Loading AI tools
polski leksykograf, językoznawca i bibliotekarz Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Samuel Bogumił Linde (ur. 11 lub 24 kwietnia 1771 w Toruniu, zm. 8 sierpnia 1847 w Warszawie) – polski slawista, leksykograf, językoznawca, tłumacz, bibliograf, pedagog i bibliotekarz, autor monumentalnego Słownika języka polskiego (1807–1814), członek Rady Ogólnej Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1830 roku[1], członek Izby Edukacyjnej Księstwa Warszawskiego w 1808 roku[2].
.jpg) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Alma Mater | |
| Wyznanie | |
| Małżeństwo |
Ludwika Bürger, Ludwika Aleksandra Nussbaum |
| Dzieci |
Ludwika Dominika Eleonora, Anna Zofia Leona, Ludwika Emilia Izabela, Aleksandra Józefa Tekla |
 | |
| Odznaczenia | |
 | |
Samuel Linde urodził się w Toruniu jako najmłodszy syn mieszczanina, imigranta ze Szwecji, majstra ślusarskiego i rajcy Jana Jacobsena Lindego i Anny Barbary z domu Langenhann (lub Langenhan[3]). Jego rodzina otrzymała polskie szlachectwo już w XVI wieku wraz z herbem Linda. Herb z nobilitacji, czyli za zasługi dla Rzeczypospolitej, sejm polski przyznał Mikołajowi de Linde, burgrabiemu i rajcy toruńskiemu 10 stycznia 1559[4]. W uznaniu pracy Samuela Lindego nad słownikiem języka polskiego, herb ten w 1826 roku oficjalnie wzbogacono, dodając mu do tarczy herbowej wizerunek Słownika Lindego[4].
Uczęszczał do toruńskiej Szkoły Nowomiejskiej i protestanckiego Gimnazjum Akademickiego. Studiował (od roku 1789) teologię i filologię na Uniwersytecie w Lipsku. W roku 1791, po dwuletnich staraniach, został lektorem języka i literatury polskiej na tej uczelni. Studia ukończył w roku 1792 uzyskując na Wydziale Filozoficznym tytuł magistri diplomatici po przedstawieniu rozprawy De solatiis adversus mortis horrores in Platone et Novo Testamento obviis, co dało mu prawo wykładania na tamtejszym uniwersytecie.
Od jesieni roku 1792 rozpoczął współpracę z przebywającymi w Saksonii na emigracji zwolennikami obalonej konstytucji 3 maja, m.in. tłumacząc na język niemiecki Powrót posła i Biblię targowicką Juliana Ursyna Niemcewicza, O powstaniu i upadku Konstytucji 3 maja 1791 Hugona Kołłątaja, Ignacego Potockiego i Franciszka Ksawerego Dmochowskiego. Przekłady tych dzieł ukazały się w Lipsku w latach 1792–1794. Kontakty z emigrantami polskimi, górującymi nad Lindem pozycją społeczną i towarzyską, otwierały mu, mimo ówczesnej sytuacji politycznej, drogi kariery i trwale związały go z polskością.
W okresie insurekcji kościuszkowskiej przebywał w Warszawie w kręgu zwolenników Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja. Po klęsce powstania został bibliotekarzem Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w Wiedniu do roku 1803. W tym okresie zebrał podstawowy materiał leksykograficzny do dzieła swego życia, Słownika języka polskiego. W 1800 został powołany na członka Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, w którego pracach po 1803 r. aktywnie uczestniczył[5].
W 1803 r. został dyrektorem zakładanego przez władze pruskie Liceum Warszawskiego – funkcję tę sprawował nieprzerwanie do 1831. 1 marca 1804 Linde opublikował w językach polskim i niemieckim prospekt Słownika języka polskiego. Cena była bardzo wysoka – 10 dukatów (180 zł) za egzemplarz na gorszym papierze, a na lepszym 12 dukatów; w 1809 r. cena w obu rodzajach została podwyższona o 2 dukaty[potrzebny przypis]. Zdobywanie prenumeratorów nie było łatwe – zbierało ją około 30 osób. Dzięki prenumeracie i pomocy arystokratycznych sponsorów, szczególnie Adama Kazimierza Czartoryskiego, sześć tomów Słownika języka polskiego ukazało się w bardzo dużym nakładzie 1200 egzemplarzy w Warszawie w latach 1807–1815. Linde sprzedawał swe dzieło do końca życia (do 1847 r.). Car Aleksander I kupił od autora w 1817 r. 98 egzemplarzy Słownika dla szkół na Litwie i Ukrainie, które już wcześniej nabyły dzieło Lindego dzięki staraniom Uniwersytetu Wileńskiego, a szczególnie jego rektora Jana Śniadeckiego. Drugie wydanie Słownika, wraz z uzupełnieniem, staraniem Augusta Bielowskiego ukazało się nakładem Ossolineum w latach 1854–1861, reprinty w 1951 i 1994–1995.
Wedle oceny Jerzego Michalskiego[6]:
Słownik, będący rezultatem imponującej pracowitości i metodyczności autora, stanowił bardzo poważne i trwałe osiągnięcie naukowe. Objął on ogromny materiał źródłowy, w przytłaczającej mierze zaczerpnięty z druków XVI-XVIII wieku. Największą jego zaletą były liczne przy każdym prawie haśle cytaty z podaniem źródła, mankamentem zaś niezbyt staranny opis bibliograficzny wykorzystanych źródeł, sięganie nieraz do niewłaściwych, późniejszych wydań danych autorów. Cytaty zaś bardzo często były dalekie od wierności.
Linde był członkiem władz oświatowych Księstwa Warszawskiego: Izby Edukacyjnej – od 1807, Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – do 1833, Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych – od 1810 (prezes w latach 1810–1823). W 1812 roku przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. W latach 1816–1818 wykładał na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim, od 1818 był dyrektorem wyodrębnionej z Uniwersytetu Biblioteki Publicznej[7], powiększając jej zbiory przede wszystkim o rzadkie starodruki. Biblioteka w 1831 r. posiadała ponad 133 tysiące woluminów – była wówczas największą biblioteką na ziemiach polskich. W 1819 r. 50 tysięcy woluminów Linde zebrał z bibliotek likwidowanych wówczas instytucji kościelnych. Był ponadto prezesem Jeneralnego Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego (1828–1837), prezesem Warszawskiego Zboru Ewangelicko-Augsburskiego (1813–1819) i deputowanym na sejmy lat 1818 i 1820[8].
Prace naukowe Lindego wydane po 1815 r. miały znaczenie dla czasu, w którym powstały – O literaturze rosyjskiej (1815–1816), O Statucie Litewskim ruskim językiem i drukiem wydanym wiadomość (1816, właściwie 1817), O języku dawnych Prusaków (1822). Z szeroko zakrojonych przez Lindego jego prac przekładowych ukazały się tylko J. M. Ossolińskiego Vincent Kadłubek oraz Mikołaja Griecza Rys historyczny literatury rosyjskiej (1823). Będąc na emeryturze pracował nad słownikiem rosyjsko-polskim, który pozostawił nieukończony. Praca ta przez pewien czas interesowała władze rosyjskie, natomiast była krytykowana przez rosyjskich uczonych.
W 1826 został nobilitowany; otrzymał dziedziczne szlachectwo i herb Słownik. Był odznaczony Orderem Świętego Stanisława II klasy w 1818 roku i III klasy w 1815 roku[9] oraz Orderem Św. Włodzimierza III klasy z nadania carów Aleksandra I i Mikołaja I. W 1816 r. otrzymał złoty medal ufundowany przez społeczeństwo za Słownik języka polskiego; w 1842 r. otrzymał z okazji jubileuszu złoty medal ufundowany przez władze Królestwa Polskiego. W 1844 r. został Honorowym Obywatelem miasta Torunia[10].
Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (aleja 1, nr 12)[11].
Żony:
Dzieci Lindowie mieli dwanaścioro, z których zmarło w dzieciństwie ośmioro. Pozostałe córki:
Artykuły i mowy Linde umieszczał w czasopismach: „Gazeta Poranna” (tu: O zbliżeniu dialektów słowiańskich między sobą. Z listu p. Lindego z Warszawy do rosyjskiego ministra oświecenia, 1840), „Na publiczny popis uczniów Królewskiego Liceum Warszawskiego” (1805-1823; tu m.in. szereg mów na otwarcie Liceum), „Pamiętnik Warszawski”, „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” (1807-1822).
W Toruniu upamiętniono jego imieniem jedną z ulic, jest także patronem III Liceum Ogólnokształcącego[12]. W Krakowie, Szczecinie, Kielcach i Gliwicach znajduje się ulica Samuela Bogumiła Lindego. Również w Warszawie, na terenie obecnej dzielnicy Bielany, od 1961 r. znajduje się ulica jego imienia[13].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
