Remove ads
Amfisbeny, obrączkowce, zwitniki (Amphisbaenia) – klad gadów łuskonośnych (klasyfikowany niekiedy w randze podrzędu), prowadzących podziemny tryb życia.
| Amphisbaenia[1] | |
| Gray, 1844 | |
 Obrączkowiec florydzki (Rhineura floridana) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd |
amfisbeny |
| Zasięg występowania | |
 | |
Amfisbeny zasadniczo różnią się od jaszczurek i węży. Charakteryzują się ciałem o niemal takiej samej grubości na całej jego długości; kształtu robakowatego, wydłużonego, z charakterystycznymi łuskami ułożonymi w obręcze[2]; głowa klinowata, oczy ukryte pod zrośniętymi powiekami, otwory nosowe ułożone ku tyłowi, w większości beznogie (oprócz rodziny Bipedidae, której przedstawiciele mają niewielkie, choć funkcjonalne kończyny przednie[3]). Z większej odległości trudno odróżnić głowę od ogona. Budowa obrączkowców wynika z ich podziemnego trybu życia. Długość ciała wynosi około pół metra. Podobnie jak węże, amfisbeny zredukowały liczbę płuc do jednego, ale w przeciwieństwie do nich zachowały lewe. Mają silnie skostniałą czaszkę, zredukowany pas barkowy i miedniczy. Odżywiają się owadami (mrówki, termity).
Remove ads
Występują w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Zamieszkują południowo-zachodnią Europę, Bliski Wschód, Afrykę, Amerykę Południową i Środkową.
Pochodzenie amfisben jest niejasne. Analizy morfologiczne łączą je z innymi beznogimi łuskonośnymi – wężami i Dibamidae[3][4][5][6], jednak badania molekularne sugerują, że nie są one ze sobą blisko spokrewnione, a podobieństwa pomiędzy przedstawicielami tych trzech grup są wynikiem konwergencji. Jako najbliższych krewnych amfisben najczęściej podają jaszczurkowate (Lacertidae)[2][5][7][8][9]. Ponadto pewne dane morfologiczne, takie jak skamieniałości eoceńskiej Cryptolacerta[10] czy kredowej Slavoia[11], także wspierają teorię o bliskim pokrewieństwie amfisben z Lacertidae. Potencjalnemu kladowi obejmującemu Amphisbaenia i Lacertidae w 2005 roku Vidal i Hedges nadali nazwę Lacertibaenia[9].
Niektóre z analiz molekularnych wskazują też na parafiletyzm amfisben, ponieważ Rhineuridae miałyby stanowić grupę zewnętrzną dla kladu łączącego pozostałe amfisbeny i Lacertidae – może być to jednak wynikiem efektu long branch attraction[5].
Analizy wykorzystujące zegar molekularny sugerują, że amfisbeny powstały w okresie kredy, prawdopodobnie około 122 mln lat temu[12].
Pokrewieństwo wewnątrz Amphisbaenia także nie jest jasne. Bipedidae, mające w pełni wykształcone kończyny przednie, uznawano za najbardziej bazalne amfisbeny zarówno w tradycyjnej taksonomii, jak i w analizach filogenetycznych wykorzystujących cechy morfologiczne, co dowodziłoby, że u amfisben redukcja kończyn miała miejsce tylko raz[3]. Analizy molekularne wskazują jednak, że najbardziej bazalnymi amfisbenami są beznogie Rhineuridae, a Bipedidae zajmują bardziej zaawansowaną pozycję na drzewie filogenetycznym[2][8][9] – to dowodziłoby, że u amfisben do redukcji kończyn doszło kilkukrotnie niezależnie[8].
Obecnie żyje około 200 gatunków amfisben[2] klasyfikowanych w różnej liczbie rodzin – przeważnie od czterech[3] do sześciu[2].
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads