:

• zespół dworski, pierwotny renesansowy
  • dawny renesansowy dwór z tablicą fundacyjną z XVII w.
  • kompleks zabudowań gospodarczych, w większości zachowanych i użytkowanych

Na północ od zespołu pałacowego znajduje się neogotycki kościół pw. św. Jana Nepomucena z II poł. XIX w. z neogotyckim wyposażeniem wnętrza.

Szlaki turystyczne

• Czerwony: Strzelin – Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka^[12]
• Żółty: Bardo – Brzeźnica – Grochowiec – Tarnów – Ząbkowice Śląskie – Jaworek – Rezerwat przyrody Skałki Stoleckie – Stolec – Kamieniec Ząbkowicki

Zobacz też

• Bitwa pod Stolcem
• Zabytki romańskie w Polsce