Srebrzelina

Srebrzelina (Nivenia Vent.) – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), obejmujący 11 gatunków występujących w południowo-zachodnim Kraju Przylądkowym w Południowej Afryce^[4], głównie na obszarach górskich^[5]. Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne^[5].

Srebrzelina

Nivenia stokoei
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	Srebrzelina
Nazwa systematyczna
Nivenia Ventenat Dec. Gen. 5 (1808)[3]
Typ nomenklatoryczny
Novenia corymbosa (Ker-Gawl.) Baker[3]
Synonimy
Genlisia Rchb.[4]

Morfologia

Nivenia dispar

Kwiat Nivenia binata

Pokrój

Wieloletnie, wiecznie zielone krzewy lub półkrzewy, czasami formujące poduszkowate kępy^[6].

Pędy

Podziemny, zdrewniały kaudeks. Pędy naziemne od kilku do wielu, wzniesione lub nachylone, spłaszczone, poniżej zaokrąglone, z wyraźnie widocznymi bliznami liściowymi. Główne osie proste, rozgałęzione lub z krótkotrwałymi odnogami pędowymi^[6].

Liście

Lancetowate do niemal równowąskich, u nasady tworzące pochwę liściową zamkniętą na około 1 mm, skupione wierzchołkowo, bez żyłki centralnej, żyjące ponad rok. Brzegi blaszki wąsko hialinowe^[6].

Kwiaty

Szypuły spłaszczone, krótkie (szczątkowe u N. fruticosa) i krótsze od liści lub długie i wyrastające ponad poziom liści. Kwiaty zebrane w pseudowiechę z bocznymi odgałęzieniami (przypominającą baldachogrono lub grono). Końcowe odgałęzienia szypuły kończą się parą przeciwstawnych podsadek, wspierających parę lub pojedynczy kwiat (dwurzędka). Podsadki łykowate do mniej więcej suchych, długie, z błoniastymi brzegami lub krótkie i mniej więcej tępe. Przysadki zwykle rzucające się w oczy, zwykle dłuższe od podsadek, łuskowate, srebrzysto-przezroczyste do brązowawych, gładkie lub pomarszczone. Kwiaty siedzące, talerzykowate do lejkowatych, w odcieniach od blado- do intensywnie niebieskiego, zwykle białawe u nasady, bezwonne. Listki okwiatu w dolnej części zrośnięte w rurkę, mniej więcej cylindryczną, rozszerzającą się w kierunku gardzieli, powyżej wolne, lancetowate do eliptycznych lub odwrotniejajowate, niemal równe lub te w wewnętrznym okółku nieco mniejsze, rozpostarte poziomo lub wznoszące się i odgięte (N. fruticosa), lub miseczkowate (N. levynsiae). U niektórych gatunków występuje różnosłupkowość. Nitki pręcików nitkowate, równe lub (u N. argentea) jeden krótszy od dwóch pozostałych, osadzone u nasady listków okwiatu. Główki pręcików skierowane na zewnątrz, po przekwitnięciu wielostronne, żółte do kremowych lub ciemnoniebieskich. Pyłek żółty lub niebieski. Zalążnia mniej więcej kulista, zwykle dwuzalążkowa, rzadziej (N. levynsiae) sześciozarodkowa. Szyjka słupka nitkowata, trójpłatowa (N. argentea) lub rozwidlona na trzy nitkowate łatki, kanalikowe, brodawkowate w całości lub tylko wierzchołkowo (N. concinna)^[6].

Owoce

Drewniejące torebki ze szczątkowym haczykowatym wyrostkiem. Nasiona tarczowate, spłaszczone, zwykle jedno na komorę, rzadko dwa do czterech u N. levynsiae, nierówne, ciemnobrązowe do czarniawych z półprzezroczystą łupiną, czasami częściowo złuszczoną^[6].

Biologia

Siedlisko

Zasiedlają piaskowce w łańcuchu Góry Stołowej^[6].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 32^[6].

Systematyka

Rodzaj z podrodziny Nivenioideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)^[7].

Wykaz gatunków^[4]

• Nivenia argentea Goldblatt
• Nivenia binata Klatt
• Nivenia concinna N.E.Br.
• Nivenia corymbosa (Ker Gawl.) Baker
• Nivenia dispar N.E.Br.
• Nivenia fruticosa (L.f.) Baker
• Nivenia inaequalis Goldblatt & J.C.Manning
• Nivenia levynsiae Weim.
• Nivenia parviflora Goldblatt
• Nivenia stenosiphon Goldblatt
• Nivenia stokoei (L.Guthrie) N.E.Br.

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Jamesa Nivena, ogrodnika i kolektora roślin, pracującego dla George'a Hibberta, Lee & Kennedy Vineyard Nursery w Hammersmith w Londynie oraz dla cesarzowej Józefiny, który w latach 1798–1812 przebywał w Kraju Przylądkowym, skąd wysyłał rośliny do ogrodów Europy. Odkrył i sprowadził do Wielkiej Brytanii gatunek typowy rodzaju N. corymbosa^[6].

Nazwy zwyczajowe w języku polskim

Po raz pierwszy nazwa srebrzelina jako polska nazwa rodzaju Nivenia pojawiła się w pracy Jakuba Wagi Flora polska...^[8]. Nazwa ta została również użyta w wydanym w roku 1894 Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... Erazma Majewskiego^[9] oraz w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin z roku 1900 Józefa Rostafińskiego^[10].

Synonimy taksonomiczne^[6]

• Genlisia Reichenbach, Conspectus Regni Vegetabilis 1: 60 (1828)

Przypisy

1. Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
2. Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).
3. Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
4. Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
5. David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 631, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
6. Peter Goldblatt: The woody Iridaceae: Nivenia, Klattia, and Witsenia: systematics, biology & evolution. Missouri Botanical Garden National Botanical Institute, 1993. ISBN 978-0-585-33849-1. OCLC 45885647. (ang.). Brak numerów stron w książce
7. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).
8. Jakub Ignacy Waga: Flora polska w ograniczeniu do jawnokwiatowych rodzajów czyli botaniczne opisy tak dzikich jak i hodowanych pod otwartym niebem jawnokwiatowych Królestwa Polskiego roślin. Warszawa: Drukarnia Stanisława Strąbskiego, 1848. Brak numerów stron w książce
9. Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich.... T. 2: T. 2.: Słownik Łacińsko – Polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 403. (pol.).
10. Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 331. (pol.).

Kontrola autorytatywna (takson):

• J9U: 987007544376605171

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 5514192
• GBIF: 2743306
• identyfikator iNaturalist: 576851
• IPNI: 32961-1
• NCBI: 58998
• Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:20427-1
• identyfikator Tropicos: 40028620
• CoL: 8VZRB