Nowoberezowo (gmina)

Nowoberezowo (ros. Новоберезовская волость, lit. Novoberezovo valsčius) – dawna gmina wiejska istniejąca w dwóch odsłonach: w latach 1861–1915 oraz efemerycznie w 1954 roku na Białostocczyźnie. Siedzibą gminy były Nowoberezowo^[1][2].

Nowoberezowo
Новоберезовская волость

gmina wiejska
1861–1915 i 1954
Państwo	Polska
Województwo	1861–1915: gub. grodzieńska 1954: białostockie
Powiat	1861–1915: bielski 1954: hajnowski
Data powstania	1 stycznia 1861; 1 stycznia 1954
Data likwidacji	1915 (I WŚ); 29 września 1954
Siedziba	Nowoberezowo
Populacja (1890) • liczba ludności	5468
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gromad 12 Liczba miejscowości 25
Położenie na mapie Polski w latach 1951–1975 Nowoberezowo Новоберезовская волость
52°45′N 23°30′E

Pierwsza odsłona

Imperium Rosyjskie

Gmina zbiorowa Nowoberezowo (ros. Новоберезовская волость) powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu bielskiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Nowoberezowo obejmowała 25 miejscowości i zamieszkiwało ją 5468 osób^[1].

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem bielskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)^[3], gdzie znacznie zmieniono granice oraz podział administracyjny powiatu bielskiego. Spośród jego 15 gmin, zachowano 9 i zniesiono 6, ponadto utworzono 10 nowych. W związku z tym, gmina Nowoberezowo została zniesiona, po czym^[4][5][6]:

• jej południową i środkową część włączono do gminy Orla,
• jej północną część włączono do gminy Łosinka.

Podział ten zachowano, kiedy powiat bielski przeszedł w sierpniu 1919 pod administrację polską^[7].

Druga odsłona

Gmina Nowoberezowo została utworzona po raz drugi 1 stycznia 1954 w nowo utworzonym powiecie hajnowskim^[8] w województwie białostockim; formalnie, w związku z przeniesieniem siedziby gminy Hajnówka z miasta Hajnówki do Nowoberezowa i zmianą nazwy gminy na gmina Nowoberezowo^[2]. W rzeczywistości niecały obszar zniesionej gminy Hajnówka wszedł w skład gminy Nowoberezowo, jako że odłączono od niego uprzednio pięć gromad, które włączono do innych gmin (gromady Orzeszkowo, Jagodniki i Pasieczniki Duże do gminy Dubicze Cerkiewne oraz gromady Kotówka i Nowosady do gminy Łosinka)^[2].

Ostatecznie w skład gminy Nowoberezowo weszło 12 gromad (z 17 gromad gminy Hajnówka, czyli około 70%)^[2]:

• gromada Bielszczyzna (Bielszczyzna i Putiska),
• gromada Borek (Borek),
• gromada Chytra (Chytra i Progale),
• gromada Czyżyki (Czyżyki),
• gromada Dubicze Osoczne (Dubicze Osoczne),
• gromada Dubiny (Dubiny),
• gromada Kojły (Kojły),
• gromada Lipiny (Lipiny),
• gromada Nowoberezowo (Nowoberezowo i Wygoda),
• gromada Nowokornino (Nowokornino),
• gromada Postołowo (Postołowo, Sawiny Gród i Skryplewo – miejscowości te należały w latach 1951-52 do miasta Hajnówka),
• gromada Szostakowo (Szostakowo).

Gminę Nowoberezowo zniesiono 29 września 1954, zaledwie po 9 miesiącach, wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin^[9]. Z perspektywy czasu, jej utworzenie tak krótko przed nadchodzącą wielką reformą było w pewnym sensie wczesnym przygotowaniem dla Nowoberezowa przed przejęciem funkcji administracyjnych, jako że większa część terytrorium efemerycznej gminy weszła w skład nowej gromady Nowoberezowo^[10].

Osobny artykuł: Nowoberezowo (gromada).

Osobny artykuł: Dubiny (gromada).

Jednostki nie przywrócono 1 stycznia 1973 w związku z kolejnym reaktywowaniu gmin^[11]; reaktywowano jednak gminę Hajnówka z siedzibą w Hajnówce w znacznie zmienionych granicach^[12].

Przypisy

1. Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
2. Dz.U. z 1953 r. nr 46, poz. 223
3. Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
4. Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
5. Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
6. Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
7. Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
8. Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192
9. Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
10. Uchwała Nr 16/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu hajnowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49)
11. Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
12. Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).