Pałac Zamoyskich w Warszawie (ul. Nowy Świat)

Pałac Zamoyskich, także kamienica Andrzeja hr. Zamoyskiego – zespół dwóch połączonych ze sobą budynków znajdujący się przy ul. Nowy Świat 67 i 69 w Warszawie.

Ten artykuł dotyczy budynku w Warszawie przy ulicy Nowy Świat 67/69. Zobacz też: Pałac Zamoyskich.

Pałac Zamoyskich w Warszawie

nr rej. 362 z 1.07.1965
Pałac Zamoyskich (2023)
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Nowy Świat 67/69
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	neorenesans[1]
Kondygnacje	5
Rozpoczęcie budowy	1667
Ważniejsze przebudowy	1744–1745, 1843–1846
Zniszczono	II wojna światowa
Odbudowano	1948–1950
Pierwszy właściciel	Jan Wielopolski
Kolejni właściciele	Franciszek Ksawery Branicki Anna z Zamoyskich Sapieżyna Andrzej Zamoyski
Położenie na mapie Polski Pałac Zamoyskich w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Pałac Zamoyskich w Warszawie
Położenie na mapie Warszawy Pałac Zamoyskich w Warszawie
52°14′14,374″N 21°01′03,083″E

Historia

Wojsko rosyjskie demolujące pałac po zamachu na Fiodora Berga w 1863

Zniszczony pałac w 1945, na pierwszym planie cokół pomnika Mikołaja Kopernika

Od 1667 właścicielem posesji w tym rejonie był Jan Wielopolski. Wkrótce wybudował tu pałac i założył otaczający go ogród. W latach 1744–1745 na zlecenie spadkobierców Wielopolskiego dokonano przebudowy według projektu Piotra Hiża. Właścicielem budynku wkrótce stał się Franciszek Ksawery Branicki, który zlecił wykonanie prac renowacyjnych Szymonowi Bogumiłowi Zugowi.

W 1802 pałac kupiła Anna z Zamoyskich Sapieżyna. W budynku tym zamieszkał wtedy Stanisław Staszic; tu też zmarł w 1826. W 1839 posiadłość stała się własnością Andrzeja Zamoyskiego. Nowy właściciel w latach 1843–1846 dokonał jego przebudowy pod kierunkiem Henryka Marconiego, który nadał budowli okazałości. Jej fasadę zaakcentował tympanonem zdobionym płaskorzeźbami Pawła Malińskiego przedstawiającymi sceny mitologiczne.

19 września 1863, w okresie rozbiorów, z okna pałacu członkowie Żandarmerii Narodowej dokonali zamachu na przejeżdżającego Nowym Światem namiestnika carskiego Fiodora Berga. W odwecie pałac został splądrowany przez żołnierzy rosyjskich. Mienie mieszkańców zostało wyrzucone na bruk, przeniesione pod pobliski pomnik Mikołaja Kopernika i spalone^[2]. Z mieszkania siostry Fryderyka Chopina Izabeli Barcińskiej wyrzucono fortepian kompozytora, co opisał Cyprian Kamil Norwid w wierszu Fortepian Szopena^[3]. Zniszczeniu uległa też cenna biblioteka i przygotowane do druku prace mieszkającego w domu Zamoyskich orientalisty Józefa Szczepana Kowalewskiego^[4].

Od 1867 w pałacu mieściła się siedziba Zarządu Inżynierii Warszawskiego Wojennego Okręgu.

W dwudziestoleciu międzywojennym w pałacu mieściło się Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (nr 69) oraz Główna Komenda Policji Państwowej (nr 67)^[5].

Podczas obrony Warszawy w 1939, od 8 do 17 września^[6], w budynku miało swoją siedzibę Dowództwo Obrony Warszawy, co upamiętnia tablica pamiątkowa z piaskowca wmurowana w 1950^[7][8]. Pałac został uszkodzony w czasie nalotów Luftwaffe^[9]. 17 września siedzibę dowództwa przeniesiono do gmachu Centrali PKO na rogu ulic Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej^[7].

Pałac ucierpiał również podczas powstania warszawskiego. Stanowił umocniony ośrodek oporu Niemców^[10]. 23 sierpnia 1944 został zdobyty przez powstańców^[11].

Pałac odbudowano w latach 1948–1950 ze zmianami według projektu Mieczysława Kuzmy^[1]. Mieszczą się tam m.in. Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych, Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii i Wydział „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego^[12].

W 2001, w 180. rocznicę urodzin Cypriana Kamila Norwida, na budynku umieszczono tablice pamiątkowe upamiętniające poetę i zniszczenie fortepianu Chopina.

Galeria

• 
  Wejście główne
• 
  Tympanon
• 
  Tablica na ścianie pałacu upamiętniająca zamach w 1863 i jego następstwa
• 
  Tablica na ścianie pałacu upamiętniająca drugą siedzibę Dowództwa Obrony Warszawy we wrześniu 1939

Przypisy

1. Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 1977, s. 175.
2. Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski: Historia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Jeden Świat, 2004, s. 177. ISBN 83-89632-04-7.
3. Danuta Szmit-Zawierucha: Namiestnicy Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Abrys, 2009, s. 103. ISBN 978-83-929880-0-7.
4. WładysławW. Kotwicz WładysławW., Józef Kowalewski: orientalista, 1801-1878, 1948. Brak numerów stron w książce
5. Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 16, 70. ISBN 978-83-61253-51-8.
6. Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 126.
7. Lech Królikowski: Warszawa – dzieje fortyfikacji. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2011, s. 208. ISBN 978-83-7436-269-6.
8. Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 158. ISBN 83-01-06109-X.
9. Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 151, 220.
10. Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 303.
11. Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 306.
12. Mapa budynków jednostki Uniwersytet Warszawski, Jednostki organizacyjne UW [dostęp 2 sierpnia 2020.]