Loading AI tools
gatunek ssaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ryjówka równozębna[4] (Sorex isodon) – gatunek ssaka z rodziny ryjówkowatych, występujący w północnej Eurazji[3][5], zamieszkuje głównie tajgę. Ubarwiony czarnobrązowo. Wyróżnia się 6 podgatunków. Rozmnaża się szybko, do trzech miotów rocznie. Nie zagraża mu wyginięcie.
Kariotyp tworzy 21 par chromosomów, 2n=42, podobnie jak u ryjówki średniej i ryjówki szinto. FN=70, jak u części populacji ryjówki średniej. 14 par chromosomów przyjmuje kształt metacentryczny czy submetacentryczny, natomiast 6 jest akrocentryczna. Akrocentryczny jest także duży chromosom X, odróżniający się od małego, subtelocentrycznego chromosomu Y[6]. mtDNA liczy 17 008 par zasad kodujących 13 białek, 2 rRNA, 22 tRNA, ponadto region, od którego rozpoczyna się replikacja DNA oraz region kontrolny[7].
Długość głowy i tułowia zawiera się między 5,4 a 8,6 cm. Ogon mierzy więcej niż połowa długości głowy i ciała, między 3,7 a 5,5 cm. Tylna stopa osiąga od 1,3 do 1,5 cm. Masa ciała wynosi od 6,1 do 16,3 g[6].
Większość ciała przyjmuje jedną barwę czarnobrązową, czy to na grzbiecie, czy to brzuchu, czy też po bokach ciała. Wyłamują się osobniki młodociane, o grzbiecie brązowym bądź ciemnobrązowym i brzuchu nieco jaśniejszym. Ogon ubarwiony jest przynajmniej w swym proksymalnym odcinku inaczej od wierzchu, inaczej od spodu, dystalnie zatraca swą dwubarwność, przechodząc w jednorakie ubarwienie[6].
Gatunek został opisany naukowo w 1924 roku[5]. Turov określił go jako Sorex araneus tomensis isodon. Jako miejsce typowe podano jezioro Bajkał[2], jednak wedle innych źródeł znajduje się ono nad rzeką Sosnowka w tajdze barguzińskiej na północny wschód od Bajkału, w syberyjskiej części Rosji. Zwierzę należy do podrodzaju Sorex i grupy gatunków pokrewnych ryjówce średniej (Sorex caecutiens)[5]. Do grupy tej należy także ryjówka szinto, ryjówka chińska i ryjówka pazurzasta. Wraz z kilkoma innymi grupami gatunków oraz gatunkami nieobjętymi żadną grupą zalicza się ona podrodzaju Sorex Sorex, jednego z dwóch w rodzaju Sorex[6], zwanym po polsku ryjówką[4]. Jest to jedyny rodzaj umieszczany w plemieniu Soricini[6], czyli ryjówki[4]. Plemię to wraz z plemionami Blarinini, Blarinellini, Anourosoricini, Notiosoricini i Nectogalini należy z kolei do podrodziny Soricinae, jednej z trzech podrodzin rodziny ryjówkowatych Soricidae, obejmującej także podrodziny Crocidurinae i Myosoricinae[6].
W 2018 roku Zhu i inni na podstawie badań mtDNA opublikowali kladogram, na którym najbliższym krewnym ryjówki równozębnej była ryjówka pazurzasta[7] (poniżej fragment):
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
W latach 80. XX wieku sugerowano, że jest to ten sam gatunek co ryjówka chińska (Sorex sinalis), jednak obecnie jest to kwestionowane[5].
Wyróżnia się następujące podgatunki[6]:
Ryjówka równozębna przystępuje do rozrodu później niż inne ryjówki. Opóźnienie wynosi od 15 do 17 dni, jak to ustalono w Karelii, regionie magadańskim, środkowej Syberii i na południu Jakucji[6]. Samiec poszukuje samicy, kierując się słuchem i węchem. Tymczasem płodna samica zachowuje się głośno. Spotkaniu towarzyszą ćwierkające dźwięki. W trakcie trwającej 5–7 s kopulacji samiec chwyta zębami futro karku samicy, pozostawiając ślady, wspina się na samicę, wyginając swe ciało w łuk, podczas gdy samica wygina głowę do góry. Po kopulacji może on postępować za samicą, wydając dźwięki[8]. Jak w całej podrodzinie ryjówek prowadzi on jednak poligamiczne życie i nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa[6]. Tymczasem samica niekiedy, bo nie po każdej kopulacji[8], zachodzi w ciążę, która może się jej przytrafić trzy razy w ciągu jednego roku. Jednorazowo wydaje na świat od jednego do 11 młodych ze średnią 7,6. Samice żyjące dalej na północy rodzą mioty liczniejsze niż te z południa. Okres rozrodczy kończy się w listopadzie[6].
Ryjówka równozębna wiedzie samotne życie. Niemniej w sprzyjających warunkach obszary zajmowane przez różne osobniki mogą się zazębiać. Terytorium pojedynczego zwierzęcia zależy od jego wieku. W przypadku starego, rocznego już samca w Karelii zajmuje 1200–1600 m², podczas gdy młodsze osobniki zajmują od 700 do 1400 m²[6].
Ryjówkowate wykazują wielofazowy rytm dobowy, co dotyczy także ryjówki równozębnej. Oznacza to, że wielokrotnie w ciągu doby wyrusza ona na żer oraz urządza sobie krótki odpoczynek. Ani dzień, ani noc się tu nie wyróżniają. Porównania ryjówek równozębnych z Dalekiego Wschodu wskazały na mniejszą aktywność, niż innych, sympatrycznych ryjówek[6].
Ryjówka równozębna ma bardzo duży zasięg występowania, żyje od Finlandii i Białorusi przez Syberię po Kamczatkę i Koreę Północną[3]. W 1999 gatunek stwierdzono na górze Odae-san w Korei Południowej[2]. Na południu sięga do Mongolii, Kazachstanu i północno-wschodnich Chin (Heilongjiang i Mongolia Wewnętrzna). Populacje żyjące w Norwegii[3] (powiaty Troms, Hedmark, Fjordane[9]) i Szwecji mogą być odizolowane[3].
Różne tereny zasiedlają różne podgatunki. Podgatunek Sorex isodon isodon opisany został z Buriacji, ale zasiedla szerokie tereny od dorzecza Jeniseju na wschód aż do Kamczatki. Zachodnią Syberię zasiedla z kolei Sorex isodon princeps. Jeszcze dalej na zachód, do Europy, sięga Sorex isodon ruthenus, spotykany na północy i wschodzie kontynentu w państwach takich jak Szwecja i Norwegia (na północy obu tych krajów), Finlandia, Białoruś (północny wschód), Rosja, Ukraina (obwód sumski). Natomiast Sorex isodon montanus zgodnie z nazwą zamieszkuje góry Ałtaju. Sorex isodon gravesi żyje na Dalekim Wschodzie, Sorex isodon sachalinensis podobnie, ograniczając się jednak do wyspy Sachalin. Nie wiadomo, który podgatunek zamieszkuje mongolskie góry Chentej, a który sięga do północnego wschodu Chin oraz na Półwysep Koreański[6].
Występuje w lasach, tajdze, dolinach rzek i na lasostepach[3] (w tych ostatnich i w lasotundrze jest jednak rzadka[6]), rzadziej w górskich stepach i strefach nadbrzeżnych[3]. Stwierdzenia tych zwierząt na większej wysokości tłumaczono nie naturalnym występowaniem, ale działaniem ptaków drapieżnych[9]. Ryjówka ta preferuje zwłaszcza lasy iglaste ze świerkiem i jodłą, ale też z sosną syberyjską. W zawierających głównie te trzy rodzaje drzew lasach południa Syberii stanowi dominujący gatunek ryjówki, podczas gdy w położonych bardziej na północ lasach świerkowo-jodłowych nie należy do najczęstszych ryjówek[6]. W Europie jest spotykana w pobliżu strumieni, w gęstej roślinności (np. paprociach) w lasach świerkowych i mieszanych[3], w olchowych nad rzekami[6]. Bywa spotykana w zaroślach i na nieużytkach tam, gdzie roślinność przy ziemi jest gęsta[3]. Nie lubi natomiast tundry[6].
Ryjówka równozębna zjada głównie bezkręgowce, w szczególności dżdżownice i czerwie, ale okazjonalnie także pokarm roślinny[3]. Pożywienie może zależeć od regionu. Na północy Jakucji ryjówka równozębna spożywa głównie pająki i gąsienice, podobnie czyni w Karelii, która jest też jedynym miejscem, gdzie zaobserwowano ją pożerającą larwy chrząszczy. Dorosłych przedstawicieli tego rzędu nie tyka nigdzie. W Kraju Nadmorskim spożywa głównie wije[6].
Ryjówka równozębna jest rzadka w Europie. W Europie i na północno-zachodniej Syberii stanowi mniej niż 1% schwytanych gatunków z rodzaju Sorex[3]. Na południu Syberii stanowi zaś najczęstszy gatunek ryjówki[6]. Niewiele wiadomo o trendach rozwoju jej populacji, ale są one rozproszone. Nie są znane większe zagrożenia dla gatunku, choć gospodarka leśna i osuszanie ma wpływ na preferowane siedliska[3].
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje ryjówkę równozębną za gatunek najmniejszej troski. W ustawodawstwie europejskim została ujęta w załączniku III konwencji berneńskiej (Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk) jako gatunek podlegający ochronie[3]. Obejmują ją także miejscowe Czerwone Księgi, choćby Karelii, regionów Nowogrodu czy Riazania[6].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
