Loading AI tools
część mowy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przedimek (łac. articulus) – część mowy występująca przed rzeczownikiem (także przed konstrukcją rzeczownikową, a niekiedy również przed przymiotnikiem lub liczebnikiem użytym rzeczownikowo), wskazująca na jego kategorię określoności lub nieokreśloności.
przedimek nieokreślony i określony
jedynie przedimek określony
przedimek nieokreślony i określony po rzeczowniku
jedynie przedimek określony po rzeczowniku
brak przedimka
Odmianą przedimka jest rodzajnik, który oprócz kategorii określoności lub nieokreśloności rozróżnia jeszcze kategorię rodzaju gramatycznego. Przedimka nie należy mylić z przyimkiem.
Przedimki dzielą się na określone i nieokreślone. W niektórych językach (np. walijskim, hebrajskim czy esperanto) występują jedynie przedimki określone.
Przedimki w tłumaczeniach na język polski zwykle są pomijane. Wynika to z braku tej części mowy w polszczyźnie.
Mimo to określoność bądź nieokreśloność można do pewnego stopnia wyrazić w języku polskim poprzez zastępcze użycie zaimków, w szczególności zaimków wskazujących, lub też poprzez zmiany w szyku zdania.
To z nich stopniowo wyewoluował rodzajnik określony w innych językach europejskich[1]. W językach europejskich znaczenie wyróżniające i emocjonalne zaimków wskazujących częściowo pokrywa się ze znaczeniem rodzajników określonych do dziś.
W szczególności jest to możliwe dla dopełnienia, poprzez umieszczenie go bliżej początku bądź końca zdania. W przypadku języka mówionego może to być dodatkowo wzmocnione intonacją. W zdaniu (1) rzeczownik mężczyzna jest nieokreślony, co podkreśla jego końcowa pozycja w zdaniu.
W (2a) i (2b) rzeczownik mężczyzna jest już wyraźnie określony, np. jest to ten sam mężczyzna ze zdania (1). Podkreśla to pozycja bliższa początkowi zdania.
Dla porównania, umieszczenie owego rzeczownika na końcu zdania sugerowałoby nieokreśloność.
W poniższych przykładach natomiast użycie zaimka wskazującego będącego odpowiednikiem rodzajnika sugeruje co innego niż szyk zdania. W efekcie takiej sprzeczności zdania te brzmią stylistycznie nieelegancko:
Przedimek to w języku angielskim nieodmienna część mowy, determinująca rzeczownik. Przedimka zwykle nie tłumaczy się na język polski. Czasami można go oddać jako zaimek ten, ta, to (przedimek określony), jakiś, jakaś, jakieś (przedimek nieokreślony)[2].
Przedimkiem jest wyraz występujący przed rzeczownikiem albo frazą rzeczownikową (np. przymiotnik + rzeczownik). W języku angielskim rozróżnia się dwa rodzaje przedimków:
Przedimek (zwany article lub determiner) określa, czy desygnaty są znane mówiącemu i rozmówcy. Jeśli są znane, używa się przedimka określonego, jeśli nie, nieokreślonego[5]. Całkowite pomijanie przedimka czyni sformułowanie niegramatycznym, choć w zdecydowanej większości przypadków nie utrudni znacznie odbioru komunikatu językowego[5].
Przedimków a/an używa się wyłącznie przed rzeczownikiem policzalnym w liczbie pojedynczej, Oznacza on dowolny element z danego zbioru, innymi słowy pojedynczy choć nie wyjątkowy element[4]: My father is a teacher → Mój ojciec jest nauczycielem. Jest jednym ze zbioru nauczycieli.
Przedimek określony the jest najpopularniejszym słowem angielskim[6]. Kontrastuje z przedimkiem nieokreślonym a i z przedimkiem zerowym. The ma zawsze tę samą formę[7]. Przedimek określony stosuje się do opisu określonego przedmiotu, osoby bądź stanu. Zarówno mówiący jak i jego rozmówca wiedzą o czym dokładnie jest mowa[7]: We left the car in the garage → Zostawiliśmy auto w garażu. Mówiący wie, jakie to auto i zna (przynajmniej ze słyszenia) dom, w którym samochód zaparkowano. Have you visited the castle? → Czy zwiedziłeś zamek? Zarówno mówiący jak i odbiorca komunikatu wiedzą, w jakim mieście zamek się znajduje. Znajomość obiektu może wynikać z wiedzy ogólnej[7]: The Earth moves around the Sun → Ziemia obraca się wokół Słońca → oba desygnaty są znane, mimo że wcześniej mogło nie być o nich mowy.
Większość rzeczowników występuje z poprzedzającymi je przedimkami określonymi bądź nieokreślonymi. Brak przedimka określa się jako przedimek zerowy[8]. Istnieją trzy podstawowe sytuacje, kiedy pojawia się przedimek zerowy[8]:
| a/an + liczba pojedyncza | zero + liczba mnoga |
| We’re expecting a visitor | We’re expecting visitors |
| a/an + rzeczownik policzalny | zero + rzeczownik niepoliczalny |
| He picked up a stone | The wall’s made of stone |
| a/an + rzeczownik pospolity | zero + imię |
| He gave her a rose | My wife’s name is Rose |
W języku francuskim występuje rodzajnik.
W języku niemieckim występuje rodzajnik.
W języku esperanto istnieje jedynie przedimek określony (esp. la difina artikolo) la. Pierwsza reguła w Fundamento de Esperanto z 1905 r. brzmi: „Przedimka nieokreślonego nie ma; jest tylko określony la, wspólny dla wszystkich rodzajów, przypadków i liczb.”[9] Ludwik Zamenhof nie sprecyzował dokładniej zasad jego użycia, mówiąc jedynie, że jest używany tak jak w językach narodowych.
Poprawne zastosowanie przedimka sprawia trudności szczególnie tym, w których języku ojczystym nie istnieją ani przedimki, ani rodzajniki. Poza tym szczegółowe reguły stosowania przedimków i rodzajników w poszczególnych językach narodowych różnią się, a niekiedy są nawet sprzeczne,
(np. Lubię muzykę: ang. I like music. – fr. J’aime la musique. – niem. Ich mag Musik. – węg. Szeretem a zenét.)
(np. cały świat: ang. the whole world – fr. tout le monde – niem. die ganze Welt – węg. az egész világ – różna pozycja przedimka).
Dlatego z biegiem czasu formułowano coraz bardziej szczegółowe wskazówki, kiedy używać słówka la w języku esperanto.
Bardzo ogólną zasadę można podać następująco: Rzeczownik należy poprzedzić przedimkiem la, gdy:
(A więc przedimek zastępuje po prostu wyrazy: ten, ten określony i powinien być stosowany tylko wtedy, gdy po próbnym podstawieniu zamiast niego wymienionych wyrazów, sens wypowiedzi nie zmienia się.)
Mi vidis la kuraciston. – Widziałem (wiadomo, którego) lekarza.
Mi vidis kuraciston. – Widziałem (jakiegoś) lekarza.
W pierwszej połowie XX w. obszerniejsze omówienie stosowania przedimka la można było znaleźć w podręcznikach:
„Przedimek nieokreślony w języku esperanto nie istnieje. Jednak spotyka się wyraz unu (jeden), używany w tym znaczeniu.
Jest to, jeśli nie błędem gramatycznym, to przynajmniej stylistycznym, popełnianym pod wpływem języka ojczystego.
W przypadku rzeczywistej konieczności można użyć iu (któryś) – gdy chodzi o coś/kogoś wydzielonego z pewnej grupy – lub ia (jakiś) – gdy chodzi o coś/kogoś zupełnie niezdefiniowanego. [...] Nie można jednak powiedzieć *Li estas unu bona homo, tak jak należałoby powiedzieć w języku niemieckim: Er ist ein guter Mensch.” [Kalocsay, Sintakso]
Kilka lat później węgierski lekarz, Kálmán (Kolomano) Kalocsay oraz francuski językoznawca, prof. Gaston Waringhien (wieloletni prezydent Akademio de Esperanto) wydali wspólnie Plena Gramatiko de Esperanto (Pełną gramatykę esperanta) [1935], która, wielokrotnie poprawiana i uzupełniana, stała się po latach Plena Analiza Gramatiko de Esperanto (Pełną gramatyką opisową esperanta) [1985]. Użyciu przedimka poświęcono tam już znacznie więcej miejsca.
W niedawno wydanej książce – w całości dostępnej w Internecie w języku esperanto Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko (Pełny podręcznik gramatyki esperanckiej) [2005], której autorem jest Szwed, członek Akademio de Esperanto, Bertil (Bertilo) Wennergren, przedimek la zajmuje już wiele stron[10].
W języku węgierskim występują przedimki określone (węg. határozott névelő) a / az oraz przedimek nieokreślony (węg. határozatlan névelő) egy. Przedimek określony a używany jest przed wyrazami rozpoczynającymi się spółgłoską, natomiast az – przed wyrazami rozpoczynającymi się samogłoską.
Przedimki określone występują w liczbie pojedynczej i mnogiej, przedimek nieokreślony – tylko w liczbie pojedynczej (egy oznacza również jeden). Rzeczownik nie zawsze musi być poprzedzony przedimkiem.
Zastosowanie przedimka określonego:
Zastosowanie przedimka nieokreślonego:
Przedimek nieokreślony egy (jakiś, pewien) stosuje się w następujących wypadkach:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
