Słońsk

Słońsk (niem. Sonnenburg) – wieś gminna o charakterze miejskim w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, siedziba gminy Słońsk. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1341 rokiem, zdegradowany w 1945 roku^[4]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie lubuskim. Zobacz też: Inne znaczenie tej nazwy.

Słońsk

wieś
Kościół pw. MB Częstochowskiej
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	sulęciński
Gmina	Słońsk
Liczba ludności (2011)	3028[1]
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	66-436[2]
Tablice rejestracyjne	FSU
SIMC	0187062
Położenie na mapie gminy Słońsk Słońsk
Położenie na mapie Polski Słońsk
Położenie na mapie województwa lubuskiego Słońsk
Położenie na mapie powiatu sulęcińskiego Słońsk
52°33′49″N 14°48′20″E[3]
Strona internetowa

dawny herb miasta Słońsk

Ratusz

Według danych z 2011 roku Słońsk liczył 3028 mieszkańców.

Słońsk leży 12 km od granicy przy drodze nr 22 łączącej Berlin i Kostrzyn nad Odrą z Poznaniem i Gorzowem Wielkopolskim. Różnymi formami ochrony przyrody objęto ponad 80% powierzchni gminy, w tym 4,5 tys. ha znajduje się na terenie Parku Narodowego Ujście Warty.

Historia

Zamek joannitów w Sonnenburgu (ob. Słońsku), sztych Meriana, XVII w

W okresie pozostawania miasta w granicach Niemiec nosiło ono nazwę Sonnenburg. Zmiana na Słońsk nastąpiła po II wojnie światowej, wraz z włączeniem tych ziem w obszar Polski.

Pierwsza wzmianka o Słońsku (opidium) pochodzi z 1295 roku^[5].

Pierwszym udokumentowanym właścicielem miejscowości była rodzina Wedlów (gałąź Uchtenhagen), która w 1341 roku na podstawie zgody margrabiego Ludwika rozpoczęła budowę zamku^[5][6]. Od 1375 roku miejscowość w posiadaniu rodziny Vockenrode. W 1415 roku zamek został sprzedany Henrykowi Kinichowi; po jego śmierci został włączony do dóbr elektora brandenburskiego jako spadek^[6].

20 marca 1426 miasto i zamek Słońsk (niem. „Schloss und Stadt Sonnenburg”) zostały nabyte i wyznaczone na siedzibę brandenburskich joannitów. W latach 1427–1429 zakon wybudował potężny zamek^[6].

W 1808 r. Słońsk, liczący 2000 mieszkańców, uzyskał pełne prawa miejskie^[5].

W 1933 roku utworzono tu pierwsze ciężkie hitlerowskie więzienie, podczas II wojny światowej przetrzymywano tu wybitnych przywódców ruchu oporu z państw Europy zachodniej i Skandynawii^[7]. 10 grudnia 1944 wylądowała w okolicy wsi sześcioosobowa grupa polskich spadochroniarzy pod dowództwem porucznika Czesława Szelachowskiego. Prowadziła ona działania rozpoznawcze na głównym kierunku berlińskim, a także wykoleiła osiem pociągów i wysadziła dwa mosty kolejowe na Warcie i Noteci. Byli to pierwsi polscy żołnierze operujący na terenie przyszłego województwa gorzowskiego^[8]. W nocy z 30 na 31 I 1945 r. grupa SS-manów przybyła z pobliskiego Frankfurtu n. Odrą, przy pomocy załogi więzienia rozstrzelała na jego terenie 819 więźniów^[9]. Była to jedna z największych zbrodni dokonana na obszarze obecnej Polski, podczas przechodzenia przez niego wojsk radzieckich w kierunku na Berlin (największa w Łodzi, w więzieniu radogoskim, w nocy z 17 na 18 stycznia 1945; 1500 więźniów rozstrzelanych lub spalonych żywcem). W maju 1946 miejscowość otrzymała obecną nazwę^[10].

Po wojnie niezagospodarowany zamek niszczał i do lat 70. XX wieku zalegały tam na podłogach stosy papierów niemieckich i radzieckich. Zamek spłonął w 1975 roku. Zachowały się mury bez stropów.

W miejscowości działały dwa państwowe gospodarstwa rolne. Państwowe Gospodarstwo Rolne w Słońsku^[11][12] znajdujące się na Osiedlu PGR^[13], przy przystanku autobusowym „Słońsk PGR”^[14]. Później przekształcone w Zakład Rolny w Słońsku podległy pod Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Ośnie Lubuskim. Drugie państwowe gospodarstwo, Zakład Produkcji Rolnej w Słońsku znajdował się na południu, w części miejscowości Łęczynek^[15]. W miejscowości działała też spółdzielnia produkcyjna w części miejscowości Beszewice^[16].

W marcu 2022 roku został tu otwarty Ośrodek Muzealno-Edukacyjny Parku Narodowego Ujście Warty, którego siedziba mieści się przy ulicy 3-ego Lutego.^[17] W Ośrodku znajduje się osiem tematycznych, interaktywnych sal przedstawiających florę i faunę Parku Narodowego Ujście Warty.^[18]

Muzeum martyrologii

Zabytki

Ruiny zamku joannitów

Ulica Sikorskiego w Słońsku

Brama zakładu karnego w Słońsku

Budynek przy ulicy Zielonej, w którym mieściło się kino

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[19]:

• Kościół farny rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem MB Częstochowskiej, gotycki z lat 1475-1522, przebudowany w XVII, XVIII i XIX wieku, z zabytkowym alabastrowym ołtarzem późnorenesansowy z 1626 pochodzi z zamku Hohenzollernów w Berlinie, wspaniałe sklepienia gwiaździste, późnogotycka polichromia, wieża przebudowana w 1817^[7]
• Cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, ul. Lipowa, z XIX wieku
• Zamek joannitów - zbudowany w latach 1427-1460, przebudowany w czasach renesansu, którego ówczesny wygląd przedstawił Matthäus Merian w 1652 roku ukazując wschodnią i północną elewację. Następnie około 1662 roku przebudowany na barokowy pałac joannitów. Zamek został zniszczony przez pożar w 1975 roku.
• Park pałacowy
• Plebania protestancka, obecnie rzymskokatolicka, pl. Wolności 1, z początku XIX wieku
• Cmentarz wojenny, z połowy XIX wieku
• Poczta, obecnie Urząd Gminy, ul. Sikorskiego 15, z ok. 1900 roku
• Kamienica, ul. WOP-u 1, z XIX wieku

inne obiekty:

• Cmentarz żydowski
• Cmentarz ofiar byłego obozu i więzienia z pomnikiem upamiętniającym miejsce zbrodni
• Muzeum martyrologii ofiar faszyzmu - Muzeum Martyrologii Sonnenburg^[20]
• Park Narodowy „Ujście Warty”

Oświata

We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Przyjaźni Narodów, Przedszkole Samorządowe oraz Gminna Biblioteka Publiczna.

Sport

W Słońsku siedzibę ma Klub Sportowy „Warta” Słońsk, który został założony w 1948 r. i aż do 2009 roku występował przeważnie w lubuskiej klasie okręgowej, grupa Gorzów Wielkopolski lub ligach niższych. Największym sukcesem klubu był awans do IV ligi lubuskiej (V poziom rozgrywek) wywalczony w 2009 roku. W sezonie 2010-2011 klub spadł do ligi okręgowej.

Stadion klubu mieści się przy ulicy 3-go Lutego^[21].

Ludzie związani ze Słońskiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Słońskiem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Słońsku‎.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Bożej Częstochowskiej
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór, Sala królestwa^[22]