Mlecz

Mlecz
	; Mlecz zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	mlecz
	Nazwa systematyczna
	Sonchus L.; Sp. Pl. 793. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Sonchus oleraceus L.
Synonimy
	Actites Lander; Agalma Steud.; Atalanthus D.Don; Babcockia Boulos; Chrysoprenanthes (Sch.Bip.) Bramwell; Dendroseris D.Don; Embergeria Boulos; Hesperoseris Skottsb.; Kirkianella Allan; Lactucosonchus (Sch.Bip.) Svent.; Phoenicoseris (Skottsb.) Skottsb. in Nat. Hist. Juan Fernandez 2(6): 787 (1953); × Prenanthenia Svent.; Rea Bertero ex Decne.; Sonchidium Pomel; Sonchoseris Fourr.; × Sonchustenia Svent.; Sventenia Font Quer; Taeckholmia Boulos; Thamnoseris F.Phil.; Wildpretia U.Reifenb. & A.Reifenb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Mlecz (Sonchus L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego blisko 100 gatunków^[4]. Rośliny te występują na Starym Świecie, w Australii i na wyspach Oceanu Spokojnego, a jako introdukowane także na obu kontynentach amerykańskich. W Polsce rosną dwa gatunki rodzime i dwa szeroko rozprzestrzenione na świecie gatunki introdukowane. Niektóre gatunki są chwastami w uprawach. Młode liście mlecza zwyczajnego (zwanego też warzywnym) S. oleraceus spożywane są w sałatkach (według przekazu Pliniusza miał je spożyć Tezeusz przed walką z Minotaurem)^[5].

Szybkie fakty Domena, Królestwo ...

Zamknij

Nazwa „mlecz” jest w polskim nazewnictwie botanicznym zastrzeżona dla roślin z rodzaju Sonchus. W języku potocznym używana jest często w odniesieniu do mniszka^[6], który tworzy charakterystyczne owoce zwane dmuchawcami oraz różyczkę liściową przy ziemi.

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę, Azję, Afrykę, Australię, Nową Zelandię i wyspy Juan Fernández. Zróżnicowany jest na wyspach oceanicznych – na Wyspach Kanaryjskich i innych wyspach Makaronezji rośnie 30 gatunków, w archipelagu Juan Fernández – 11^[5]. W Europie obecnych jest 9 gatunków rodzimych^[5]. Do rodzaju należy kilka gatunków szeroko rozprzestrzenionych chwastów ruderalnych i segetalnych (zwłaszcza mlecz zwyczajny S. oleraceus)^[5], introdukowanych m.in. na oba kontynenty amerykańskie, na Islandię, Filipiny^[4].

Gatunki flory Polski^[7]

mlecz błotny, m. nadwodny Sonchus palustris L.
mlecz kolczasty Sonchus asper (L.) Hill – antropofit zadomowiony
mlecz polny Sonchus arvensis L.
mlecz zwyczajny, m. warzywny Sonchus oleraceus L. – antropofit zadomowiony

Pokrój: Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny)^[8]^[9], na wyspach Makaronezji i Juan Fernández też pachykauliczne (słabo rozgałęzione) krzewy i niewielkie drzewa, w tym przypominające palmy^[5]. Osiągają od 3 cm do ponad 3,5 m wysokości^[9]. Rośliny wykształcają korzeń palowy, kłącze lub rozłogi, mają pędy prosto wzniesione^[9], rozgałęzione zazwyczaj słabo^[8] na całej długości lub tylko w górnej części, zwykle nagie, czasem gruczołowato owłosione w górnej części, zwłaszcza w obrębie kwiatostanu^[9]. Zawierają sok mleczny.
Liście: Odziomkowe i łodygowe, dolne zwykle ogonkowe, przy czym ogonek jest często oskrzydlony. Blaszka podługowata do lancetowatej, u nasady liści łodygowych często uszkowato obejmująca łodygę, poza tym zwykle pierzasto pojedynczo lub podwójnie klapowana, ząbkowana (nierzadko kolczasto) lub całobrzega^[9]. U S. grandifolius liście osiągają do 1 m długości i 0,2 m szerokości^[5].
Kwiaty: Zebrane po 70–300 (czasem więcej) w koszyczki, a te w wiechowate lub mające formę podbaldachów kwiatostany złożone^[8]. Okrywy koszyczków dzwonkowate, z listkami nierównej długości, ułożonymi w kilku rzędach dachówkowato, nagimi lub owłosionymi (zwykle gruczołowato). Dno koszyczka nagie, płaskie lub wypukłe, dołeczkowane. Wszystkie kwiaty w koszyczku jednakowe, języczkowe, żółte^[8]^[9].
Owoce: Spłaszczone, elipsoidalne lub nieco zwężające się ku wierzchołkowi niełupki koloru słomiastego, czerwonego do ciemnobrązowego. Zwykle bez dzióbka, z 2–4 żebrami (rzadko większą ich liczbą) z obu stron. Na powierzchni owocki są pomarszczone lub brodawkowane, nagie. Puch kielichowy w postaci licznych, białych włosków niepodzielonych lub pierzastych, szybko opadających lub trwałych^[9]^[8].

Pozycja systematyczna

Rodzaj zaliczany jest do podplemienia Hyoseridinae, plemienia Cichorieae w podrodzinie Cichorioideae z rodziny astrowatych Asteraceae^[10]^[11]. W tradycyjnym ujęciu systematycznym rodzaju był on taksonem polifiletycznym, w którym zagnieżdżone były wyodrębniane rodzaje endemiczne dla różnych obszarów – Dendrosonchus na wyspach Makaronezji, Thamnoseris na wyspach Desventuradas, Dendroseris na Juan Fernández, Actites w Australii, Kirkianella i Embergeria na Nowej Zelandii. Po odkryciu relacji filogenetycznych między tymi taksonami, wszystkie one włączone zostały w szeroko ujmowany rodzaj Sonchus^[5]^[4]^[12].

Wykaz gatunków^[4]

Sonchus acaulis Dum.Cours.
Sonchus × aemulus Merino
Sonchus afromontanus R.E.Fr.
Sonchus araraticus Nazarova & Barsegyan
Sonchus arboreus DC.
Sonchus arvensis L. – mlecz polny
Sonchus asper (L.) Hill – mlecz kolczasty
Sonchus × beltraniae U.Reifenb. & A.Reifenb.
Sonchus berteroanus (Decne.) S.C.Kim & Mejías
Sonchus bipontini Asch.
Sonchus bornmuelleri Pit.
Sonchus bourgeaui Sch.Bip.
Sonchus brachylobus Webb
Sonchus brachyotus DC.
Sonchus brassicifolius S.C.Kim & Mejías
Sonchus briquetianus Gand.
Sonchus bupleuroides (Font Quer) N.Kilian & Greuter
Sonchus camporum (R.E.Fr.) Boulos ex C.Jeffrey
Sonchus canariensis (Webb) Boulos
Sonchus capillaris Svent.
Sonchus cavanillesii Caball.
Sonchus congestus Willd.
Sonchus crassifolius Pourr. ex Willd.
Sonchus daltonii Webb
Sonchus dregeanus DC.
Sonchus erzincanicus V.A.Matthews
Sonchus esperanzae N.Kilian & Greuter
Sonchus fauces-orci Knoche
Sonchus fragilis Ball
Sonchus friesii Boulos
Sonchus fruticosus L.f.
Sonchus gandogeri Pit.
Sonchus gigas Boulos ex Humbert
Sonchus gomeraensis Boulos
Sonchus grandifolius Kirk
Sonchus gummifer Link
Sonchus heterophyllus (Boulos) U.Reifenb. & A.Reifenb.
Sonchus hierrensis (Pit.) Boulos
Sonchus hotha C.B.Clarke
Sonchus hydrophilus Boulos
Sonchus integrifolius Harv.
Sonchus jacottetianus Thell.
Sonchus jainii Chandrab., V.Chandras. & N.C.Nair
Sonchus × jaquiniocephalus Svent.
Sonchus kirkii Hamlin
Sonchus laceratus (Phil.) S.C.Kim & Mejías
Sonchus latifolius (Lowe) R.Jardim & M.Seq.
Sonchus leptocephalus Cass.
Sonchus lidii Boulos
Sonchus lobatiflorus S.C.Kim & Mejías
Sonchus luxurians (R.E.Fr.) C.Jeffrey
Sonchus macrocarpus Boulos & C.Jeffrey
Sonchus maculigerus H.Lindb.
Sonchus malayanus Miq.
Sonchus marginatus (Bertero ex Decne.) S.C.Kim & Mejías
Sonchus maritimus L.
Sonchus masguindalii Pau & Font Quer
Sonchus mauritanicus Boiss. & Reut.
Sonchus × maynari Svent.
Sonchus megalocarpus (Hook.f.) J.M.Black
Sonchus melanolepis Fresen.
Sonchus micranthus (Bertero ex Decne.) S.C.Kim & Mejías
Sonchus microcarpus (Boulos) U.Reifenb. & A.Reifenb.
Sonchus microcephalus Mejías
Sonchus nanus Sond. ex Harv.
Sonchus neriifolius (Decne.) S.C.Kim & Mejías
Sonchus novae-zelandiae (Hook.f.) B.D.Jacks.
Sonchus × novocastellanus Cirujano
Sonchus obtusilobus R.E.Fr.
Sonchus oleraceus L. – mlecz zwyczajny
Sonchus ortunoi Svent.
Sonchus palmensis (Webb) Boulos
Sonchus palustris L. – mlecz błotny
Sonchus parathalassius J.G.Costa ex R.Jardim & M.Seq.
Sonchus pendulus (Sch.Bip.) Sennikov
Sonchus phoeniciformis S.C.Kim & Mejías
Sonchus pinnatifidus Cav.
Sonchus pinnatus Aiton
Sonchus pitardii Boulos
Sonchus platylepis Webb & Berthel.
Sonchus × prudhommei Bouchard
Sonchus pruinatus (Johow) S.C.Kim & Mejías
Sonchus pustulatus Willk.
Sonchus radicatus Aiton
Sonchus regis-jubae Pit.
Sonchus regius (Skottsb.) S.C.Kim & Mejías
Sonchus × rokosensis Sutorý
Sonchus × rotundilobus Popov ex Kovalevsk.
Sonchus × rupicola (Svent.) A.Santos & Mejías
Sonchus saudensis Boulos
Sonchus schweinfurthii Oliv. & Hiern
Sonchus sinuatus S.C.Kim & Mejías
Sonchus sosnowskyi Schchian
Sonchus splendens S.C.Kim & Mejías
Sonchus stenophyllus R.E.Fr.
Sonchus suberosus Zohary & P.H.Davis
Sonchus sventenii U.Reifenb. & A.Reifenb.
Sonchus tectifolius Svent.
Sonchus tenerrimus L.
Sonchus transcaspicus Nevski
Sonchus tuberifer Svent.
Sonchus ustulatus Lowe
Sonchus webbii Sch.Bip.
Sonchus wightianus DC.
Sonchus wildpretii U.Reifenb. & A.Reifenb.
Sonchus wilmsii R.E.Fr.

[1]
Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
[2]
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
[3]
Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
[4]
Sonchus L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-26].
[5]
David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 868, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
[6]
Łukasz Łuczaj, Wojciech M. Szymański. Wild vascular plants gathered for consumption in the Polish countryside: a review. „Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine”. 17 (3), 2007. DOI: 10.1186/1746-4269-3-17. (ang.).
[7]
ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 169, ISBN 978-83-62975-45-7.
[8]
Zhu Shi & NorbertZ.S.& N. Kilian Zhu Shi & NorbertZ.S.& N., Sonchus Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-26].
[9]
Philip E.P.E. Hyatt Philip E.P.E., Sonchus Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-26].
[10]
Genus Sonchus L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-02-26].
[11]
Sonchus L., [w:] Compositae. The Global Database [online], TICA [dostęp 2023-02-26].
[12]
Seung-ChulS.Ch. Kim Seung-ChulS.Ch., LeeL. Chunghee LeeL., José A.J.A. Mejías José A.J.A., Phylogenetic analysis of chloroplast DNA matK gene and ITS of nrDNA sequences reveals polyphyly of the genus Sonchus and new relationships among the subtribe Sonchinae (Asteraceae: Cichorieae), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 44 (2), 2007, s. 578-597 [dostęp 2023-02-26].

[ruggiero-1] [1]
Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] [2]
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[botany-3] [3]
Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].

[powo-4] [4]
Sonchus L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-26].

[mabb-5] [5]
David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 868, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.

[Luczaj-6] [6]
Łukasz Łuczaj, Wojciech M. Szymański. Wild vascular plants gathered for consumption in the Polish countryside: a review. „Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine”. 17 (3), 2007. DOI: 10.1186/1746-4269-3-17. (ang.).

[checklist-7] [7]
ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 169, ISBN 978-83-62975-45-7.

[china-8] [8]
Zhu Shi & NorbertZ.S.& N. Kilian Zhu Shi & NorbertZ.S.& N., Sonchus Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-26].

[america-9] [9]
Philip E.P.E. Hyatt Philip E.P.E., Sonchus Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-26].

[grin-10] [10]
Genus Sonchus L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-02-26].

[tica-11] [11]
Sonchus L., [w:] Compositae. The Global Database [online], TICA [dostęp 2023-02-26].

[12] [12]
Seung-ChulS.Ch. Kim Seung-ChulS.Ch., LeeL. Chunghee LeeL., José A.J.A. Mejías José A.J.A., Phylogenetic analysis of chloroplast DNA matK gene and ITS of nrDNA sequences reveals polyphyly of the genus Sonchus and new relationships among the subtribe Sonchinae (Asteraceae: Cichorieae), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 44 (2), 2007, s. 578-597 [dostęp 2023-02-26].

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wikiwand in your browser!

Mlecz

Wikiwand in your browser!

Rozmieszczenie geograficzne

Morfologia

Systematyka

Przypisy