Loading AI tools
postać z mitologii greckiej Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Omfale (gr. Ὀμφάλη[1], Omphale[2]) – postać z mitologii greckiej, królowa Lidii, która występuje w podaniach o Heraklesie.
| królowa Lidii | |
 Herakles u stóp Omfale (mal. Gustave Boulanger, 1861) | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Rodzina | |
| Ojciec | |
| Mąż | |
| Dzieci |
1. Teoklimenos, |
Z woli bogów heros przez pewien czas był jej niewolnikiem, by w ten sposób uzyskać oczyszczenie za dokonane zabójstwo. Dokonał wówczas kilku bohaterskich czynów, pokonując zagrażających mieszkańcom Lidii rozbójników. Omfale, pod wrażeniem jego męstwa i po poznaniu prawdziwej tożsamości, poślubiła go i miała z nim jednego lub kilku synów. Gdy upłynął czas służby Heraklesa, pozwoliła mu na powrót do Grecji z bogatymi darami.
Dużą popularność zdobyły opowieści odmiennie przedstawiające niewolę herosa – jako pasmo upokorzeń ze strony królowej Lidii, swoistą zamianę ról. Na jej rozkaz Herakles musiał nosić kobiece szaty i prząść, zaś ona przywdziała jego skórę lwa nemejskiego i posługiwała się jego maczugą. Heros miał dobrowolnie znosić to traktowanie z miłości do Omfale. Taka wersja ich losów stała się inspiracją dla wielu pisarzy i artystów, szczególnie w epoce nowożytnej i współczesnej.
W najpopularniejszej wersji mitu była królową Lidii[uwaga 1], córką Iardanosa (Iardanesa)[1]. Poślubiła Tmolosa, z tego związku urodziła syna Teoklimenosa. Po gwałtownej śmierci męża objęła władzę nad Lidią[uwaga 2][3]. Wedle niektórych przekazów była także matką Tantala, którego ojcem miał być Tmolos lub Zeus[4].
Na jej służbę w charakterze niewolnika trafił Herakles. Nastąpiło to wskutek zabójstwa, którego dopuścił się już po wykonaniu dwunastu prac – w szale zabił Ifitosa, syna króla Ojchalii, Eurytosa. Z nakazu wyroczni Apolla lub samego Zeusa musiał dobrowolnie zostać niewolnikiem, by uzyskać oczyszczenie za popełnione morderstwo[5]. Heros został sprzedany w Azji Mniejszej przez Hermesa jako bezimienny niewolnik. Omfale zapłaciła za niego trzy talenty srebra[6]. Suma ta miała trafić w ręce Eurytosa lub dzieci Ifitosa jako zadośćuczynienie, lecz król Ojchalii odmówił ich przyjęcia[7].
Herakles jako niewolnik królowej Lidii miał służyć przez rok[8] lub w ciągu trzech lat[9]. Część przekazów dotyczących jego losów w tym czasie, jak Apollodorusa i Diodora Sycylijskiego, miała charakter bardziej heroiczny, podkreślający dokonanie na zlecenie Omfale kilku czynów, które uwolniły Lidię od różnych utrapień i zagrożeń[10]. Herakles pokonał okrutnych rozbójników Kerkopów oraz Syleusa i Lityersesa, którzy przymuszali cudzoziemców do pracy na swojej ziemi, po czym ich zabijali[11]. Zwyciężył w wojnie Lydów z Itonos[uwaga 3], burząc ich miasto, ludność biorąc w niewolę i odzyskując dobra zrabowane na terenie Lidii, zaś następnie pokonał olbrzymiego węża znad rzeki Sagris, którego ofiarami padało bydło, lecz także i ludzie[12].
Po poznaniu tożsamości herosa, pod wrażeniem jego męstwa i urody, Omfale wyzwoliła go i poślubiła[13]. Ostatecznie odesłała go z bogatymi darami do Tirynsu, heros zaś podarował jej topór Hippolity, który stał się jednym z insygniów królów Lidii[14].
Ze związku z Heraklesem Omfale miała mieć jednego syna Lamosa lub kilku – poza nim także Achellesa (Agelaosa), Alkajosa, Melasa i Tyrrenosa[uwaga 4][15].
W łacińskiej wersji mitu, która zyskała dużą popularność w poezji miłosnej, Omfale i heros od razu zakochali się w sobie[uwaga 5]. Wskutek tego Herakles pozwolił na upokarzanie ze strony królowej do końca swojej niewoli – na jej rozkaz nosił kobiece szaty i biżuterię, w otoczeniu jońskich dziewcząt prządł len lub wełnę, pozwalał krzyczeć na siebie i być bitym pantoflami za złamanie wrzeciona. Ponadto oddał Omfale swoją maczugę i skórę lwa nemejskiego, która je nosiła[16]. Zniewieścienie herosa przedstawiono jako efekt jego miłości do królowej[17]. W noszeniu przez niego kobiecego stroju dopatrywano się także wybiegu, który miał go ochronić przed duchem zabitego Ifitosa[18].
Inna opowieść o Omfale i Heraklesie, przytoczona przez Owidiusza, miała charakter humorystycznej anegdoty. Już po ślubie mieli przechadzać się po winnicach Tmolosa, a na noc zatrzymali się w grocie, położonej na uboczu. Dla zabawy zamienili się strojami, heros przywdział purpurową suknię i przepaskę z siatki, które okazały się na niego za małe. Po kolacji małżonkowie położyli się na osobnych posłaniach, bowiem o świcie mieli złożyć ofiarę Dionizosowi, a ceremonia ta wymagała zachowania wstrzemięźliwości seksualnej. Po północy do groty zakradł się Pan, który w ciągu dnia zauważył Omfale i zapragnął jej. Zbliżył się do posłania, na którym widział postać w sukni, jednak był to Herakles, który mimowolnie kopnął go tak mocno, że ten poleciał na drugi koniec groty. Obudzeni królowa i heros przyjęli całe zdarzenie ze śmiechem, zaś Pan uciekł z poczuciem złości na Heraklesa[19].
,_National_Archaeological_Museum_of_Spain,_Madrid_(15457429395).jpg)
Spośród pisarzy antycznych opowieść o Omfale i Heraklesie przedstawiali lub do niej nawiązywali między innymi Herodot (Dzieje), Sofokles (Trachinki), Apollodorus (Biblioteka), Diodor Sycylijski (Biblioteka historyczna), Hyginus (Opowieści mityczne), Owidiusz (Heroidy), Plutarch (Rzeczy greckie), Pauzaniasz (Wędrówki po Helladzie) i Lukian (Dialogi bogów)[20]. Niejednokrotnie stawała się podstawą alegorii przedstawiających, jak łatwo mężczyzna mógł ulec ambitnej i wyuzdanej kobiecie[21]. Dla Owidiusza opowieść ta stanowiła przykład siły miłości, która potrafi pozbawić człowieka prawdziwej natury i zmusić go do postępowania wbrew jego prawdziwym skłonnościom[22]. Zamiana strojów między królową a herosem, będąca jakimś wątkiem ludowym w micie, była chętnie wykorzystywana w charakterze exemplum przez moralistów i filozofów[9].
Spośród antycznych dramatów satyrowych i komedii, których tematem były losy Omfale, żadne utwory nie zachowały się[23]. Do królowej Lidii porównywano Aspazję, żonę Peryklesa, którą w jednej z ateńskich komedii określono mianem „nowej Omfali”[24]. U schyłku republiki rzymskiej propaganda Oktawiana przedstawiała Marka Antoniusza jako niewolnika zmysłów, który dla kobiety, Kleopatry, zdradza ojczyznę i staje się, tak jak Herkules u Omfale, niewolnikiem u stóp władczyni Egiptu[25].
Opowieść o herosie i Omfale była źródłem inspiracji dla malarstwa. Dzieła o takiej tematyce pojawiały się w malarstwie pompejańskim, jak i w twórczości artystów nowożytnych, wśród których można wymienić między innymi Lucasa Cranacha starszego, Bartholomeusa Sprangera (obraz sprzed 1590), Jacopa Tintoretta, Annibale Carracciego, Petera Paula Rubensa, Abrahama Bloemaerta (Jowisz i Omfale, 1607), Jacoba Jordaensa, François Lemoyne’a (1724), Charles-Antoine’a Coypela (1731), François Bouchera (1735), Gustave Moreau (1856–1857) czy Charles’a Gleyre’a (1862)[26]. Motyw ten wykorzystał także Camille Saint-Saëns w swoim poemacie symfonicznym La Rouet d’Omphale (Kołowrotek Omfalii) z 1869 roku[23].
W 1834 roku Théophile Gautier opublikował nowelę Omphale[uwaga 6], nawiązującą do mitu poprzez element wystroju wnętrz pałacu, gdzie rozgrywa się akcja utworu – XVIII-wieczny gobelin przedstawiający Herkulesa w kobiecej sukni przy przędzeniu i królową Lidii, okrytą skórą lwa, z maczugą herosa w dłoni, który był zarazem portretem arystokratycznego małżeństwa, udającego mitologiczną parę. W utworze postać Omfale z tkaniny ożywa i nawiedza głównego bohatera[27].
Z kolei Théodore de Banville w swoim zbiorze Les Exilés z 1867 roku zawarł wiersz La Reine Omphale, w którym przedstawił oryginalną wizję spotkania herosa z Omfale, przeradzającego się w dyskusję dotyczącą stosowania przemocy podczas wykonywania dwunastu prac. Natomiast Victor Hugo w wierszu Le Rouet d’Omphale (1856) pominął postacie herosa i królowej, wokół kołowrotka gromadzą się duchy ofiar Herkulesa. Utwór ten prawdopodobnie zainspirował Saint-Saënsa do stworzenia jego poematu symfonicznego[28].
Występującą w micie zamianę strojów i ról między Omfale a Heraklesem interpretowano jako ślad wczesnego etapu przechodzenia funkcji sakralnych władców z kobiet na mężczyzn, schyłku matriarchatu na rzecz patriarchatu – król zastępując podczas obrzędów królową musiał przywdziać jej szaty[21]. Motyw podporządkowania herosa kobiecie można uznać za dziwny ze względu na patriarchalną kulturę starożytnych Greków, jednak być może świadczy o tym, że twórcy mitów uznawali, iż w pewnym etapie rozwoju mężczyzna musi swoją siłę uzupełnić pewnymi kobiecymi elementami, by rozwinąć się wewnętrznie i uzyskać duchowe spełnienie[29].
.jpg)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
