Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Perłoródka rzeczna, skójka perłorodna (Margaritifera margaritifera) – holarktyczny gatunek słodkowodnego małża z rodziny perłoródkowatych (Margaritiferidae). Gatunek wrażliwy na zanieczyszczenie i przekształcanie siedlisk, zanika na wielu stanowiskach i jego liczebność maleje. Uznany za gatunek zagrożony w Europie, objęty ochroną na podstawie europejskich regulacji prawnych. W Polsce uznany za wymarły, podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
Margaritifera margaritifera[1] | |||
(Linnaeus, 1758) | |||
Grupa perłoródek rzecznych. | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
Margaritifera | ||
Gatunek |
perłoródka rzeczna | ||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
Gatunek należy do rodziny perłoródkowatych (Margaritiferidae), jest jednym z trzech przedstawicieli rodzaju Margaritifera. Opisany przez Linneusza jako Mya margaritifera[3], do osobnego rodzaju przyporządkował go C. F. Schumacher[4].
Nazwa gatunku, tak naukowa (Margaritifera margaritifera), jak i zwyczajowe (perłoródka rzeczna[5], skójka perłorodna[6]), odnoszą się do zdolności należących do niego osobników do wytwarzania pereł (łac. margarita, -ae – perła, fero -tuli, -latum, ferre – nosić w sobie[7])[8].
Muszla gruba, wierzchołki przesunięte ku przodowi (cześć muszli położona za wierzchołkami – trzykrotnie dłuższa niż część przednia), przeważnie silnie skorodowane. Muszla ma kształt nerkowaty w zarysie: krawędź grzbietowa jest wygięta, a brzuszna wklęsła, przedni brzeg zaokrąglony, a tylny zaostrzony, koniec muszli położony w osi podłużnej muszli lub lekko poniżej tej osi. Zewnętrzna powierzchnia muszli czarna lub ciemnobrązowa, linie przyrostów wyraźne, blisko siebie położone. Zamek muszli z płytą wąską, przedni ząb w prawej muszli wysoki i wąski, zęby: główny i tylny boczny zredukowane. W lewej połówce ząb główny spłaszczony, karbowany; ząb boczny przedni wąski, ostry i karbowany, oddzielony głęboką szczeliną. Ligamentum krótkie, masywne, wystające. Wewnętrzna powierzchnia muszli z silnym perłowym połyskiem, odciski mięśnia zwieracza przedniego muszli nerkowate, zwieracza tylnego owalne, odciski mięśni wciągaczy nogi prawie półksiężycowate[5]. Długość muszli: 100–160 mm; szerokość: 30–40 mm; wysokość: 45–60 mm[5][9].
Gatunek holarktyczny, obejmuje zasięgiem zachodnią, środkową, wschodnią i północną część Europy (jako jeden z nielicznych małży sięga poza 70ºN), azjatycką część Rosji po Sachalin, Japonię i Amerykę Północną od Nowej Fundlandii do Pensylwanii. Perłoródka rzeczna dawniej występowała pospolicie w wodach Europy, wyginęła na wielu stanowiskach, w tym także w Polsce, gdzie żyła w potokach sudeckich, na Dolnym Śląsku, a nawet w centralnej części kraju (w Bzurze)[10][9]. Sudeckie skójki perłorodne i znajdywane w nich perły opisał m.in. w wydanej w 1600 r. w Lipsku pracy pt. „Stirpium et fossilium Silesiae Catalogus” wybitny śląski przyrodnik Caspar Schwenckfeld, zajmujący wówczas stanowisko „medyka” (lekarza okręgowego) w Jeleniej Górze[11].
Występuje w górnym i środkowym odcinku rzek (potoków), głównie spływających z masywów górskich, o wodzie miękkiej (pH około 7; zawartość węglanu wapnia średnio około 26,5 ppm[12]), czystej i dobrze natlenionej, bez zawiesin. Występuje w osadach piaszczystych, ale także znajdywana wśród grubego żwiru i pomiędzy kamieniami[10][9]. Jest stenobiontem, preferuje wody zimne, o temperaturze nie przekraczającej 13–14 °C[13]. Gatunek bardzo wrażliwy na zanieczyszczenie wody[6][10].
Filtrator, odżywiający się zawiesiną odcedzaną z wody na skrzelach[14]. Przebywa cały czas zakopana w osadach, z których wystawia tylko tylną część muszli[13].
Gatunek rozdzielnopłciowy, jednak przy niskich zagęszczeniach populacji samice przekształcają się w osobniki hermafrodytyczne, które rozmnażać się mogą przez samozapłodnienie[15]. Rozród odbywa się latem, pojedyncza samica może wytworzyć około 1 mln jaj rocznie (po uzyskaniu dojrzałości w wieku kilkunastu lat samica w ciągu 75 lat życia może w sumie wytworzyć 200 mln jaj[15]). Jaja przetrzymywane są w skrzelach (we wszystkich czterech listkach skrzelowych[13]), gdzie ulegają zapłodnieniu i rozwijają się w ciągu kilku miesięcy do stadium larwy (glochidium). Glochidia zbudowane są z dwuklapowej muszelki wyścielonej larwalnym płaszczem, mięśnia zwieracza, lepkiej nici oraz szczecin zmysłowych, są pozbawione haków. Glochidia uwalniane są do wody, gdzie połknięte przez ryby z rodziny łososiowatych – mogą być nimi pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario), łosoś (Salmo salar), pstrąg źródlany (Salvellinus fontinalis)[12][13] – przyczepiają się do ich skrzeli lub płetw. Po przytwierdzeniu się do ryby glochidium zostaje otoczone cystą nabłonkową i przechodzi do pasożytniczego trybu życia, który to okres trwa od 3 dni do 10 miesięcy (18–20 dni[5]). W cyście organizmy te zimują i przechodzą metamorfozę. Gdy osiągną około 0,5 mm, cysta pęka, młode małże odczepiają się i opadają na dno. Po 4–5 latach perłoródki rzeczne osiągają wielkość około 2 cm[13].
Perłoródka rzeczna jest jednym z najbardziej długowiecznych gatunków zwierząt, jej osobniki dożywają do 100–190 lat, maksymalnie do 210 lat[uwaga 1][9].
Glochidia perłoródki rzecznej pasożytujące na rybach nie wyrządzają im wielu szkód, jedynie w przypadku masowej infestacji na skrzelach ryb tworzyć się mogą małe ranki, może dochodzić do krwawienia i osłabienia ryby[13].
Małże tego gatunku wytwarzają perły słodkowodne, które wykorzystywane były do wyrobu wartościowej biżuterii. Perły te cechuje charakterystyczny różowy połysk. Muszla z grubą warstwą perłową wykorzystywana była do produkcji guzików. Perły występują w 1 na 2700 osobników[9], ale pojedynczy osobnik może zawierać ich wiele (w 1802 roku na Dolnym Śląsku w 41 muszlach znaleziono 23 perły[13]). W związku z występowaniem perłoródki rzecznej w średniowieczu na Dolnym Śląsku region ten był jednym z głównych ośrodków produkcji słodkowodnych pereł. Ostatnia szlifiernia takich pereł istniała nad Kwisą do XVII w. Perłoródki rzeczne, podobnie jak małże z rodziny skójkowatych, wykorzystywano także jako karmę dla zwierząt gospodarskich[10].
Ze względu na zanikanie populacji i zmniejszanie liczebności perłoródki rzecznej praktycznie na całym obszarze występowania gatunek ten został ujęty jako zagrożony (EN) w Czerwonej Księdze IUCN[16]. Gatunek wymieniony został również w dyrektywie siedliskowej Rady Europy jako gatunek będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, którego ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO)[17] oraz w konwencji berneńskiej[18]. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[19]. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt został uznany za wymarły (kategoria EX)[13]. W latach 2006–2007 w jednym z potoków sudeckich, Kocim Potoku, znaleziono puste muszle tego małża, co, o ile nie były to muszle które zachowały się w osadach pochodzących z rozmywanych brzegów rzeki, mogłoby wskazywać na wyginięcie tej populacji najwyżej kilka lat przed datą znalezienia muszli[20].
Do ustępowania gatunku, oprócz eksploatacji przez człowieka, przyczyniła się zmiana warunków fizycznych i chemizmu wód spowodowana zrzutami zanieczyszczeń, zmianami charakteru zlewni (np. wyrębem lasów, prowadzeniem gospodarki rolniczej) i związaną z tym eutrofizacją. Introdukcja pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss) spowodowała wyparcie w wielu miejscach pstrąga potokowego, który jest żywicielem glochidiów perłoródki. Kolejny wprowadzony gatunek inwazyjny – piżmak (Ondatra zibethicus) – przyczynił się do wyniszczenia populacji tego małża, wykorzystując go jako pokarm[21][13][16].
W 1965 roku podjęto próbę reintrodukcji perłoródki rzecznej w jednym z potoków w obrębie Karkonoskiego Parku Narodowego, która jednak nie powiodła się[22][21].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.