Słowianie zachodni

Słowianie zachodni – jedna z grup Słowian, indoeuropejska grupa ludnościowa Europy, zamieszkująca wschodnią i środkową część tego kontynentu.

Do Słowian zachodnich zalicza się: Czechów, Polaków, Serbołużyczan, Ślązaków i Słowaków. Przy zastosowaniu trójpodziału grupy lechickiej obok Polaków i Połabian wyróżnia się Pomorzan (Kaszubi^[1]).

Łącznie około 77 milionów wraz z diasporą.^{[potrzebny przypis]}

Historia

Słowianie zachodni w IX-X wieku. Wieleci, Pomorzanie, Polanie, Wiślanie, Czesi, Morawianie i inne

     Słowianie Zachodni

     Słowianie wschodni

     Słowianie południowi

Podstawowe źródło o Słowianach zachodnich Kronika Słowian Helmolda wydana w 1862 w tłumaczeniu Jana Papłońskiego

W okresie migracji i ekspansji Słowian (VI-VII wiek) ludność ta zachowywała jedność kulturową i zapewne także w znacznej mierze językową^[2]. Dopiero usadowienie się Węgrów na Nizinie Węgierskiej u schyłku IX w. przerwało intensywne kontakty między Słowianami zamieszkującymi na północ od Karpat i Sudetów a Słowianami naddunajskimi i bałkańskimi. Spowodowało to powstanie coraz większego zróżnicowania między Słowianami Zachodnimi a Południowymi. Również różnice pomiędzy Słowianami zachodnimi a wschodnimi zaczęły formować się dopiero^{[potrzebny przypis]} w X w., kiedy powstały konkurujące ze sobą państwa Rusi Kijowskiej i Polski. Proces różnicowania pogłębiony został faktem przyjęcia chrześcijaństwa w innym obrządku, co po schizmie w 1054 r. stało się czynnikiem tworzącym zasadnicze odmienności. W ten sposób – dopiero w X w. – wykształciły się 3 grupy Słowian, m.in. Słowian zachodnich.

Pisanym świadectwem wczesnego osadnictwa Słowian na ziemiach polskich jest wzmianka w „Historii wojen” Prokopiusza z Cezarei dotycząca roku 512, mówiąca o plemieniu germańskich Helurów, które przeszło ze swoich siedzib nad środkowym Dunajem przez ziemie Sklawinów, a następnie przez wyludnione obszary aż do siedzib Warnów na Połabszczyźnie. Prawdopodobnie Herulowie migrowali wzdłuż Odry i nad górnym i częściowo środkowym jej biegiem przechodzili przez ziemie Słowian, a następnie skręcili na zachód, przez wyludnione obszary do ziemi Warnów. Może to być jeden z najstarszych pisanych dowodów obecności Słowian nad Odrą i Wisłą w początkach VI stulecia.

Ruski kronikarz Nestor z Kijowa dał jedno z wczesnych świadectw obecności Słowian na terenie obecnej Polski w kronice napisanej ok. 1113 Powieść minionych lat. Wszystkich Słowian zachodnich mieszkających zarówno w rejonie Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie) i dolnej Wisły (Pomorzanie) wywodził od ludu Lachów (Lechitów)^[3].), staroruskie Лѧх (Lęch/Ljach^[4]/Lach) (1115)^[5]. Nazwa „Lachy” jeszcze do dnia dzisiejszego zachowała się w językach wschodnich Słowian - Ukraińców, Białorusinów i Rosjan, którzy czasem potocznie nazywają tak Polaków^[6].

sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie

Pełny fragment kroniki Nestora w przełożeniu na język polski brzmi:

Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni - Pomorzanami. - Nestor z Kijowa - Powieść minionych lat kronika napisana ok. 1113^[7][8]

Na ziemiach polskich początkowo podstawową komórką społeczną była rodzina wraz z krewnymi. Grupa rodzin z danego terytorium tworzyła małą społeczność zwaną opolem^[9]. Opola z poszczególnych terenów (zazwyczaj oddzielonych od siebie barierami naturalnymi jak rzeki, góry czy bory) tworzyły plemiona (np. Polanie, Wiślanie, Bobrzanie, Goplanie itp.). Na co dzień opolem zarządzał wiec plemienny, który w razie zagrożenia wybierał dowódcę (księcia lub wojewodę). Z czasem jednak tymczasowi wodzowie chcieli utrzymać władzę nad coraz liczniejszymi wspólnotami. Właśnie ich ambicje przyczyniły się do jednoczenia całych plemion we wspólnoty.

Na terenach Polski mieszkało wiele plemion słowiańskich, z których największe to Wiślanie (nad górną Wisłą), Polanie (nad Wartą), liczne plemiona śląskie, plemiona pomorskie, Mazowszanie (nad środkową Wisłą), Goplanie (na Kujawach), czy Lędzianie (nad Sanem i Wieprzem). Wiele z nich zapewne zaczęło się jednoczyć, lecz największy sukces odnieśli Polanie. Pierwszym udokumentowanym władcą państwa Polan był Mieszko I. Zgodnie z przekazem Galla Anonima przed Mieszkiem państwem Polan rządził „król” Popiel a po nim kolejni potomkowie Piasta: Siemowit, Lestek i Siemomysł.

Pierwsze państwa zachodniosłowiańskie

• Państwo Samona (pierwsza połowa VII w.): założone przez kupca frankijskiego Samona około 624 r. Prawdopodobnie miało charakter związku plemion. Samon dał się poznać jako waleczny władca Słowian, który toczył wojny z Awarami i Frankami. Po jego śmierci państwo rozpadło się.
• Państwo wielkomorawskie: powstało ok. 830 r. na ziemiach Moraw i Słowacji. Jego pierwszy władca to Mojmir I. Upadło ok. 906 roku w wyniku najazdu Madziarów.

Wierzenia religijne

• Trzygłów – bóstwo pomorskie o trzech twarzach, z ośrodkami kultu w Szczecinie, Wolinie i Brennie.
• Świętowit – prawdopodobnie bóg wojny, wróżb i urodzaju, czczony przez Słowian połabskich zwanych Wieletami lub Lutykami. Główny ośrodek kultu w Arkonie na wyspie Rugii, gdzie znajdowała się świątynia z posągiem o czterech twarzach i z rogiem obfitości w dłoniach. Świętowitowi był poświęcony biały koń, z którego zachowania się kapłani odczytywali wolę boga.
• Radogost – naczelne bóstwo Redarów, jednego z plemion wieleckiej grupy Słowian połabskich. Ośrodek kultu znajdował się w grodzie Radogoszcz, zburzonym w roku 1068.

Plemiona zachodniosłowiańskie

Zobacz w Wikiźródłach tekst Geograf Bawarski

Ziemie zasiedlone przez Obodrzytów, Wieletów oraz Serbołużyczan

Osadnictwo zachodniosłowiańskie na obszarze obecnego Berlina ok. roku 1150, zobacz też: Jaksa z Kopanicy

Słowianie zachodni aż do XI wieku zachowali jedność językową, w późniejszym okresie nastąpiło zróżnicowanie:

• Serbołużyczanie
• plemiona polskie – Polanie, Wiślanie itp.
• Słowianie połabscy – Drzewianie
• Pomorzanie, dziś Kaszubi^[10]
• Czesi i Słowacy

Plemiona o dyskusyjnej przynależności do zarówno Słowian zachodnich, jak i Słowian wschodnich, z powodu mieszkania na pograniczu:

• Bużanie - nad rzeką Bug
• Dulebowie - nad rzeką Bug
• Wołynianie - nad rzeką Bug i Styr

Plemiona zachodniosłowiańskie na obszarze Polski

• Mazowszanie
• Lubuszanie – Leubuzzi, ok. X wieku
• Trzebowianie – ok. X wieku
• Bobrzanie – Pobarane nad rzeką Pober, 1086

Plemiona zachodniosłowiańskie i inne, występujące na obecnym obszarze Polski wspomniane w Geografie Bawarskim z roku 845:

poz.:	nazwa	naz. polska	liczba grodów
7,	Hehfeldi	Hawelanie	8
15,	Miloxi		67
17,	Thadesi		200
18,	Glopeani	Goplanie	400
33,	Lendizi	Lędzianie	98
34,	Thafnezi		257
36,	Prissani	Pyrzyczanie	70
37,	Uelunzani	Wolinianie	70
38,	Bruzi	Prusowie
47,	Ungare	Węgrzy
48,	Uuislane	Wiślanie
49,	Sleenzane	Ślężanie	15
50,	Lunsizi	Łużyczanie	30
52,	Milzane	Milczanie	30
56,		Głupczanie	30
57,	Opolini	Opolanie	20
58,	Golensizi	Golęszycy	5
53,	Besunzane	Bieżuńczanie	2
51,	Diadesisi	Dziadoszanie	20

Języki zachodniosłowiańskie

polski	dolnołużycki	górnołużycki	czeski	słowacki	kaszubski	połabski drzewiański	etnolekt śląski
człowiek	cłowjek	čłowjek	člověk	človek	czôłwiek, człowiek	clawak, clôwak	czowjek
wieczór	wjacor	wječor	večer	večer	wieczór	vicer	wjeczůr
brat	bratš	bratr	bratr	brat	bracyna, brat(ina)	brot	braćik
dzień	źeń	dźeń	den	deň	dzéń	dôn	dźyń
ręka	ruka	ruka	ruka	ruka	rãka, paja	ręka	rynka
jesień	nazymje	nazyma	podzim	jeseň	jeséń	prenja zaima, jisin	podzimek, jeśyń
śnieg	sněg	sneh	sníh	sneh	sniég	sneg	śńyg
lato	lěśe	lěćo	léto	leto	lato	lato	lato
siostra	sotša	sotra	sestra	sestra	sostra	sestra	śostra, szwestka
ryba	ryba	ryba	ryba	ryba	rëba	ryba	ryba
ogień	wogeń	woheń	oheň	oheň	òdżin	widin	łogyń
woda	woda	woda	voda	voda	wòda	wôda	woda
wiatr	wětš	wětřik, wětr	vítr	vietor	wiater	wjôter	wjater
zima	zymje	zyma	zima	zima	zëma	zaima	źima

Źródła opisujące początki państw zachodniosłowiańskich

• Historia Francorum – ok. 660
• Geograf Bawarski – ok. 845
• Kronika Reginona z Prüm – ok. 915
• Kronika Thietmara – ok. 975
• Dagome Iudex – ok. 992
• Księga dróg i królestw – ok. 1068
• Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum – ok. 1075–1080
• Dokument praski – ok. 1086
• Powieść minionych lat – 1113^[11]
• Księga Rogera – 1154^[12]
• Kronika Słowian – ok. 1177

Zobacz też

• kultura praska, kultura Sukow-Dziedzice, kultura pieńkowska
• Hobolin
• Brenna
• Kopanica
• Wenedowie
• plemiona polskie
• Bavaria Slavica