ORP Iskra (1982)

ORP „Iskra” – okręt szkolny polskiej Marynarki Wojennej, trzymasztowa barkentyna projektu B79/II, druga w historii jednostka pływająca nosząca imię ORP Iskra. Została wprowadzona do służby w 1982 roku i oznaczona numerem burtowym 253. Jest pierwszym okrętem pod banderą wojenną Polski, który opłynął kulę ziemską.

Zobacz też: inne jednostki pływające o tej nazwie.

ORP Iskra

ORP „Iskra” pod pełnymi żaglami
Klasa	okręt szkolny
Typ	Iskra
Projekt	B79/II
Historia
Stocznia	Stocznia Gdańska
Położenie stępki	11 listopada 1981
Marynarka Wojenna
Wejście do służby	11 sierpnia 1982

ORP Iskra przy Wałach Chrobrego w Szczecinie (2022 r.)

Historia

Marynarka Wojenna Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanęła w końcu lat 70. XX wieku wobec problemu braku jednostki pływającej przeznaczonej do przeprowadzania praktyk marynarsko-żeglarskich oraz podstawowego szkolenia nawigacyjnego. Przyczyną takiej sytuacji było wycofanie w 1977, ze względu na zużycie eksploatacyjne, 60-letniego szkunera trzymasztowego ORP „Iskra”. W związku z tym Dowództwo Marynarki Wojennej i Wyższa Szkoła Marynarki Wojennej rozpoczęły starania o pozyskanie nowego okrętu żaglowego, który wypełniłby powstałą lukę.

W wyniku tych działań została podjęta decyzja o budowie w Stoczni Gdańskiej im. Włodzimierza Lenina trójmasztowej barkentyny gaflowo-bermudzkiej projektu B79, którego autorem był kpt. ż.w. inż. Zygmunt Choreń, projektant takich żaglowców, jak „Dar Młodzieży” czy „Alexander von Humboldt”. Wówczas trwały już prace nad pierwszą jednostką tej serii – „Pogorią”, a później zbudowano jeszcze bliźniacze „Kaliakrę” dla Marynarki Wojennej Bułgarii, kanadyjską STS „Concordię” oraz doświadczalną RV „Oceanię” dla Polskiej Akademii Nauk.

Projekt polskiej Marynarki Wojennej oznaczono numerem B79/II. W 1981 roku przy grupie okrętów szkolnych Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej w Gdyni utworzono zespół organizacyjno-przygotowawczy, mający za zadanie sprawowanie nadzoru na budową, a następnie przejęcie nowego okrętu. Stępka została położona 11 listopada 1981, a 6 marca 1982 miało miejsce wodowanie kadłuba. Uroczyste pierwsze podniesienie bandery odbyło się 11 sierpnia 1982 w obecności dowódcy Marynarki Wojennej adm. Ludwika Janczyszyna, który przekazał banderę wojenną wyznaczonemu na dowódcę okrętu kpt. mar. Lechowi Soroce, a proporzec Marynarki Wojennej – zastępcy dowódcy okrętu por. mar. Czesławowi Dyrczowi. Matka chrzestna Barbara Zielińska nadała jednostce imię poprzednika – ORP „Iskra”. 12 października 1982 (w ówczesny Dzień Wojska Polskiego) odbyła się w Gdyni uroczystość przekazania statkowi dzwonu, na którym umieszczono napis ORP ISKRA. 1982. DAR OKRĘGU WARSZAWSKIEGO LIGI MORSKIEJ^[1].

Żaglowiec wszedł w skład grupy szkolnej Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej, a po przekształceniach w 1987 Akademii Marynarki Wojennej. W wyniku zmian organizacyjnych w 1995 grupa okrętów szkolnych uległa rozformowaniu, natomiast „Iskrę” wcielono do nowo powstałej grupy okrętów szkolnych dywizjonu Okrętów Szkolno-Badawczych w 3 Flotylli Okrętów w Gdyni. W dniu 23 czerwca 2006 została podporządkowana dowódcy dywizjonu zabezpieczenia hydrograficznego w Gdyni, co związane było z przekształceniem dywizjonu Okrętów Szkolno-Badawczych w dywizjon Okrętów Wsparcia i zmianą charakteru tej jednostki wojskowej.

Załoga stała zwana jest szkieletową, ponieważ stanowi ją tylko kilkunastu żołnierzy obsadzających najważniejsze stanowiska, co ma związek z rodzajem okrętu. Każdorazowo podczas wyjścia w morze zaokrętowana jest kilkudziesięcioosobowa załoga szkolna, zazwyczaj złożona z podchorążych Akademii Marynarki Wojennej lub elewów Szkoły Podoficerskiej Marynarki Wojennej. Przed rozwiązaniem Szkoły Chorążych Marynarki Wojennej w 2002 praktykę morską zdobywali na „Iskrze” także kadeci. Czasem wykonując zadania wychowania i promocji obronności ORP „Iskra” odbywa rejsy szkolne z inicjatywy takich organizacji, jak Liga Obrony Kraju czy Liga Morska i Rzeczna.

Widok od dziobu

Pod koniec lat 80. XX wieku dowódca Marynarki Wojennej wiceadm. Piotr Kołodziejczyk podjął inicjatywę wysłania „Iskry” w rejs dookoła kuli ziemskiej. Przygotowania trwały kilka lat, a w ramach nich dowódca okrętu kpt. mar. Czesław Dyrcz odbył rejs dookoła świata na stanowisku II oficera „Daru Młodzieży”. Decyzja o realizacji koncepcji przy okazji zlotu „Sail Indonesia ’95”, związanego z obchodami 50. rocznicy odzyskania niepodległości przez Indonezję, została podjęta przez kolejnego dowódcę Marynarki Wojennej wiceadm. Romualda Wagę^[2]. „Iskra” wyruszyła z Gdyni 18 kwietnia 1995 roku, w uroczystości pożegnania brał udział prezydent Lech Wałęsa, a do granicy wód terytorialnych asystował okręt rakietowy ORP „Piorun”^[2]. W trakcie rejsu barkentyna odwiedziła Hiszpanię, Republikę Zielonego Przylądka, Brazylię, Południową Afrykę, Mauritius, Indonezję, Australię, Nową Zelandię, Argentynę, Falklandy, Portugalię i Wielką Brytanię. Do Polski ORP „Iskra” wróciła 10 lutego 1996 roku, od granicy Morza Bałtyckiego prowadzona wśród zamarzniętych wód przez okręt ratowniczy ORP „Lech”^[2]. Tym samym stała się pierwszym w historii okrętem polskiej Marynarki Wojennej, który opłynął kulę ziemską dookoła, przebywając 37 739,9 mil morskich^[2]. Za udział w regatach „Sail Indonesia ′95” okręt został uhonorowany nagrodą specjalną The Most Spirit Ship^[2]. Obsadę oficerską załogi stałej stanowili: kmdr por. Czesław Dyrcz (dowódca okrętu), kpt. mar. Mariusz Mięsikowski (zastępca dowódcy okrętu), por. mar. Robert Sitek (dowódca działu nawigacyjnego), por. mar. Artur Pierzyński (dowódca działu łączności) i por. mar. Janusz Szeliga (dowódca działu elektromechanicznego). W rejsie wzięli udział również: kmdr ppor. Waldemar Skwarek, kmdr ppor. Lech Derlacz, kpt. mar. lek. Piotr Wajman i por. mar. Dariusz Żołnieruk. Załoga szkolna składała się ze słuchaczy I roku Wydziału Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego Akademii Marynarki Wojennej. W dniach 17–19 września 2008 roku żaglowiec szkolny ORP „Iskra” i jego załoga uczestniczyli w zdjęciach do polskiego filmu pt. „Miasto z morza” oraz serialu o tym samym tytule. Sceny do filmu kręcono w porcie Hel oraz na wodach Zatoki Gdańskiej. W 2015 roku na pokładzie szkoliła się załoga wietnamskiego żaglowca (zbudowanego w Polsce) „Lê Quý Dôn”^[3].

„Iskra” pięciokrotnie otrzymała miano Najlepszego Okrętu Marynarki Wojennej w grupie okrętów specjalnych: w 1984, 1988, 1989, 1992 i 1994 roku^[2]. Wielokrotnie uczestniczyła w regatach „Cutty Sark Tall Ships’ Races”, w których w 1989 roku wygrała, zdobywając nagrodę Cutty Sark Trophy. W 1990 roku decyzją sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych została wyróżniona Medalem W Służbie Pokoju (ang. In the Service of Peace Medal), a w 1999 roku nagrodą „Fair Play” przyznaną przez komitet organizacyjny „The Cutty Sark Tall Ships’ Race” za holowanie przez ponad 200 mil uszkodzonego jachtu podczas regat^[2][4]. Z okazji 18. rocznicy pierwszego podniesienia bandery prezydent Gdyni Wojciech Szczurek 11 sierpnia 2000 roku wręczył dowódcy „Iskry” kpt. mar. Robertowi Sitkowi symboliczny dowód osobisty wystawiony przez Urząd Miasta Gdyni^[5].

Dowódcy okrętu

• kapitan marynarki Lech Soroka (1982–1984)^[3][6]
• porucznik marynarki/kapitan marynarki/komandor podporucznik/komandor porucznik/komandor Czesław Dyrcz (1984–1997)^[3]
• kapitan marynarki/komandor podporucznik Robert Sitek (1997–2002)^[3]
• komandor podporucznik/komandor porucznik Robert Żywiec (2002–2006)^[3]
• komandor podporucznik Jacek Miłowski (2006-2020)^[3]
• kapitan marynarki/komandor podporucznik Michał Rębiś (2020-2024)
• kapitan marynarki/komandor podporucznik Jakub Przygodzki (od 26 stycznia 2024)^[6]

Pierwszą załogę ORP Iskra stanowili

• d.o. – kpt. mar. mgr inż. Lech Soroka
• z.d.o. – por. mar. mgr inż. Czesław Dyrcz
• d.dz. I-V – por. mar. mgr Andrzej Bacdorf
• k.m. – chor. mar. Zenon Płachta
• szef dz. IV – bsm. Wiesław Janczarek
• b.o. – st. chor. mar. Marian Keller
• podoficer gospodarczy – bsmt Marek Sosiński (od 6.12.1982 r.)

w lipcu przybyli pierwsi marynarze:

• st. mar. Ryszard Tomaszewski – motorzysta
• st. mar. Krzysztof Piwowarczyk – sygnalista
• st. mar. Andrzej Całun – elektryk okrętowy
• st. mar. Ryszard Gronowski – motorzysta
• mar. Adam Zieman – radiotelegrafista
• mar. Waldemar Matejczuk – elektryk nawigacyjny
• mar. Tadeusz Jasztal – kucharz

Rejsy szkolne

Przedsięwzięcie	Okres	Porty
Rejs szkolno-nawigacyjny	15 czerwca – 18 lipca 1983	Rostock
Rejs szkolno-nawigacyjny	18 lipca – 11 sierpnia 1984	Leningrad
Rejs szkolno-nawigacyjny	18 czerwca – 14 lipca 1985	Ryga
Rejs szkolno-nawigacyjny	17 lipca – 11 sierpnia 1986	Leningrad
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1987”	20 czerwca – 25 lipca 1987	Kilonia, Norrköping, Sztokholm, Rønne
Rejs szkolno-nawigacyjny	29 lipca – 22 sierpnia 1987	Narwik
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1988”	29 czerwca – 7 sierpnia 1988	Karlskrona, Helsinki, Maarianhamina, Kopenhaga
Rejs szkolno-nawigacyjny	30 marca – 17 kwietnia 1989	Portsmouth
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1989”	27 czerwca – 3 sierpnia 1989	Londyn, Hamburg, Cuxhaven, Malmö, Lubeka
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1990”	25 czerwca – 4 listopada 1990	Plymouth, A Coruña, Bordeaux, Zeebrugge, Rotterdam, Amsterdam, Saint-Malo, Funchal, Santa Cruz de Tenerife, Nowy Jork, Baltimore, Lerwick, Göteborg
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1991”	25 czerwca – 23 sierpnia 1991	Milford Haven, Cork, Belfast, Aberdeen, Delfzijl
„Grand Regatta – Columbus ’92”	31 marca – 22 sierpnia 1992	Genewa, Kadyks, Santa Cruz de Tenerife, San Juan, Filadelfia, Nowy Jork, Boston, Liverpool
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1993”	23 czerwca – 22 sierpnia 1993	Bremerhaven, Den Helder, Newcastle, Bergen, Lerwick, Esbjerg, Antwerpia
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1994”	27 czerwca – 27 sierpnia 1994	Rouen, Porto, Saint-Malo
Rejs dookoła świata	18 kwietnia 1995 – 10 lutego 1996	Gdynia, Santa Cruz de Tenerife, Porto Grande, Rio de Janeiro, Kapsztad, Port Louis, Dżakarta, Makasar, Darwin, Fremantle, Melbourne, Hobart, Sydney, Wellington, Ushuaia, Stanley, Buenos Aires, Recife, Ponta Delgada, Portsmouth, Gdynia
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1996”	26 czerwca – 13 sierpnia 1996	Rostock, Sankt Petersburg, Kotka, Turku, Kopenhaga[7]
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1997”	26 czerwca – 26 sierpnia 1997	Den Helder, Aberdeen, Trondheim, Bergen, Stavanger, Göteborg
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1998”	28 czerwca – 7 września 1998	Delfzijl, Falmouth, Lizbona, Vigo, Dublin, Portsmouth
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 1999”	26 czerwca – 25 sierpnia 1999	Hawr, Saint-Malo, Greenock, Lerwick, Aalborg
Rejs szkolno-nawigacyjny	9 – 27 czerwca 2000	Wilhelmshaven
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 2000”	4 lipca – 10 sierpnia 2000	Helsinki, Sztokholm, Flensburg
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 2001”	25 czerwca – 11 sierpnia 2001	Antwerpia, Ålesund, Ørsta, Bergen, Esbjerg
Rejs szkolno-nawigacyjny	16 sierpnia – 8 września 2001	Portsmouth
Rejs szkolno-nawigacyjny	16 maja – 7 czerwca 2001	Emden, Ostenda
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 2002”	29 czerwca – 30 sierpnia 2002	Kopenhaga, Brest, A Coruña, Santander, Portsmouth, Zeebrugge
„L’Armada Rouen ’03”	20 czerwca – 18 lipca 2003	Rouen, Portsmouth, Londyn
„Cutty Sark Tall Ships’ Races 2003”	22 lipca – 27 sierpnia 2003	Turku, Ventspils, Ryga, Lubeka
„Tall Ships’ Races 2004”	19 maja – 11 września 2004	Las Palmas, Hamilton, Filadelfia, Greenport, Newport News, New London, Halifax, Port Hawkesbury, Sydney, Summerside, Dublin
Rejs szkolno-nawigacyjny	16 czerwca – 16 lipca 2005	Portsmouth, Zeebrugge
Rejs szkolno-nawigacyjny	16 – 22 sierpnia 2005	Visby
„Tall Ships’ Races 2006”	27 czerwca – 28 sierpnia 2006	Saint-Malo, Lizbona, Kadyks, A Coruña, Antwerpia
„Ostend at Anchor 2007”	17 maja – 4 czerwca 2007	Ostenda
„Tall Ships’ Races 2007”	2 lipca – 27 sierpnia 2007	Rostock, Turku, Sztokholm, Szczecin, Århus, Sztokholm, Kotka, Rostock
Rejs szkolno-nawigacyjny, „Tall Ships’ Races 2010”, Sail Amsterdam 2010, Sail Bremerhaven 2010	28 czerwca – 31 sierpnia 2010	Kopenhaga, Antwerpia, Aalborg, Hartlepool, Londyn, Amsterdam, Bremerhaven
Rejs szkolno-nawigacyjny, Dni Morza Szczecin 2012, „Tall Ships’ Races 2012”	4 czerwca – 3 września 2012	Szczecin, Portsmouth, Funchal, Barcelona, Saint-Malo, Brest, A Coruña, Dublin

Dane taktyczno-techniczne

Dzwon okrętowy

25. Podniesienie bandery

Podczas „Cutty Sark Tall Ships’ Races 2003”

• Znak wywoławczy: SPWA
• MMSI: 261203000
• IMO –
• Wyporność standardowa: 380 t
• Pojemność: 299 BRT
• Długość całkowita: 49 m
• Szerokość: 8 m
• Zanurzenie:
  • średnie: 3,8 m
  • dziobu: 3,6 m
  • rufy: 4 m
• Wysokość maksymalna: 33,5 m
• Napęd pomocniczy:
  • silnik wysokoprężny Volvo Penta D9MH o mocy 355 KM (261 kW)
  • jedna nastawna śruba napędowa o średnicy 1,5 m
  • prędkość maksymalna: 9 w
• Konstrukcja kadłuba
  • Kadłub posiada poprzeczny system wiązań. Skrzynkowo spawana stępka biegnie przez całą długość kadłuba. Do niej w odstępach co 50 cm przyspawanych jest 85 wręg. Kadłub przedzielono 4 grodziami wodoszczelnymi, co daje 5 przedziałów wodoszczelnych. Na każdej wrędze znajduje się dennik. Rufa typu pawężowego jest spawana z blach i profili hutniczych. Dziób typowy dla jednostek żaglowych uzbrojony jest w 10-metrowy bukszpryt usztywniony delfiniakiem i watersztagiem. Z góry kadłub zamyka stalowy pokład o poprzecznym systemie wiązań. Pod masztami znajdują się wzmocnienia.
• Zbiorniki okrętowe
  • Okręt ma łącznie 13 zbiorników: na wodę słodką 3 zbiorniki, których objętość wynosi 37,0 m³, na paliwo 5 zbiorników o łącznej objętości 30,8 m³. Pozostałe zbiorniki balastowe służą jako przelewowe, ściekowe, na fekalia i olej smarowy.
• Międzypokład
  • Na międzypokładzie rozmieszczono wszystkie pomieszczenia, takie jak:

kabiny i pomieszczenia mieszkalne, mesy, kuchnie i niektóre magazynki oraz sanitariaty.

• Pokład główny:
  • Na pokładzie głównym znajdują się dwie nadbudówki. Są one wykonane ze stopu aluminium typu A1Mg5. Nadbudówki zamocowane są do pokładu okrętu za pomocą aluminiowo-stalowego płaskownika wykonanego metodą wybuchową.
• Omasztowanie okrętu
  • Okręt posiada 3 maszty wykonane z rur stalowych zwężających się od pięty do topu. Miejsce przejścia masztów przez pokład główny mają wzmocnienia stalowe do 10mm. Fokmaszt jest omasztowany rejowo. Posiada on dwa podesty, zwane marslem dolnym i marslem górnym oraz 5 rei. Reje zamocowane są do kolumny masztu za pomocą bajfutów pozwalających na poziome i pionowe ich ustawienie. Grotmaszt posiada omasztowanie gaflowe. Do kolumny masztu zamocowane są 2 salingi: dolny i górny. Do kolumny grotmasztu przegubowo zamocowany jest bom i gafel. Między kolumną grotmasztu, bomem i gaflem rozpina się grot, a między szczytem grotmasztu i gaflem grottopsel. Bezanmaszt posiada ożaglowanie bermudzkie. Do bezanmasztu zamocowane są 2 salingi: dolny i górny oraz przegubowo bom. Między kolumną bezanmasztu i bomem rozpina się bezan. Kolumna bezana jest zarazem kominem odprowadzającym spaliny od silnika spalinowego. Z tych też względów pięta masztu ustawiona jest w międzypokładzie.Dziób został wyposażony w bukszpryt. Usztywniony przy pomocy delfiniaka i watersztagu. Między fokmasztem i bukszprytem stawia się kliwry. Na bukszprycie znajduje się gniazdo na flagsztok, drzewce służące do podnoszenia proporca MW. Na śródokręciu znajdują się w miejscu posadowienia legarów na łodzie okrętowe, żurawiki służące do spuszczania i podnoszenia pontonu.
• Załoga:
  • stała: 6 oficerów, 6 podoficerów i 9 marynarzy
  • szkolna: 2 oficerów-wykładowców, oficer-lekarz, 45 słuchaczy

Ożaglowanie (2004)

• Żagle podstawowe:
  • latacz – 57,7 m²
  • bomkliwer – 43,5 m²
  • kliwer – 44,5 m²
  • foksztaksel – 43,4 m²
  • fok – 95 m²
  • dolny marsel – 65 m²
  • górny marsel – 58 m²
  • bramsel – 47 m²
  • bombramsel – 39 m²
  • grotstensztaksel – 62,7 m²
  • grotbramsztaksel – 38,5 m²
  • grotbombramsztaksel – 34,1m²
  • grot – 140 m²
  • grottopsel – 36 m²
  • bezan – 95 m²
• Żagle dodatkowe:
  • genua – 60,5 m²
  • bezantopsztaksel – 40 m²
  • fisherman – 72 m²
• Żagle sztormowe:
  • foksztaksel sztormowy – 23 m²
  • grotstensztaksel sztormowy – 23 m²
  • grot sztormowy – 25 m²
  • bezan sztormowy – 25 m²

Okręt może żeglować, wykorzystując 24 żagle w różnym zestawie. Są zalecane 4 zestawy ożaglowania: podstawowe, skrócone, sztormowe 1, sztormowe 2. Ożaglowanie podstawowe – wykorzystuje się przy sprzyjających wiatrach do 4 B. Można wówczas dostawić 16 żagli, co daje 958 m². Ożaglowanie skrócone stosuje się przy mniej korzystnych warunkach hydrometeorologicznych, gdy siła wiatru przekracza 5 B:

• kliwer,
• foksztaksel,
• fok, fokmarsel dolny, fokmarsel górny,
• grotstensztaksel, grotbramsztaksel, grot,
• bezansztaksel, bezan

Ożaglowanie sztormowe 1 – ma zastosowanie w niekorzystnych warunkach, kiedy siła wiatru nie przekracza jednak 7 B. W tych warunkach stawia się żagle sztormowe lub refuje ożaglowanie podstawowe:

• foksztaksel, kliwer,
• fokmarsel dolny
• grotstensztaksel,
• zrefowany grot,
• zrefowany bezan,

Ożaglowanie sztormowe 2 – w warunkach sztormowych, przy sile wiatru 9 B i więcej należy używać tylko żagli sztormowych:

• sztormowy foksztaksel,
• sztormowy kliwer,
• sztormowy grotstensztaksel,
• trajsel,
• sztormowy bezan – trajsel.

Plany i modele

• Plany Modelarskie 2/1986 (nr 130)
• Mały Modelarz 4-5/1997