Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Spinel (spinel właściwy) – minerał z gromady tlenków, zaliczany do grupy spineli. Należy do grupy minerałów rzadkich. Pod względem chemicznym jest to podwójny tlenek magnezu i glinu[2].
 | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny | |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
7,5-8 |
| Przełam |
muszlowy, nierówny, zadziorowaty |
| Łupliwość |
niewyraźna według {111} |
| Pokrój kryształu |
kryształy izometryczne (ośmiościany lub dwunastościany rombowe) |
| Układ krystalograficzny |
regularny, m3m[1] |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy |
| Gęstość |
3,5–4,1 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
czarna, niebieska, czerwona, fioletowa, zielona, brązowa, różowa, brunatna, złota, pomarańczowa, żółta, bezbarwny |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty, matowy lub lekko tłusty |
| Współczynnik załamania |
1,71–1,76 |
| Inne |
izotropia, luminescencja – niekiedy żółtozielona, czerwona, pomarańczowa, najczęściej brak, pleochroizm – brak |
Nazwany w 1779 roku przez Jeana Demeste od łacińskiego spinella = „mały cierń”, nawiązując do jego ostrych ośmiościennych kryształów[1][3].
Spinel tworzy kryształy izometryczne, zwykle w formie ośmiościanów lub, rzadziej, dwunastościanów rombowych. Kryształy te często wykazują zbliźniaczenia zgodne z tzw. prawem spinelowym względem ściany {111}. Występują najczęściej jako wrosłe kryształy o zbliźniaczonej budowie, a ich krawędzie mogą być lekko zaokrąglone. Rzadziej spotyka się spinel w postaci skupień ziarnistych lub masywnych[3][4][5]. Ma stosunkowo niską dyspersję oraz nie wykazuje dwójłomości[5].
Jest kruchy i przezroczysty albo przeświecający. Nie rozpuszcza się w kwasach oraz jest nietopliwy[6]. Nie topi się w płomieniu dmuchawki. Rozpuszcza się w stopionym pirosiarczanie potasu[7].
Niekiedy wykazuje asteryzm, a sporadycznie efekt kociego oka.
Teoretycznie zawiera 28,2% MgO i 71,8% Al
2O
3.
Wszystkie minerały o strukturze spinelu są optycznie izotropowe i nie posiadają łupliwości. Współczynniki załamania są różne dla barwnych odmian spinelu: spinele czerwone n = 1,715-1,735; niebieskie n = 1,715-1,747; pozostałe n = 1,712-1,747[7]. Charakterystyczne pasma absorpcji pozwalają na łatwą ich identyfikacje. Spinel czerwony 540 nm, niebieski 458 i 478 nm, słabe linie 443 i 433 nm, spinel fioletoworóżowy i bladoniebieski mają podobne widma jak spinel niebieski, lecz o wiele słabsze[7]. W niektórych przypadkach spinel może wykazywać fluorescencję w świetle ultrafioletowym (UV). Kolor i intensywność fluorescencji mogą się różnić[5].W Spinelu możemy niekiedy zaobserwować żółtozieloną, czerwoną lub pomarańczową luminescencję[8].
Spinel jest głównie wysokotemperaturowym minerałem metamorficznym, który powstaje w wyniku procesów metamorfizmu i aktywności magmowej. Można go znaleźć w różnych formacjach skalnych, w tym w marmurach, skałach wapniowo-krzemianowych, metamorficznych skałach osadowych bogatych w glin (metasedymentach argillaceous), jak również w skałach magmowych, takich jak bazalty, kimberlity i perydoty. Spinel powstaje w warunkach zarówno metamorfizmu kontaktowego, jak i regionalnego, zwłaszcza w zmetamorfizowanych osadach wapiennych oraz w glinowych łupkach metamorficznych[5][8].
Minerał ten jest odporny na wietrzenie chemiczne, co sprawia, że często można go spotkać w piasku oraz w frakcji ciężkiej skał okruchowych, takich jak żwiry, piaski i piaskowce. Ze względu na tę odporność spinel przetrwa w postaci okruchów w różnych osadach, choć występuje tam niezbyt często[4][3].
Współwystępuje z: forsterytem, kwarcem, oliwinem, ilmenitem, skapolitem, piroksenem, biotytem, graiftem, chondrodytem, flogopitem, andaluzytem, silllimanitem oraz kalcytem[3][7][4].
Spinel bywa mylony z innymi kamieniami. Czerwona odmiana często jest mylona z granatem (spinel ma jednak głębszy i ciemniejszy odcień czerwieni), niebieska z szafirem, a czarna z turmalinem (spinel nie ma pleochroizmu, podczas gdy turmalin wykazuje silny pleochroizm i często ma wydłużone, prążkowane kryształy). Przez setki lat spinele uważano za rubiny lub szafiry, ponieważ oba minerały są na pierwszy rzut oka nie do odróżnienia i występują razem w złożach aluwialnych. Dopiero 150 lat temu spinel został uznany za odrębny minerał[5][9].
Najlepszej jakości i w największej ilości spinele występują w Azji Południowo-wschodniej. Około 90% spineli pochodzi z Birmy przede wszystkim Mogoku (występują tam czerwone i różowe okazy). Istotnymi miejscami występowania spineli są także: Tajlandia (Chanthaburi i Bo Phlo), znajdują się głównie ciemniejsze odcienie spinelu, takie jak czerwony, fioletowy i niebieski. Sri Lanka (Ratnapura, Elahera i Balangoda) słynie z barwnych spineli w odcieniach różowego, czerwonego, niebieskiego i fioletowego. Wietnam (Luc Yen, Quy Chau i An Khe) stał się istotnym źródłem spineli, szczególnie intensywnie czerwonych i różowych. Góry Pamir w Tadżykistanie dostarczają niebieskich spineli, zwanych spinelami "Badrak". Na Madagaskarze, zwłaszcza w regionie Mahenge, wydobywa się spinel w różnorodnych barwach, w tym czerwonym, różowym i niebieskim. W Tanzanii (Mahenge), wydobywa się spinele w kolorach od różowego po czerwono-pomarańczowy. Afganistan oferuje spinele w odcieniach czerwonego, różowego, fioletowego i niebieskiego. Znaczne ilości spineli można znaleźć także w Kambodży i Laosie. W Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza w stanie Nowy Jork (gdzie kryształy z Amity osiągają masę do 14 kg), New Jersey i Karolinie Północnej, także występują spinele. W Europie spotyka się pojedyncze okazy w Norwegii (Akeru, gdzie kryształy osiągają około 3 cm), a także w Finlandii, Włoszech i Niemczech[5].
W Polsce niewielkie ilości spinelu znaleziono głównie w piaskach złotonośnych okolic Złotoryi, w aluwiach Izery w Karkonoszach. Występuje także w Rędzinach (Rudawy Janowickie), Księgnikach, Ostrzycy Proboszczowskiej, Kletna oraz Graczach k. Niemodlina[3]. W 2019 roku w kopalni granodiorytu "Łażany II" koło Żarowa i Strzegomia w obrębie wkładki marmurów stwierdzono obecność spinelu właściwego. Odkrycie to jest wyjątkowe z dwóch powodów: po raz pierwszy udokumentowano spinel właściwy w masywie Strzegom-Sobótka oraz po raz pierwszy w Polsce opisano ten minerał w skale macierzystej[10][11]
Syntetyczne spinele produkowane są od 1910 roku, kiedy to przypadkowo odkryto metodę ich tworzenia, próbując uzyskać niebieski szafir. Wytwarzane są techniką topnikową lub płomieniową i dostępne w wielu odcieniach. Choć ich właściwości chemiczne i fizyczne są identyczne z naturalnym spinelem, syntetyczne wersje są pozbawione skaz, takich jak zanieczyszczenia czy pęknięcia, co czyni je idealnymi. Często stosuje się je w jubilerstwie, również jako imitacje innych kamieni: rubinu, szafiru, akwamarynu, turmalinu, a także kamienia księżycowego. Bezbarwne syntetyczne spinele imitują diamenty i są nazywane diamentami Jourado[12].
Spinele w starożytności łącznie z innymi czerwonymi kamieniami szlachetnymi nazywano „karbunkułami”. Współczesny podział wypracowano później, gdy poznano skład chemiczny kamieni. Jak dowodzą stare okazy biżuterii, w przeszłości spinel cieszył się dużą popularnością. Początkowo był on uważany za rubin, np. okaz w angielskich klejnotach koronnych („Rubin Timur” – 361 kr; „Rubin Czarnego Księcia” – 170 kr). W skarbcu koronnym szachów Iranu są dwa spinele rubinowe (500 kr i 270 kr). W Skarbcu Diamentowym na Kremlu w Rosji jest spinel rubinowy o wadze 399 kr.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
