Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sfenodonty, gady ryjogłowe (Sphenodontia) – rząd gadów z nadrzędu lepidozaurów, o prymitywnej budowie, w większości wymarłych (rozkwit przeżyły w erze mezozoicznej). Są grupą siostrzaną łuskonośnych (jaszczurek, amfisben i węży).
Zachowały niektóre cechy wczesnych gadów: resztki struny grzbietowej, żebra skórne, rozmieszczenie zębów. Wymarłe gatunki miały niecały metr długości. Odżywiały się głównie owadami i mięczakami. Niektóre (rodzina Pleurosauridae) prowadziły ziemno-wodny tryb życia.
Dawniej łączono z nimi rynchozaury (Rhynchosauria), żyjącą w triasie grupę gadów o charakterystycznie zagiętym w dół przodzie pyska, spokrewnioną bliżej z archozaurami.
Sfenodonty i ich grupa siostrzana, łuskonośne, należą do nadrzędu lepidozaurów (Lepidosauria), jedynych współczesnych przedstawicieli kladu Lepidosauromorpha. Zarówno łuskonośne jak i hatteria, jedyny żyjący obecnie przedstawiciel sfenodontów, mają zdolność do odrzucania ogona w razie zagrożenia oraz poprzeczną szczelinę kloakalną[1]. Początek sfenodontów miał miejsce prawdopodobnie w okresie rozejścia się linii ewolucyjnych diapsydów na lepidozauromorfy i archozauromorfy. Podobieństwo hatteriowatych do jaszczurek jest jedynie powierzchowne, gdyż przedstawiciele tej rodziny wykazują kilka cech niewystępujących u innych gadów. Kształt typowy dla jaszczurek występował powszechnie u wczesnych owodniowców – najstarszy znany gad, Hylonomus, również przypominał współczesną jaszczurkę[2].
Linia ewolucyjna sfenodontów oddzieliła się od łuskonośnych prawdopodobnie około 250 mln lat temu[3]. Przedstawiciele niektórych rodzajów mezozoicznych sfenodontów, takich jak Clevosaurus, występowali na całym świecie[4].
Obecnie sfenodonty reprezentowane są przez jeden lub dwa gatunki z rodzaju Sphenodon, zaliczanego do rodziny Sphenodontidae. Pozostałe wymarły około 60 mln lat temu[5].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
