Nastawnia bramowa „Bt” w Bytomiu
zabytek w Bytomiu Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nastawnia bramowa „Bt” w Bytomiu – modernistyczna nastawnia kolejowa zaprojektowana i wybudowana w 1935 roku, znajdująca się w Bytomiu, na stacji kolejowej Bytom, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[1].
 nr rej. A/850/2022 z 30 września 2022[1] | |
 Nastawnia bramowa „Bt” w 2023 roku, widok od wschodu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
rejon pl. Wolskiego i ul. Kolejowej |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Ukończenie budowy |
1935 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°20′36,3″N 18°54′40,5″E | |
.jpg)
Nastawnia została zaprojektowana i wzniesiona w 1935 roku, w okresie gdy Bytom (niem. Beuthen) należał do Niemiec[2]. Kompleks stacji kolejowej, obejmujący także m.in. reprezentacyjny budynek dworca, odpowiadał wówczas potrzebom wynikającym głównie z położenia miasta przy granicy polsko-niemieckiej[2]. Do obsługi ruchu kolejowego przeznaczono jedną nastawnię dysponującą (współczesna nastawnia „Bt”) oraz sześć nastawni wykonawczych[2].
Prawdopodobnie w latach 70. XX wieku budynek nastawni został przebudowany – pierwotne rozmiary i podziały okien zostały zmienione, istniejący wcześniej nad oknami okap został zlikwidowany, a stalowe ściany nastawnicowni od wewnątrz otynkowano[2].
Na początku lat 20. XXI wieku w związku z modernizacją linii kolejowej nr 131 nastawnia „Bt” miała zostać wyburzona, jednak z wnioskiem o zachowanie obiektu poprzez wpisanie go do rejestru zabytków wystąpili w maju 2021 roku lokalni działacze społeczni[3][4]. Władze Bytomia zaproponowały przeniesienie budowli na teren Górnośląskich Kolei Wąskotorowych i udostępnienie jej dla zwiedzających[3][5].
Decyzją Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach z 20 lipca 2021 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego wpisano nadwieszoną, stalową część nastawni z półkolistym zakończeniem, stalowymi filarami oraz mieszczącymi się wewnątrz urządzeniami sterowania ruchem kolejowym (nr rej. A/850/2021)[2][4]. Od decyzji tej odwołanie wniosła jednak zarówno strona społeczna, która domagała się objęcia ochroną również klatki schodowej oraz niższego budynku mieszczącego warsztaty, jak i właściciel obiektu, spółka PKP Polskie Linie Kolejowe, która postulowała, by obiektu do rejestru nie wpisywać wcale[6][7]. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego uchylił decyzję konserwatora i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia[8].
30 września 2022 roku cały budynek modernistycznej bramowej nastawni kolejowej „Bt” wraz z suwakowymi urządzeniami sterowania ruchem kolejowym znajdującymi się w budynku tej nastawni i stanowiącymi jej wyposażenie, wpisano do rejestru zabytków (nr rej. A/850/2022)[9][6][4][8]. Od decyzji odwołanie ponownie złożyła spółka PKP PLK, jednakże 13 czerwca 2023 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego utrzymał w mocy decyzję o wpisie, która stała się ostateczna i obowiązująca[1][10].
30 czerwca 2023 roku spółka PKP PLK ogłosiła przetarg na wykonanie projektu remontu zabytkowej nastawni „Bt”[11].
Budynek o dwubryłowej formie, wzniesiony na rzucie litery „T”, wybudowany w stylu modernistycznym i reprezentujący konwencję okrętową (streamline) charakterystyczną dla lat 30. XX wieku[7][2].
Jednokondygnacyjna, niższa bryła pozbawiona jest detali architektonicznych i mieści pomieszczenia warsztatowo-techniczne, natomiast w półkoliście zakończonej, nadwieszonej nad torami i wspartej na stalowym filarze bryle wyższej, w tzw. nastawnicowni znajdują się pulpity nastawcze do sterowania ruchem[2][12].
Obie części nastawni – niższa i wyższa – połączone są czterokondygnacyjną klatką schodową z zabiegowymi oraz dwubiegowymi, prawdopodobnie żelbetowymi, schodami[2]. Ściany niższej bryły budynku oraz klatki schodowej wykonane zostały z cegły, zaś część wyższa i podtrzymujący ją filar wykonane są z modułowych elementów stalowych połączonych nitami[2].
Stolarka drzwiowa i okienna budynku pierwotnie była wyłącznie drewniana, współcześnie natomiast jest w części drewniana, stalowa oraz wykonana z PVC[2]. Stropy prawdopodobnie są żelbetowe, obie części obiektu kryte są dachami płaskimi[2]. Klatka schodowa pierwotnie miała swój odrębny dach, w trakcie jednej z przebudów nastawni połączono go jednak z dachem kryjącym część wyższą (nastawnicownię)[2].
Na wschodniej elewacji klatki schodowej umieszczony jest zegar o kwadratowej tarczy, a pod nim symbol kolejowy nastawni: „Bt”[2].
Zdaniem prof. Mirona Urbaniaka, bytomska nastawnia bramowa jest unikatowym obiektem w skali kraju, ponieważ nastawnie tego typu wznoszone były w zasadzie wyłącznie na terenach znajdujących się kiedyś w granicach Niemiec; głównie na terenie Górnego Śląska (np. rozebrana w maju 2023 roku nastawnia bramowa „Pk5” w Pyskowicach[13])[7]. W pozostałej części Polski taki obiekt znajduje się jedynie w Gdańsku-Wrzeszczu[7]. Według Urbaniaka nastawnię „Bt” wyróżnia również utrzymana w stylistyce streamline architektura oraz zastosowane rozwiązania konstrukcyjne[7][6].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
