Korona (atrybut)

Korona (od łac. corona – „wieniec”^[1]) – najpowszechniejszy atrybut władzy monarszej, używana m.in. przez cesarza, króla, czy księcia. Korona jest noszona na głowie monarchy. Pojęcie korona rozszerza się także na mitry książęce (czy też analogicznie przysługującej innej godności arystokratycznej).

Zobacz też: inne znaczenia słowa „korona”.

Korona

W starożytności rolę korony pełnił wieniec, typowo z liści laurowych. W armii rzymskiej wieńce były nagrodą dla wyróżniających się żołnierzy (funkcjonalny odpowiednik obecnych orderów, np. corona muralis – odznaczenie dla pierwszego, który wdarł się na mury obleganego miasta) i, w zależności od zasług, miały różne kształty i były z innych materiałów (od trawy do złotych listków). Złoty wieniec stał się stąd oficjalnym atrybutem cesarza rzymskiego jako zwierzchnika armii.

Korona na wzór trwałego kielicha wieńczącego owoc granatu właściwego miała być atrybutem władzy biblijnego króla Salomona i wzorem dla analogicznych ozdób głowy innych władców^[2].

W późniejszych czasach koronę wykonywano jako metalową obręcz, zwykle ze złota lub srebra. Korona mogła zawierać również klejnoty i inne elementy dekoracyjne. Raz wykonana korona dla jednego władcy przechodzi na jego następców. W wielu monarchiach wykonywane były zgodnie z nowszą modą nowe korony, czasem stare bywały modernizowane. Najstarsze korony, nawet nieużywane podczas uroczystości koronacyjnych, przechowywane były jako szczególnie cenne relikwie świadczące o kontynuacji historycznej państwa. Podczas procesu koronacji głównym elementem uroczystości jest włożenie korony na głowę monarchy.

Nie we wszystkich monarchiach korona jest używana jako fizyczny przedmiot. Przykładowo w Królestwie Belgii, które powstało dopiero w XIX w., korona nigdy nie była i nie jest stosowana (z wyjątkiem atrybutu heraldycznego).

Wygląd korony w tradycji europejskiej

Tradycyjnie korona wykonana jest ze złota, lub innego cennego metalu. Zdobiona jest szlachetnymi kamieniami, perłami itp. Stanowi obręcz, na której umieszczone są fleurony, czyli stylizowane, na przemian większe i mniejsze kwiaty lilii lub liście akantu. W przypadku koron zamkniętych występują krzyżujące się kabłąki zwieńczone sferą z krzyżem, lub kulą.

Manierystyczna korona królewska (corona clausa) wykonana najprawdopodobniej dla Stefana Batorego według projektu Willema van den Blocke, ok. 1584^[3]

Podstawowe formy korony to:

• korona otwarta (łac. corona aperta) – prosta forma korony, używana przez niesuwerennych panów feudalnych, arystokrację^{[potrzebny przypis]}, a do połowy XIII wieku także przez innych monarchów, z wyjątkiem cesarza.
• korona zamknięta (łac. corona clausa) – początkowo używana jedynie przez cesarza, a od połowy wieku XIII, gdy idea państwa uniwersalistycznego z cesarzem na szczycie hierarchii władzy, ustępuje miejsca idei suwerennej władzy królewskiej sprawowanej w państwie narodowym, odrzucona zostaje myśl o prymacie cesarza i papieża. Według tradycji anglo-normadzkiej, jako pierwszy koronę zamkniętą kazał sporządzić dla siebie Wilhelm Zdobywca w 1066 r. W zgodzie z ideą suwerenności państwowej, królowie stopniowo zaczynali jako oznak swej władzy używać koron zamkniętych: uczynili tak władcy francuscy i angielscy, następnie królowie Szkocji, Szwecji, Danii. W Polsce korona zamknięta pojawia się w ikonografii królewskiej za rządów Jana Olbrachta i Aleksandra.

Mitra jest szczególnym rodzajem nakrycia głowy władców i arystokracji, będąca formą czterodzielnej korony bez metalowej obręczy, obszyta gronostajowym futrem. Jej przykładem jest kapelusz elektorski, korona Fürsta i oznaki godności kniaziów litewsko-ruskich. Formę mitry miały także np. korony cesarskie Austrii i Rosji.

Typy koron monarszych

Korona koronacyjna

Korona koronacyjna to dawniej (i obecnie w Wielkiej Brytanii i Tonga) główna korona w danej monarchii. Używana jest jedynie podczas uroczystej ceremonii koronacji. Używana była także podczas pogrzebów królewskich, gdy w danej monarchii nie istniała tradycja wykonywania osobnej korony do tej uroczystości.

Korona homagialna

Korona ta była fakultatywnym insygnium monarszym. Stosowna była podczas ceremonii hołdów lennych.

Korona egzekwialna

Korona, którą nakłada się na trumnę zmarłego monarchy, na czas ceremonii pogrzebowych, egzekwii. Jako koronę egzekwialną stosuje się koronę państwową, lub może to być osobny przedmiot wykonany jedynie jako atrybut do tego typu celebracji. Takimi koronami była kiedyś obecna korona państwowa Hiszpanii. W czasach nowożytnego królestwa Włoch natomiast na trumnę nakładano średniowieczną Żelazną Koronę. Korona Szwedzka została wykorzystana w 1632 roku jako korona egzekwialna podczas uroczystości pogrzebowych Zygmunta III Wazy

Korona grobowa

Typ korony, która była nakładana na głowę zmarłego monarchy i wraz z innymi insygniami grobowymi, wkładana wraz z ciałem do grobowca.

Korona prywatna

Typ korony niemającej żadnej oficjalnej symboliki, czy znaczenia państwowego. Stanowi prywatną własność monarchy, lub domu panującego.

Korona królowej

Jest to oficjalna korona małżonki monarszej. Używana podczas koronacji, lub innych uroczystości.

Korona państwowa

Insygnia grobowe Kazimierza III Wielkiego. Od góry: korona, jabłko, berło

Główna korona koronacyjna z czasem przybrała formę korony państwowej, która utożsamiona była nie tylko z ciągłością władzy, ale jako najwyższy klejnot państwowy stała się uświęconym symbolem narodu. Obecnym przykładem takiej korony jest korona koronacyjna władców brytyjskich – korona św. Edwarda.

W niektórych królestwach uznawano, że koronacja może nastąpić tylko przy użyciu jednej, takiej korony, która mogła być stopniowo przerabiana, ale musiała zachować ciągłość istnienia jako to samo insygnium. W takiej sytuacji czasowa utrata korony uniemożliwiała koronację. Takimi koronami są np. korony Węgier i Czech, opisane niżej, jako kojarzone z dziedzictwem konkretnego władcy, zwłaszcza będącego świętym Kościoła katolickiego.

W Polsce ciągłość istnienia tej samej korony, była co do zasady warunkiem koronacji, jednak z uwagi na kradzież polskich insygniów, czy inne zawirowania historyczne polscy królowie zmuszeni byli wykonywać kolejne korony. Wskutek działań zaborców wszystkie średniowieczne polskie korony królewskie zostały zniszczone i żadna nie zachowała się do dnia dzisiejszego. W Polsce znajduje się natomiast inna autentyczna korona królewska, należąca niegdyś do królowej Czech Blanki de Valois, tzw. korona średzka znaleziona w 1988 r. w skarbie w Środzie Śląskiej.

Korona jako państwo

Skutkiem utożsamiania korony z ciągłością władzy i symbolu narodu spowodowało rozszerzenie pojęcia „korony”. Zaczęło ono oznaczać całe państwo (np. korona francuska, korona angielska itd. – ale nie korona Francji, Anglii). Korona polska (Korona Królestwa Polskiego, łac. Corona Regni Poloniae) to nazwa państwa stosowana od XIV wieku (wymiennie z formą: Królestwo Polskie). Od momentu unii lubelskiej, w odróżnieniu od Litwy, czyli Wielkiego Księstwa Litewskiego oznaczała ziemie należące do Królestwa Polskiego.

Korona Świętego Stefana – symbol władzy na Węgrzech, a później określenie całych Węgier. Korona świętego Wacława – jw., ale termin odnosi się do obszaru władanego przez królów Czech (czyli Czechy, Morawy, Śląsk i Łużyce). Termin ten powstał za cesarza Karola IV.

Korona papieska

Osobne artykuły: Tiara i Lista istniejących tiar papieskich.

Szczególny charakter ma korona papieża. Składa się z trzech diademów (z tego powodu zwana jest też w łac. triregnum), jest wysadzana kamieniami szlachetnymi i perłami, ozdobiona na szczycie małym krzyżem. W tej formie używana od przełomu XIII/XIV wieku aż do 1965 roku.

Korona cierniowa

Korona cierniowa – wieniec upleciony z gałęzi (prawdopodobnie z rośliny zwanej głożyna cierń Chrystusa)^[4], założony na głowę Jezusa na kilka godzin przed jego śmiercią. Przenośnie oznacza trudną sytuację, sprawiającą ból i cierpienia. Nazwą tą nazwano również jeden z gatunków rozgwiazd – zob. korona cierniowa (zwierzę).

Korona w heraldyce

Osobne artykuły: korona rangowa i korona heraldyczna.

Fizyczny przedmiot jakim jest korona stał się z czasem elementem zdobiącym herby monarsze, arystokratyczne, i inne. Współcześnie stosowana jest nie tylko jako w państwach o ustroju monarchicznym, ale także w innych państwach jako wynikający z tradycji symbol suwerenności.

Lista koron monarszych

Tabela przedstawia zachowane i nadal istniejące korony monarsze. Pogrubiono korony obecnie używane podczas uroczystości państwowych. Lista nie obejmuje papieskich koron (zobacz – lista istniejących tiar papieskich).

Państwo	Korona	Zdjęcie korony	Miejsce przechowywania
Albania	Hełm Skanderbega		Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu[5]
Cesarstwo Austriackie	Austriacka Korona Cesarska[6]		Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
	Mitra arcyksiążęca Austrii		Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
	Mitra arcyksiążęca Austrii Józefa II		Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
	Mitra książęca Styrii
	Mitra arcyksiążęca Tyrolu
Wielkie Księstwo Badenii	Korona wielkoksiążęca Badenii		Badisches Landesmuseum w Karlsruhe
Królestwo Bawarii	Korona królewska Bawarii		Rezydencja w Monachium[7]
	Korona królowej Bawarii		Rezydencja w Monachium[7]
	Korona Blanki Angielskiej		Rezydencja w Monachium[7]
Cesarstwo Brazylii	Brazylijska Korona Cesarska
	Korona Cesarzowej
Sułtanat Brunei	Korona sułtana Brunei
Cesarstwo Bizantyjskie	Korona Konstantyna IX		Węgierskie Muzeum Narodowe w Budapeszcie
Cesarstwo Chin	Złota Korona z dynastii Ming[8]
	Korona cesarzowej z dynastii Ming
	Korona cesarzowej z dynastii Ming
	Korona cesarzowej z dynastii Ming
	Korona cesarzowej z dynastii Ming
Królestwo Czech	Korona świętego Wacława		Archikatedra Świętych Wita, Wacława i Wojciecha w Pradze
	Korona średzka		Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej
Królestwo Danii	Korona Christiana IV		Zamek Rosenborg w Kopenhadze
	Korona królowej		Zamek Rosenborg w Kopenhadze
	Korona Christiana V		Zamek Rosenborg w Kopenhadze
Cesarstwo Etiopii	Cesarska Korona Etiopii Korona Hallie Selassie		Katedra św. Jerzego w Addis Abebie
	Korona Cesarzowej		Katedra św. Jerzego w Addis Abebie
	Korona cesarska		Katedra w Aksum
	Korona cesarska
	Korona cesarska
	Korona cesarska
	Korona cesarska
Królestwo Finlandii	Korona Finlandii		Kemin Jalokivigalleria
Królestwo Francji	Korona Ludwika XV		Luwr w Paryżu
I Cesarstwo Francuskie	Korona cesarska Napoleona I		Luwr w Paryżu
II Cesarstwo Francuskie	Korona cesarzowej Eugenii (Orla korona)		Luwr
Królestwo Grecji	Korona Ottona I		Tatoi Palace
Królestwo halicko-wołyńskie	Korona Rusi[8]		Zamek w Złoczowie[9]
Królestwo Hawajów	Korona króla Kalākaua
	Korona królowej Kapiʻolani		Pałac Tatoi
Królestwo Hiszpanii	Hiszpańska korona królewska (Korona Alfonsa XII)		Skarbiec w Pałacu Królewskim w Madrycie
	Korona Izabeli I		Kaplica królewska w katedrze w Grenadzie
	Korona Marcina, króla Aragonii i Sycylii		Katedra św. Eulalii w Barcelonie
Persja/Cesarstwo Iranu	Korona Kiani
	Korona Pahlawich
	Korona Farah Pahlawi
Królestwo Madagaskaru	Korona Ranavalony III
Cesarstwo Meksyku	Meksykańska Korona Cesarska	[8]
Królestwo Nepalu	Korona królewska Nepalu	www.aunepal.com
Królestwo Niderlandów	Korona Niderlandów (Korona Wilhelma II)		Pałac Noordeinde w Hadze[10]
	Korona Wilhelma I		Pałac Noordeinde w Hadze[10]
Królestwo Norwegii	Korona królewska		Nidarosdomen w Trondheim
	Korona królowej		Nidarosdomen w Trondheim
	Mitra księcia koronnego		Nidarosdomen w Trondheim
Królestwo Polski	Korona Chrobrego (Korona Uprzywilejowana)[8]
	Korona hełmowa Kazimierza III Wielkiego	www.muzeapolskie.pl	Muzeum Katedralne na Wawelu w Krakowie[11]
	Korona grobowa Kazimierza III Wielkiego
	Diadem płocki		Muzeum Diecezjalne w Płocku
	Korona średzka		Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej
	Korona homagialna
	Korona węgierska
	Korona szwedzka
	Korona Jana III Kazimierza
	Korona Augusta II Mocnego		Rüstkammer w Dreźnie
	Korona Augusta III		Muzeum Narodowe w Warszawie
	Korona Marii Józefy		Muzeum Narodowe w Warszawie
	Polska Korona Cesarska		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Królestwo Portugalii	Portugalska Korona królewska (Korona Jana VI)		Pałac Narodowy Ajudza w Lizbonie
Królestwo Prus	Korona Fryderyka I		Pałac Charlottenburg w Berlinie
	Korona Zofii Szarloty		Pałac Charlottenburg w Berlinie
	Korona Wilhelma II (Korona Hohenzollernów)		Zamek Hohenzollern
Królestwo Rumunii	Stalowa korona		Pałac Pelişor w Sinaia[12]
	Korona królowej Elżbiety		Muzeum Historii Naturalnej w Bukareszcie
	Korona królowej Marii		Muzeum Historii Naturalnej w Bukareszcie
Carstwo Rosyjskie	Czapka Monomacha (Złota Czapka)		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	mniejsza wersja Czapki Monomacha	[13]	Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Czapka Kazańska		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Czapka Astrachańska		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Czapka Altrabaska		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Czapka Iwana V		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Czapka Piotra I		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Cesarstwo Rosyjskie	Wielka Korona Cesarska (Korona Katarzyny II)		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Korona Cesarzowej		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
	Mała Korona Cesarska		Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Święte Cesarstwo Rzymskie	Korona Rzeszy		Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
	Korona Ottona III		Skarbiec katedralny w Essen
	Korona świętego Henryka II
	Korona cesarzowej Kunegundy
	Gotycka korona liliowa cesarzowej Kunegundy
	Korona Konstancji Aragońskiej		Katedra w Palermo
	Korona Karola VII (frankfurcka)
	Korona Karola VII (augsburska)
Królestwo Serbii	Korona Nemanjiciów (Korona Stefana Urosza III)		Monaster Narodzenia Matki Bożej w Cetyni
	Korona Karadziordziewiciów (Korona Piotra I)		Muzeum Historyczne w Belgradzie
Królestwo Szwecji	Korona Eryka XIV		Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
	Korona Ludwiki Ulryki		Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
	Korona królowej Krystyny		Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
	Korona księcia koronnego		Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
Księstwo Siedmiogrodu	Korona Stefana Bocskaya		Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
Królestwo Tonga	Korona Tonga
Królestwo Tajlandii	Wielka Korona Zwycięstwa	[15]
Królestwo Węgier	Święta korona (Korona Świętego Stefana)		Budynek parlamentu w Budapeszcie
	Korona grobowa Stefana V		Węgierskie Muzeum Narodowe w Budapeszcie
	Korona Elżbiety Bośniaczki
Królestwo Wielkiej Brytanii	Korona świętego Edwarda		Londyńskie Tower
	Imperialna Korona Państwowa		Londyńskie Tower
	Korona Państwowa Jerzego I		Londyńskie Tower
	Korona Koronacyjna Jerzego IV		Londyńskie Tower
	Diadem Państwowy Jerzego IV		Londyńskie Tower
	Korona Państwowa Wiktorii		Londyńskie Tower
	Korona Królowej Adelajdy		Londyńskie Tower
	Korona Królowej Wiktorii		Londyńskie Tower
	Korona Królowej Marii Modeńskiej		Londyńskie Tower
	Diadem Państwowy Marii Modeńskiej		Londyńskie Tower
	Korona Królowej Aleksandry		National Army Museum w Londynie[16]
	Korona Królowej Marii[17]		Londyńskie Tower
	Korona Królowej Elżbiety[18]		Londyńskie Tower
	Korona Szkocji	[19]	Zamek w Edynburgu[20]
	Mitra księcia Walii z 1901
	Mitra Fryderyka, księcia Walii		Londyńskie Tower
	Mitra Karola, księcia Walii	www.royalcollection.org.uk
	Indyjska Korona Cesarska		Londyńskie Tower
Wietnam	Korona z dynastii Nguyễn
Królestwo Wirtembergii	Korona Wirtembergii		Landesmuseum Württemberg w Stuttgarcie
	Diamentowy Diadem		Landesmuseum Württemberg w Stuttgarcie
Królestwo Włoch	Żelazna korona		Katedra w Monzy
	Korona Napoleona I		Muzeum Risorgimento w Mediolanie
Zakon Maltański	Korona Pawła I		Skarbiec na Kremlu w Moskwie

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Korona (atrybut)

Zobacz kolekcję cytatów związanych z koroną w Wikicytatach

• świeckie oznaki godności
• berło
• jabłko królewskie
• polskie insygnia koronacyjne
• diadem
• corona navalis
• corona muralis
• mitra

Przypisy

1. Joachim Bartoszewicz: Podręczny słownik polityczny. Do użytku posłów, urzędników państwowych, członków ciał samorządowych i wyborców, s. 400.
2. David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 772, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
3. MarcinM. Latka MarcinM., Detail of portrait of Stephen Bathory, artinpl [dostęp 2019-07-28]. Brak numerów stron w książce
4. Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3. Brak numerów stron w książce
5. Kopia hełmu znajduje się w Muzeum Narodowym w Tiranie.
6. Przed 1804 rokiem znana jako korona prywatna cesarza Rudolfa II.
7. Bayerische Schlösserverwaltung | Residenz München | Schatzkammer | Bildergalerie [online], residenz-muenchen.de [dostęp 2017-11-24] (niem.).
8. Replika.
9. Корону Данила Галицького можна побачити у Золочівському замку [online], lviv.comments.ua [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-27] (ang.).
10. Nieudostępniana zwiedzającym.
11. Jej kopia natomiast znajduje się w Sandomierzu.
12. Official and Historic Crowns of the World and their Locations: June 2012 [online], daniel-s-crowns.blogspot.com [dostęp 2017-11-24].
13. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-02)].
14. The Treasury – Sveriges Kungahus [online], kungahuset.se [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-20] (ang.).
15. Wersja heraldyczna.
16. Queen Alexandra | Coronation Jewels [online], royal-magazin.de [dostęp 2017-11-24].
17. Żony króla Jerzego V.
18. Żony króla Jerzego VI.
19. http://3.bp.blogspot.com/-JeUd1uCZ9yo/T7dH1xK1Z1I/AAAAAAAAAng/cMh_O8SmST8/s1600/17+f+b+scocrown.gif
20. The Crown Jewels – Edinburgh Castle. edinburghcastle.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)]..

Kontrola autorytatywna (symbol):

• LCCN: sh85034346
• GND: 4033267-6
• NDL: 00568800
• BnF: 11938013r
• BNCF: 1502
• J9U: 987007533410905171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/crown-headwear, art/crown-gem
• Catalana: 0172221