Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Rodzina Ulmów
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Rodzina Ulmów, znana także jako Józef i Wiktoria Ulmowie z siedmiorgiem dzieci – polska rodzina katolicka z Markowej, która w czasie okupacji hitlerowskiej podczas II wojny światowej próbowała ratować polskie rodziny żydowskie, ukrywając je we własnym domu podczas Holokaustu. Rodzina została zamordowana przez Niemców 24 marca 1944 w tzw. zbrodni w Markowej.
Remove ads
Józef i Wiktoria Ulmowie są uznawani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a cała rodzina w Kościele katolickim czczona jest jako męczennicy po beatyfikacji przez papieża Franciszka. Ich wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 7 lipca (dzień rocznicy ślubu Józefa i Wiktorii).
Pomimo morderstwa Ulmów – które miało wywołać strach wśród mieszkańców wioski – ich sąsiedzi nadal ukrywali żydowskich uciekinierów aż do końca II wojny światowej. Okupację w Markowej przeżyło co najmniej 21 polskich Żydów.
Rodzina Ulmów składała się z następujących osób:
- Józef (ur. 2 marca 1900 w Markowej) – polski rolnik, właściciel kilkuhektarowego gospodarstwa rolnego
- Wiktoria z d. Niemczak (ur. 10 grudnia 1912 w Markowej) – polska kobieta pracująca na roli z Markowej pod Łańcutem, żona Józefa. W chwili śmierci rozpoczął się proces porodu jej siódmego dziecka.
- Dzieci Ulmów – to w kolejności od najstarszego[2]:
- Stanisława (ur. 18 lipca 1936)
- Barbara (ur. 6 października 1937)
- Władysław (ur. 5 grudnia 1938)
- Franciszek (ur. 3 kwietnia 1940)
- Antoni (ur. 6 czerwca 1941)
- Maria (ur. 16 września 1942)
- dziecko bezimienne (ur. 24 marca 1944[1])
Remove ads
Życiorysy
Podsumowanie
Perspektywa
Józef Ulma
Pochodził z ziemi przemyskiej, gdzie się urodził 2 marca 1900 w wielodzietnej, rolniczej rodzinie w Markowej, jako syn Marcina i Franciszki z domu Kluz[3]. Rodzice posiadali trzy hektary ziemi. W 1911 ukończył czteroklasową szkołę powszechną w rodzinnej miejscowości. W młodości zaangażował się w działalność społeczną. Mając siedemnaście lat, był członkiem Związku Mszalnego Diecezji Przemyskiej, którego celem oprócz modlitwy było zbieranie funduszy na rzecz budowy i konserwacji kościołów i kaplic[4]. Angażował się w Katolickim Stowarzyszeniu Młodzieży, później działał w Związku Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”, w którym był bibliotekarzem i fotografem oraz przewodniczącym Powiatowej Sekcji Wychowania Rolniczego w Przeworsku[5][6]. Do udostępnianej przez niego publicznie biblioteki domowej należały utwory m.in. Zygmunta Miłkowskiego, Anny Łubieńskiej, Mieczysława Brzezińskiego, francuskiego reportera Gastona Leroux i islandzkiego jezuity Jóna Sveinssona[7].
W 1921 został powołany do odbycia służby wojskowej, pełniąc ją w latach 1921–1922 m.in. w Grodnie. Następnie w okresie od 1 listopada 1929 do 31 marca 1930 kształcił się w Państwowej Szkole Rolniczej w Pilźnie[4]. Po jej ukończeniu z wynikiem bardzo dobrym stał się propagatorem upraw warzyw i owoców, prowadząc szkółkę drzew owocowych, hodując pszczoły oraz jedwabniki[4][8]. Korespondował na temat hodowli jedwabników z Lwowską Izbą Rolniczą i z Centralną Doświadczalną Stacją Jedwabniczą w Milanówku, jego gospodarstwo wizytował w towarzystwie starosty powiatowego ordynat przeworski Andrzej Lubomirski[9]. W 1933 Ulma otrzymał nagrodę od Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Przeworsku za konstrukcję uli, nowe narzędzia pszczelarskie i hodowlę jedwabników[10]. Jako pierwszy w Markowej wprowadził w swoim domu elektryczność, podłączając żarówkę do małego, ręcznie zbudowanego wiatraka[6].
Jedną z jego pasji była fotografika[4][8][11]. Na podstawie książek i czasopism wykonał aparat, który posłużył mu do stworzenia zdjęć. Dzięki niemu zachowały się zdjęcia z wielu wydarzeń z Markowej oraz zdjęcia rodzinne[4].
Był autorem co najmniej jednego artykułu prasowego w tygodniku „Wici” („Stan konkursów w Przeworskiem” – grudzień 1930). Ponadto był członkiem Kółka rolniczego i Spółdzielni zdrowia oraz kierownikiem Spółdzielni mleczarskiej w Markowej[4], przystąpił także do Stronnictwa Ludowego[12], którego markowskie koło było najliczniejsze w powiecie przeworskim[7]. Z powodu działalności Józefa Ulmy w ZMW RP „Wici” zarówno on, jak i żona mieli napięte relacje z proboszczem parafii św. Doroty w Markowej Władysławem Tryczyńskim (zm. 1936[13])[14], które doprowadziły do publicznego konfliktu Ulmy z duchownym[15].
7 lipca 1935 ożenił się z pochodzącą z tej samej miejscowości – Wiktorią Niemczak[4]. Józef z żoną byli rolnikami na niewielkim kilkuhektarowym gospodarstwie, którego byli właścicielami. Małżonkowie byli aktywnymi członkami parafii św. Doroty. Pogłębiali swoją wiarę poprzez modlitwę rodzinną i udział w życiu sakramentalnym Kościoła. Oboje należeli do Bractwa Żywego Różańca[6]. Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany, biorąc udział w kampanii wrześniowej 1939[4]. W okresie okupacji prawdopodobnie należał do Batalionów Chłopskich, wykonał zdjęcia ze zbrojnego szkolenia tej organizacji, odebrane na tydzień przed jego śmiercią[7].
Wiktoria Ulma i dzieci
Pochodziła z ziemi przemyskiej, gdzie się urodziła 10 grudnia 1912 w wielodzietnej, rolniczej rodzinie w Markowej, jako córka Jana Niemczaka i Franciszki z domu Homa[16]. W wieku 6 lat straciła matkę[17]. Uczęszczała do szkoły powszechnej w rodzinnej miejscowości, a następnie na kursy Uniwersytetu Ludowego w pobliskiej Gaci[18][17]. Była członkiem Amatorskiego Zespołu Teatralnego w Markowej – grała m.in. rolę Matki Boskiej w jasełkach[17].
7 lipca 1935 wyszła za mąż za Józefa Ulmę[16]. Po ślubie poświęciła się pracy w domu i opiece nad dziećmi[17]. W ciągu dziewięciu lat małżeństwa rodzinie Ulmów urodziło się sześcioro dzieci: Stanisława (ur. 18 lipca 1936), Barbara (ur. 6 października 1937), Władysław (ur. 5 grudnia 1938), Franciszek (ur. 3 kwietnia 1940), Antoni (ur. 6 czerwca 1941) i Maria (ur. 16 września 1942)[17]. W momencie śmierci oczekiwała siódmego dziecka[19].
Pomoc Żydom
Podczas okupacji niemieckiej Ulmowie zaangażowali się w pomoc eksterminowanym Żydom. Prawdopodobnie w drugiej połowie 1942 rodzina przyjęła pod swój dach ośmioro żydowskich uciekinierów z rodzin Goldmanów/„Szallów”, Grünfeldów i Didnerów[11]. Ponadto Ulmowie pomogli innej żydowskiej rodzinie wybudować ziemiankę w pobliskim lesie, a następnie zaopatrywali jej mieszkańców w żywność i inne produkty[20].
Po pewnym czasie leśna ziemianka została odkryta przez Niemców, a czworo ukrywających się w niej Żydów (trzy kobiety i dziecko) zostało zamordowanych. Fakt udzielania przez Ulmę pomocy uciekinierom nie został wówczas ujawniony[20]. Z kolei pozostałych ośmioro Żydów ukrywało się w gospodarstwie Ulmów do wiosny 1944.
Śmierć
Miejsca pochówku rodziny Ulmów
Wiosną 1944 Ulmowie zostali zadenuncjowani przez granatowego policjanta Włodzimierza Lesia (przesiedleńca z Galicji wschodniej, lokalnie uważanego za „Ukraińca”[21]), który wcześniej pomagał ukrywać się rodzinie „Szallów”, ale następnie zagarnął ich majątek i zamierzał pozbyć się świadków. 24 marca 1944 niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie, którymi dowodził por. Eilert Dieken rozstrzelali Józefa Ulmę, a także jego żonę, będącą w zaawansowanej ciąży i szóstkę dzieci (8-letnią Stanisławę, 6-letnią Barbarę, 5-letniego Władysława, 4-letniego Franciszka, 3-letniego Antoniego i półtoraroczną Marię). Kilkoro z dzieci zamordował czeski żandarm Josef Kokott. Być może w czasie egzekucji Wiktoria zaczęła rodzić, gdyż świadek ekshumacji zeznał później, że po wykopaniu zwłok dostrzegł główkę i piersi noworodka wystające z jej narządów rodnych. W tym przypadku jednak bardziej prawdopodobny jest tzw. poród pośmiertny (trumienny) skoro powyższy fakt został dostrzeżony dopiero po kilku dniach od śmierci[19]. 5 września 2023 Stolica Apostolska wydała oświadczenie, w którym prefekt Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych kard. Marcello Semeraro stwierdził, iż siódme dziecko Ulmów urodziło się w chwili ich męczeństwa. Nie wiadomo jednak w jaki sposób kard. Semeraro wykluczył możliwość porodu pośmiertnego[22].
Razem z Ulmami zginęli również wszyscy ukrywani Żydzi[11].
Zostali pierwotnie zakopani przed domem[23], w następnym tygodniu ich ciała wydobyto i złożono do czterech trumien[24]. Pogrzeb odbył się 11 stycznia 1945 pod przewodnictwem proboszcza parafii św. Doroty w Markowej ks. Ewarysta Dębickiego, po czym zostali pochowani początkowo na cmentarzu w Markowej[23][25]. W dniach 30 marca – 1 kwietnia 2023 została dokonana ekshumacja ich szczątków, a następnie po beatyfikacji zostały one złożone do specjalnie przygotowanego sarkofagu, w bocznym ołtarzu poświęconym Matce Bożej kościoła św. Doroty w Markowej[26][27][23].
13 września 1995 Józef Ulma został wraz z żoną pośmiertnie odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata[28][29][30]. Ponadto postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 25 stycznia 2010 małżeństwo Ulmów zostało pośmiertnie odznaczone Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[31].
Los Józefa Ulmy i jego rodziny stał się symbolem martyrologii Polaków mordowanych przez Niemców za niesienie pomocy Żydom[29].
Remove ads
Proces beatyfikacyjny
Podsumowanie
Perspektywa
Z inicjatywy proboszcza parafii św. Doroty w Markowej – ks. Stanisława Lei podjęto starania w celu wyniesienia ich na ołtarze[4]. Po rozpoznaniu grupy męczenników II wojny światowej (w tym rodziny Ulmów) 17 września 2003 biskup pelpliński Jan Bernard Szlaga rozpoczął proces beatyfikacyjny na szczeblu diecezjalnym w ramach procesu drugiej grupy 122 męczenników II wojny światowej w diecezji pelplińskiej[32]. Odtąd przysługiwał im tytuł Sług Bożych. Wcześniej 23 lutego 2003 Stolica Apostolska wyraziła zgodę na rozpoczęcie tego procesu (tzw. nihil obstat)[32]. W archidiecezji przemyskiej odbył się proces rogatoryjny w celu zebrania zeznań świadków oraz dokumentacji dotyczącej męczeństwa rodziny Ulmów, który zakończył się 25 kwietnia 2008[33]. Proces na szczeblu diecezjalnym zakończył się 24 maja 2011[32]. 10 maja 2014 Stolica Apostolska wydała dekret o ważności procesu diecezjalnego[32].
Ze względu na wzrastającą opinię o męczeństwie rodziny Ulmów oraz podkreślenia przykładu ich życia i tragicznej śmierci, metropolita przemyski, abp Adam Szal 31 stycznia 2017 zwrócił się do Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych o wyłączenie tego procesu z procesu grupy męczenników II wojny światowej. W tej sytuacji 20 lutego 2017 w archidiecezji przemyskiej otwarto nowy proces beatyfikacyjny Sług Bożych – Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich 7 dzieci, jako męczenników z powodu nienawiści do wiary[32][33][34]. Postulatorem procesu został mianowany ks. dr Witold Burda[35]. W czasie etapu diecezjalnego zostało przesłuchanych 11 świadków, z których dwie osoby byli to m.in. ich bliscy krewni. W lipcu 2020 ukończono prace nad liczącym 500 stron dokumentem tzw. Positio o męczeństwie Rodziny Ulmów, który złożono w 2021[32][33]. Następnie było ono 16 lutego 2021 przedmiotem oceny kolegium konsultorów historycznych Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, po czym 22 lutego 2022 odbyła się sesja konsultorów teologicznych, która zaakceptowała dokumentację procesu[32].
6 grudnia 2022 odbyła się sesja biskupów i kardynałów Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych, która pozytywnie zaopiniowała propozycję wyniesienia ich na ołtarze jako męczenników, po której papież Franciszek promulgował 17 grudnia tegoż roku dekret o ich męczeństwie, otwierając drogę do ich beatyfikacji[36][37][38]. 14 lutego 2023 abp Adam Szal wyznaczył dzień 10 września 2023 jako datę uroczystości beatyfikacyjnej[39]. Uroczystej mszy świętej beatyfikacyjnej, która odbyła się na stadionie w Markowej przy specjalnie zbudowanym ołtarzu przewodniczył kard. Marcello Semeraro, który w wygłoszonej homilii powiedział m.in.[40]:
Rodzina Ulmów dołącza dziś do szlachetnego i bogatego grona synów i córek narodu polskiego, którzy w wiekach dawnych, ale też i we współczesnym czasie zostali wyniesieni do chwały ołtarzy jako Święci i Błogosławieni. Świadectwo ich życia jest przykładem i wzorem do naśladowania. Są nam też ofiarowani jako orędownicy u Pana Boga, abyśmy mogli powierzać im naszą codzienność, nasze nadzieje, radości, potrzeby i zmartwienia. Najświętszej Maryi Pannie, Królowej Polski, Świętym i Błogosławionym tego narodu, a od dziś wszyscy razem, publicznie, rodzinie Ulmów, zawierzamy gorącą modlitwę za rodzinę ludzką i o pokój w bliskiej Ukrainie.
Kard. Marcello Semeraro
W uroczystości beatyfikacji uczestniczyli m.in.: prymas Polski abp Wojciech Polak, przewodniczący Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, prezydent RP Andrzej Duda i premier Polski Mateusz Morawiecki[41]. Beatyfikacyjny wizerunek błogosławionych namalował Oleg Czyżowski[42]. Relikwiarz w formie monstrancji zawierający relikwie całej rodziny Ulmów zaprojektowała rzeźbiarka Agnieszka Stopyra-Żugaj[41]. Specjalną pieśń na tę uroczystość „Błogosławiona Rodzino Ulmów” skomponował ks. dr hab. Mieczysław Gniady do słów Moniki Maziarz[42].
Ich wspomnienie liturgiczne zostało wyznaczone na dzień 7 lipca (dzień zawarcia sakramentu małżeństwa)[42].
Remove ads
Upamiętnienie
Podsumowanie
Perspektywa
- 24 marca 2004 odsłonięto w Markowej pomnik im poświęcony, na którym widnieje następujący napis[11][4]
RATUJĄC ŻYCIE INNYCH, ZŁOŻYLI W OFIERZE WŁASNE. JÓZEF ULMA, JEGO ŻONA, WIKTORIA ORAZ ICH DZIECI: STASIA, BASIA, WŁADZIU, FRANUŚ, ANTOŚ, MARYSIA, NIENARODZONE. UKRYWAJĄC OŚMIU STARSZYCH BRACI W WIERZE, ŻYDÓW Z RODZINY SZALLÓW I GOLDMANÓW, ZGINĘLI WRAZ Z NIMI W MARKOWEJ 24 III 1944 R. Z RĄK NIEMIECKIEJ ŻANDARMERII.
NIECH ICH OFIARA BĘDZIE WEZWANIEM DO SZACUNKU I OKAZYWANIA MIŁOŚCI KAŻDEMU CZŁOWIEKOWI! BYLI SYNAMI I CÓRKAMI TEJ ZIEMI POZOSTAJĄ W NASZYM SERCU.
SPOŁECZNOŚĆ MARKOWEJ, 24 III 2004 R.
- Od 23 marca 2006 Szkoła Podstawowa w Markowej nosi imię Sług Bożych rodziny Ulmów[43]. Przy głównym wejściu do szkoły wmurowano tablicę pamiątkową o następującej treści[43]:
Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich. (J 15, 13)
SZKOŁA PODSTAWOWA w MARKOWEJ im. Sług Bożych RODZINY ULMÓW MARKOWA, 24 marca 2006 r.
- 24 marca 2010 w Warszawie Instytut Pamięci Narodowej zaprezentował specjalną wystawę „Samarytanie z Markowej. Ulmowie – Polacy zamordowani przez Niemców za pomoc Żydom” im poświęconą[44]
- 15 marca 2012 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu okolicznościowe monety Polacy ratujący Żydów – rodzina Ulmów, Kowalskich, Baranków: srebrną o nominale 20 zł z ich podobizną w nakładzie 40 000 sztuk oraz złotą o nominale 2 zł z podobizną Wiktorii Ulmy z dzieckiem na ręku w nakładzie 800 000 sztuk[45]. Następnie 22 lutego 2024 NBP wyemitował srebrną monetę kolekcjonerską o nominale 50 złotych Pamięci Rodziny Ulmów[46]
- Uchwałą Rady Miasta Łańcuta z dnia 17 grudnia 2013 jedna z ulic w tym mieście otrzymała imię Rodziny Ulmów[47]. Również w Ostrołęce jedna z ulic nosi ich imię[48]. Ponadto od 2017 jedno z rond w Rzeszowie nosi ich imię[49]
- 17 marca 2016 zostało uroczyście otwarte przez prezydenta Polski Andrzeja Dudę Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej w Markowej[50]
- Od 6 sierpnia 2016 w Markowej działa Fundacja im. Rodziny Ulmów „SOAR”, mająca na celu upamiętnienie ich bohaterstwa i odwagi, a także innych Polaków ratujących Żydów[51]
- Z inicjatywy prezydenta RP Andrzeja Dudy od 2018 dzień 24 marca został ustanowiony jako Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, który nawiązuje do tragicznej historii Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ich dzieci, którzy to 24 marca 1944 zostali zamordowani przez Niemców[52]
- Poczta Polska 24 marca 2019 wprowadziła do obiegu znaczek pocztowy o nominale 3,30 zł z wizerunkiem rodziny Ulmów w nakładzie 160 000 sztuk w serii Polacy ratujący Żydów (wraz z kopertą FDC)[53] oraz 10 września 2023 z okazji ich beatyfikacji inny znaczek pocztowy o nominale 3,90 zł w nakładzie 120 000 sztuk, projektu Jarosława Ochendzana (wraz z kopertą FDC)[54]
- 13 lipca 2023 na Dworcu Centralnym w Warszawie zaprezentowano lokomotywę serii EU44 w okolicznościowej okleinie, upamiętniającej historię rodziny Ulmów. Lokomotywa ta przez następne miesiące prowadziła pociągi na trasie Warszawa – Berlin oraz Przemyśl – Berlin[55]
- Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 28 lipca 2023 zdecydowano o ustanowieniu roku 2024 „Rokiem Rodziny Ulmów”[56]
- Od 30 sierpnia 2023 dworzec PKP w Łańcucie nosi imię rodziny Ulmów. Na terenie tego dworca odsłonięto tablicę pamiątkową oraz mural autorstwa Arkadiusza Andrejkowa im poświęcony[57]. Inny mural im poświęcony tegoż autora odsłonięto 28 września 2023 w Rzeszowie przy ulicy Gałęzowskiego[58], a w październiku 2023 w Markowej – deskal[59]
- Z okazji ich beatyfikacji odbyło się szereg okolicznościowych przedsięwzięć im poświęconych, m.in.: 7 września 2023 na pl. Grzybowskim w Warszawie zaprezentowano widowisko „Kantata dla Aniołów”; 9 września 2023 w Filharmonii Podkarpackiej w Rzeszowie odbyło się misterium multimedialne „Przerwane dzieciństwo”; od 10 września do 10 listopada 2023 w czterech miastach (Gdańsku, Warszawie, Pelplinie i Wałbrzychu) odbyły się koncerty „Nie ma większej miłości – w hołdzie Rodzinie Ulmów”; od 8 września do 15 października 2023 w galerii „Okno na Kulturę” w Warszawie zaprezentowana została wystawa „Ulmowie. Nie ma większej miłości”, a od 13 lipca 2023 w holu głównym Dworca Centralnego w Warszawie prezentowana była wystawa „Samarytanie z Markowej”[60]
- 16 września 2023 w Pilźnie na budynku przy ul. 3 Maja 178 została odsłonięta tablica upamiętniająca bł. Józefa Ulmę, który w latach 1929–1930 był uczniem Państwowej Szkoły Rolniczej (obecnie firma MET-CHEM) o następującej treści[61]:
Ratując życie innych, złożyli w ofierze własne
PAMIĘCI BŁ. JÓZEFA ULMY Z MARKOWEJ, KTÓRY W LATACH 1929 - 1930 UCZĘSZCZAŁ DO MIESZCZĄCEJ SIĘ W TYM BUDYNKU PAŃSTWOWEJ SZKOŁY ROLNICZEJ, ZAMORDOWANEGO PRZEZ NIEMCÓW WRAZ Z CAŁĄ RODZINĄ ZA RATOWANIE ŻYDÓW W DNIU 24.03.1944 r.Na okoliczność beatyfikacji tablicę ufundowała firma „MET-CHEM”
16.09.2023 r.
- 6 marca 2024 w ogrodach watykańskich posadzono jabłoń na cześć rodziny Ulmów, zaszczepioną przez Józefa Ulmę[62]
- 24 marca 2024 port lotniczy Rzeszów-Jasionka otrzymał imię Rodziny Ulmów[63]
- 7 lipca 2024 podczas uroczystej sesji na zamku w Łańcucie radni sejmiku województwa podkarpackiego ustanowili bł. Rodzinę Ulmów patronami województwa podkarpackiego na podstawie dekretu watykańskiej Dykasterii Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z dnia 5 kwietnia 2024[64].
- 20 września 2024 Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Błędowej Zgłobieńskiej przyjęła za patrona bł. Rodzinę Ulmów. W szkole tej odsłonięto tablicę pamiątkową o następującej treści[65]:
Kto ratuje jedno życie - ratuje cały świat
Na pamiątkę nadania imienia Błogosławionej Rodziny Ulmów Niepublicznej Szkole Podstawowej w Błędowej Zgłobieńskiej
Błędowa Zgłobieńska, 20 września 2024 r.
Filmografia
Powstało kilka filmów dokumentalnych im poświęconych:
 Filmy | ||
| Rok | Tytuł | Reżyseria |
| 2004 | Cena życia[66] | Andrzej Baczyński |
| 2009 | Świat Józefa[67] | Rafał Wieczyński |
| 2014 | Ulmowie. Świadectwo sprawiedliwych[68] | Dariusz Walusiak |
| 2023 | Historia jednej zbrodni[69] | Mariusz Pilis |
| Przykazanie miłości. Historia rodziny Ulmów z Markowej[70] | Marta Pietrasiewicz | |
| Ulmowie. Błogosławiona rodzina[71] | Dariusz Walusiak | |
| Porzucone kwiaty. Historia rodziny Ulmów[72] | Józef Kamil Brzostowski | |
Remove ads
Zobacz też
Uwagi
- W imieniu papieża Franciszka, ceremonii beatyfikacji przewodniczył kard. Marcello Semeraro, prefekt Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych.
- Stolica Apostolska wydała oświadczenie, w którym prefekt Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych kard. Marcello Semeraro stwierdził, iż siódme dziecko Ulmów urodziło się w chwili ich męczeństwa[1].
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads