Operacja Bagration

Operacja „Bagration” (ros. Операция Багратион), również Białoruska Strategiczna Operacja Ofensywna – ofensywa strategiczna Armii Czerwonej przeprowadzona w dniach 22 czerwca–31 sierpnia 1944 według koncepcji Konstantego Rokossowskiego. Doprowadziła do prawie całkowitego zniszczenia wojsk niemieckich Grupy Armii „Środek” na terenie Litwy, Białorusi i wschodniej Polski^[1][2]. Była to prawdopodobnie największa klęska Wehrmachtu podczas II wojny światowej^[3].

Operacja „Bagration”

II wojna światowa, front wschodni
Radziecka piechota w czasie walk w Mohylewie w czerwcu 1944 roku
Czas	22 czerwca – 19 sierpnia 1944
Miejsce	okupowane tereny BSRR, krajów bałtyckich, Polski Wschodniej i USRR
Terytorium	ZSRR/Komisariat Rzeszy Wschód, Komisariat Rzeszy Ukraina, III Rzesza
Przyczyna	chęć eliminacji przez Armię Czerwoną zagrożenia ze strony Grupy Armii „Środek”
Wynik	decydujące i strategiczne zwycięstwo ZSRR, prawie całkowite zniszczenie Grupy Armii „Środek”
Strony konfliktu
III Rzesza  Węgry Białoruska Centralna Rada  ZSRR  Rzeczpospolita Polska  Polskie Państwo Podziemne
Dowódcy
Ernst Busch Walther Model Hans Jordan Georg-Hans Reinhardt Kurt von Tippelskirch Walter Weiss Konstanty Rokossowski Gieorgij Zacharow Iwan Czerniachowski Iwan Bagramian Zygmunt Berling
Siły
800 000 żołnierzy 553 czołgi 9500 dział 839 samolotów 1 700 000 żołnierzy 2715 czołgów 1355 dział samobieżnych ok. 24 000 dział artyleryjskich 2306 moździerzy 6334 samoloty
Straty
Według ZSRR: 400 tys. zabitych, 158 tys. jeńców Według Niemców: 260 tys. zabitych, 116 tys. jeńców 250 tys. rannych Według ZSRR: 180 040 zabitych, pojmanych i zaginionych, 590 848 rannych i chorych
brak współrzędnych

Dyslokacja wojsk obu stron

Schemat operacji

Operacja została nazwana na cześć gruzińskiego księcia i rosyjskiego generała Piotra Iwanowicza Bagrationa poległego w bitwie pod Borodino.

Tło

Niemiecka Grupa Armii „Środek” udowodniła już swoją siłę w czasie operacji Mars, w której wojska frontów Kalinińskiego i Zachodniego kierowane przez Żukowa poniosły ogromne straty. Między sierpniem a październikiem 1943 roku Grupa Armii „Środek” została jednak odparta na zachód przez Armię Czerwoną po zwycięskiej operacji smoleńskiej, co spowodowało utratę Smoleńska i tym samym rozdzielenie sił niemieckich na dwie odrębne części – północną i południową – uniemożliwiając Wehrmachtowi przemieszczanie wojsk i zaopatrzenia.

W czerwcu 1944 roku, po lądowaniu aliantów w Normandii, wycofano z Grupy Armii „Środek” trzy dywizje pancerne (4., 5. i 20.) i przerzucono w rejon Kowla. W tej grupie armii brakowało czołgów (tylko dwa bataliony Tygrysów) oraz sprawnych samolotów (sprawnych było tylko około 70 myśliwców). Obszar działań wojennych obejmował głównie lasy i bagna. Teren ten był idealny do obrony. Ważne linie defensywne dotyczyły nielicznych dróg. Drogi te głównie prowadziły do Mińska. W przypadku zajęcia Mińska ewakuacja wojsk niemieckich byłaby niemożliwa.

Siły stron

Armia Czerwona

Na początku ofensywy Związek Radziecki zaangażował 1,7 mln żołnierzy, 2715 czołgów, 1355 dział samobieżnych, około 24 tys. dział artyleryjskich i 2306 moździerzy ze wsparciem 6334 samolotów. Do tego trzeba dodać 70 tys. samochodów ciężarowych i 100 pociągów dostawczych dziennie^[4].

Wojska biorące udział w operacji składały się z czterech frontów (grup armii):

1 Front Białoruski (Konstanty Rokossowski)

• 3 Armia (Aleksandr Gorbatow)
• 28 Armia (Aleksandr Łuczinski)
• 47 Armia (Nikołaj Iwanowicz)
• 48 Armia (Prokofij Romanienko)
• 61 Armia (Pawieł Biełow)
• 65 Armia (Pawieł Batow)
• 70 Armia (Wasilij Popow)
• 2 Armia Pancerna (Siemion Bogdanow)
• 6 Armia Lotnicza (Fiodor Połynin)
• 16 Armia Lotnicza (Siergiej Rudnienko)

2 Front Białoruski (Gieorgij Zacharow)

• 33 Armia (Wasilj Kriuczenkin)
• 49 Armia (Iwan Griszyn)
• 50 Armia (Iwan Bołdin)
• 4 Armia Lotnicza (Konstantin Wierszynin)

3 Front Białoruski (Iwan Czerniachowski)

• 39 Armia (Iwan Ludnikow)
• 5 Armia (Nikołaj Kryłow)
• 11 Gwardyjska Armia (Kuźma Galicki)
• 31 Armia (Wasilij Głagolew)
• 5 Gwardyjska Armia Pancerna (Paweł Rotmistrow)
• 1 Armia Lotnicza (Michaił Gromow)

1 Front Bałtycki (Iwan Bagramian)

• 4 Armia Uderzeniowa (Piotr Małyszew)
• 6 Gwardyjska Armia (Iwan Czistiakow)
• 43 Armia (Afanasij Biełoborodow)
• 3 Armia Lotnicza (Nikołaj Papiwin)

2 Front Bałtycki (Andriej Jeriomienko)

• 3 Armia Uderzeniowa (Wasilij Juszkiewicz)
• 10 Gwardyjska Armia (Michaił Kazakow)
• 22 Armia^[5] (Giennadij Korotkow)

Ludowe Wojsko Polskie

1 Armia Wojska Polskiego (Zygmunt Berling)^[6]

Wehrmacht

Niemieckie siły wynosiły początkowo 800 tys. żołnierzy, 9500 dział oraz 553 czołgi i 839 samolotów.

Wojska biorące udział w operacji składały się z grupy armii:

Grupa Armii „Środek” (Ernst Busch, od 28 czerwca 1944 Walther Model^[2])

• 3 Armia Pancerna (Georg-Hans Reinhardt)
• 4 Armia (Kurt von Tippelskirch)
• 9 Armia (Hans Jordan)
• 2 Armia^[5] (Walter Weiss)

Plany ofensywy

Pierwotna wersja operacji Bagration została zaplanowana przez gen. Aleksieja Antonowa, I zastępcę szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej. Plany Antonowa zostały omówione na naradzie u Stalina 20 maja 1944 m.in. przez marszałków Aleksandra Wasilewskiego i Gieorgija Żukowa. Doszło na niej do konfrontacji między dowódcą 1. Frontu Białoruskiego generałem Rokossowskim a Stalinem. Rokossowski zaproponował odmienne rozwiązanie: w przeciwieństwie do oryginalnej koncepcji, atak kleszczowy z dwóch kierunków na pozycje niemieckiej 9 Armii. Rokossowski ostatecznie przekonał Stalina. Po opracowaniu zmian Stalin zatwierdził plan 31 maja nazywając ofensywę od nazwiska generała Piotra Iwanowicza Bagrationa.

Przebieg operacji

Kolumna pojazdów niemieckiej 9 Armii zniszczona atakiem z powietrza przez radzieckie lotnictwo niedaleko Bobrujska

Operacja rozpoczęła się rankiem 22 czerwca 1944 roku, w trzecią rocznicę niemieckiego ataku na ZSRR. Oberkommando der Wehrmacht spodziewało się ataku na Grupę Armii „Północna Ukraina” i wielkiego uderzenia aż po Bałtyk, które odcięłoby Grupy Armii „Północ” i „Środek”. Dlatego Grupa Armii „Północna Ukraina” otrzymała duże posiłki z Grupy Armii „Środek”, które musiała oddać po rozpoczęciu operacji „Bagration”, narażając się na przełamanie frontu także w swoim rejonie.

Operacja lwowsko-sandomierska rozpoczęta 13 lipca 1944 roku szybko rozgromiła niemieckie siły na Ukrainie. Szybki postęp tej ofensywy doprowadził radzieckie siły do bram Warszawy w końcu lipca. Operacja Bagration również odizolowała niemieckie siły Grupy Armii „Północ” w Kurlandii. Przerzucenie przez Niemców odwodów z Rumunii umożliwiło wojskom radzieckim w sierpniu 1944 roku pokonanie osłabionych sił niemiecko-rumuńskich.

Operacja zatrzymała się, kiedy radzieckie linie zaopatrzenia znalazły się w niebezpieczeństwie – dostawy nie nadążały za szybkimi postępami wojsk.

Wpływ na niemiecką klęskę w czasie tej operacji miał transfer części oddziałów do Francji w odpowiedzi na lądowanie w Normandii. Cztery fronty bez większego problemu rozbiły cienką niemiecką linię obrony. Związek Radziecki osiągnął stosunek dziesięć do jednego w czołgach i siedem do jednego w liczbie samolotów nad Niemcami. Ilość wojsk ZSRR była przytłaczająca – morale Niemców zaczęło podupadać. Adolf Hitler postanowił przenieść z powrotem część swoich wojsk z frontu zachodniego na front wschodni, aby zatrzymać rozpędzającą się ofensywę radziecką. To z kolei spowodowało przyspieszenie ofensywy aliantów zachodnich^[3].

3 lipca zdobyty został Mińsk, stolica Białoruskiej SRR, a do niewoli radzieckiej dostało się 50 tysięcy Niemców. Do 13 lipca Armia Czerwona przy współpracy z Armią Krajową zdobyła Wilno. W operacji białostockiej dwa korpusy strzeleckie 50 Armii (69. i 81.) zajęły Grodno 16 lipca, zaś 27 lipca 3 Armia zajęła Białystok po wielu dniach ciężkich walk ulicznych. 1 sierpnia 5 Armia zajęła Kowno, do 29 sierpnia w wyniku walk o Kowno i w jego okolicach armie 3 Frontu Białoruskiego dotarły do wschodniej granicy z Prusami Wschodnimi. W tym samym czasie trwała operacja brzesko-lubelska, w której wojska radziecko-polskie opanowały ziemie polskie na wschód Wisły i stanęły na jej linii, docierając 2 sierpnia do wschodnich przedmieść Warszawy.

Osobny artykuł: Przyczółek baranowsko-sandomierski.

Osobny artykuł: Przyczółek czerniakowski.

Osobny artykuł: Przyczółek warecko-magnuszewski.

Następstwa i straty obu stron

W ramach operacji „Wielki walc” 57 000 niemieckich jeńców przemaszerowało 17 lipca 1944 ulicami Moskwy^[7][3]

Ogólnie niemal całkowite zniszczenie Grupy Armii „Środek” kosztowało Niemców 2 tys. czołgów i 57 tys. innych pojazdów. Szacuje się, że niemieckie straty wyniosły 300 tys. zabitych, 250 tys. rannych i około 120 tys. wziętych do niewoli – ogółem 670 tys. żołnierzy. Radzieckie straty to 178 tysięcy zabitych i wziętych do niewoli i 588 tysięcy rannych^[8], 2957 czołgów, 2447 dział i 822 samoloty.

Biorąc pod uwagę inne bitwy i operacje frontu wschodniego, operacja Bagration była największym zwycięstwem Związku Radzieckiego w II wojnie światowej. W ciągu dwóch miesięcy ZSRR udało się z powrotem zająć całe terytorium utracone podczas operacji Barbarossa.

Operacja ta, w połączeniu z sąsiednią operacją lwowsko-sandomierską rozpoczętą kilka tygodni później na ziemiach wschodniej Polski, pozwoliła Związkowi Radzieckiemu zająć praktycznie wszystkie tereny utracone od czerwca 1941 roku i dotrzeć dalej do niemieckich Prus Wschodnich oraz osiągnąć przedmieścia Warszawy przy jednoczesnym uzyskaniu kontroli nad terenami Polski na wschód od Wisły.

Niemiecka armia już nigdy nie odzyskała swojej siły i ducha walki. Straty w tej operacji porównywalne są ze stratami w czasie bitwy stalingradzkiej – czwarta część sił niemieckich z całego frontu wschodniego została zniszczona. Ofensywa zerwała połączenie między Grupą Armii „Północ” i Grupą Armii „Północna Ukraina”, zmuszając je do szybkiego wycofania się na zachód.