Monastyr Cetyński

Monastyr Cetyński^[1] (czrng. Cetinjski manastir) – męski prawosławny klasztor (monaster), leżący u stóp wzgórza Orlov Krš w Cetyni w Czarnogórze.

Monastyr Cetyński

Cetinjski manastir

Widok ogólny
Państwo	Czarnogóra
Miejscowość	Cetynia
Kościół	Serbski Kościół Prawosławny
Rodzaj klasztoru	męski
Eparchia	Metropolia Czarnogóry i Przymorza
Klauzura	nie
Liczba mnichów (2010)	14
Obiekty sakralne
Cerkiew	Narodzenia Matki Bożej
Cerkiew	św. Eliasza
Fundator	Ivan I Crnojević, Daniel I (odbudowa)
Materiał budowlany	kamień
Data budowy	1484
Data zburzenia	1692
Data reaktywacji	1701
Położenie na mapie Czarnogóry Monastyr Cetyński
42°23′00″N 18°55′00″E

Historia

Pierwszy klasztor pod tym wezwaniem został wzniesiony przez Ivana I Crnojevicia w 1484 r. Obiekt ten uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w czasie najazdu wojsk osmańskich w 1692 r. Na podstawie jego zachowanych rysunków i opisów wiadomo, iż był to monaster obronny (liczący łącznie 1400 m² powierzchni), otoczony murami, z dwiema świątyniami pod wezwaniami odpowiednio Narodzenia Matki Bożej oraz św. Piotra, które znajdowały się odpowiednio w centrum kompleksu oraz od jego północnej strony^[2]. Cerkiew Narodzenia Matki Bożej najprawdopodobniej była trójnawową bazyliką. Fundator monasteru został w niej pochowany^[2].

W 1701 władyka Czarnogóry Daniel I wzniósł nowy monaster, pod tym samym wezwaniem co poprzedni, na miejscu, gdzie znajdował się dwór Ivana Crnojevicia. W nowy kompleks zostały wkomponowane materiały z pierwszego, zniszczonego klasztoru. Nad wejściem wmurowano napis upamiętniający założyciela pierwszej świątyni Ivana Crnojevicia, zaś na apsydzie cerkwi znajduje się tablica z herbem rodu Crnojević^[3]. Główną świątynią monasteru stała się jednonawowa cerkiew Narodzenia Matki Bożej zwrócona apsydą w kierunku bramy wejściowej, z ikonostasem wykonanym przez artystów greckich^[2]. Monaster w Cetyni pozostawał siedzibą również kolejnych władyków Czarnogóry^[4] do momentu wzniesienia przez Piotra II Petrowicia-Niegosza kompleksu pałacowego znanego jako Bilardówka^[2].

Monaster był wielokrotnie niszczony w czasie licznych najazdów wojsk osmańskich. W 1692 r. w trakcie wojny Świętej Ligi z Imperium Osmańskim, mnisi z Cetyni sami podłożyli proch pod budynek monasteru i po wkroczeniu wojsk osmańskich wysadzili go w powietrze, aby nie został sprofanowany przez innowierców. W 1712 uległ zniszczeniu podczas wojny rosyjsko-osmańskiej, odbudował go zaś władyka i biskup Sawa Petrowicz w roku 1743. W latach 1785 i 1796 Turcy doszczętnie zrujnowali dopiero co odbudowany monaster (który wówczas także był siedzibą władców Czarnogóry)^[5]. W 1886, dla upamiętnienia pierwszego monasteru w Cetyni, książę Mikołaj I wzniósł na miejscu jego głównej cerkwi kaplicę, w której został następnie pochowany razem z małżonką^[2].

W północnej części głównej cerkwi klasztornej, przy ścianie skalnej, znajduje się tzw. cela św. Piotra, gdzie przechowywane są relikwie św. Piotra Cetyńskiego oraz cząstka Krzyża Świętego^[4]. Po rewolucji październikowej do monasteru trafiła z Rosji relikwia prawej dłoni Jana Chrzciciela^[6]. Została ona w 2006 zwrócona do Soboru Chrystusa Zbawiciela w Moskwie^[7]. Część zabudowań klasztornych mieści obecnie muzeum^[2].

Monaster podlega jurysdykcyjnie metropolii Czarnogóry i Przymorza, toteż jego tytularnym zwierzchnikiem jest ordynariusz tejże eparchii. Obowiązki przełożonego wykonuje namiestnik, archimandryta Łukasz (Anić)^[4]. W monasterze przebywa 15 mnichów i 7 posłuszników^[4]. W lutym 2011 niekanoniczny Czarnogórski Kościół Prawosławny zwrócił się do rządu Czarnogóry z apelem o przekazanie mu klasztoru^[8].

Klasztor uważany jest za duchowe centrum Czarnogóry^[2].

Tuż przy monasterze, w dwupiętrowym budynku, mieści się Muzeum cerkiewne, utworzone z bogatych zbiorów skarbca klasztornego. Znajdują się w nim zabytki czarnogórskiego piśmiennictwa z XV i XVII w., ikony i przedmioty liturgiczne (m.in. ornamenty, relikwiarze i kielichy). Na szczególną uwagę zasługują: epitrachelion (szata liturgiczna) świętego Sawy z XIII w., sztandar rodziny Balšiczów z XIV w., pastorał biskupa Jana Crnojevicia (Ivana Crnojevicia) oraz insygnia arcybiskupie należące do władców z dynastii Petrović. Wśród manuskryptów zaś wyróżnia się „Ewangelia Divosa” z 1350 wykonana przez bośniackiego szlachcica Divosa Tihoradica^[9]. Tutaj także przechowywany jest egzemplarz najstarszej drukowanej cyrylicą księgi Słowian południowych – Oktoih (Октоих) z 1493^[10]. Inny jej egzemplarz przechowywany jest w drugim ważnym monasterze czarnogórskim – w Monasterze Morača.

Przypisy

1. Polski egzonim wprowadzony na 108. posiedzeniu KSNG.
2. Kulturne ustanove i znamenitosti. [dostęp 2014-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-16)].
3. Wyżyna krasowa. W: Agnieszka Szymańska: Czarnogóra – przewodnik. Wyd. 3. Pruszków: Rewasz, 2009, s. 197. ISBN 978-83-8918889-2.
4. Opis na stronie Metropolii Czarnogóry i Przymorza
5. Zwiedzanie Czarnogóry. W: Draginja Nadaždin, Maciej Niedźwiecki: Czarnogóra – Fiord na Adriatyku. Wyd. 5. Kraków: Bezdroża, 2011-07-05, s. 110, seria: Przewodniki Bezdroży. ISBN 978-83-7661-152-5.
6. Тайны десницы Иоанна Крестителя
7. Десница Иоанна Крестителя
8. Раскольническая «Черногорская церковь» требует передать ей Цетиньский монастырь
9. Wyżyna krasowa. W: Agnieszka Szymańska: Czarnogóra – przewodnik. Wyd. 3. Pruszków: Rewasz, 2009, s. 197–198. ISBN 978-83-8918889-2.
10. Zwiedzanie Czarnogóry. W: Draginja Nadaždin, Maciej Niedźwiecki: Czarnogóra – Fiord na Adriatyku. Wyd. 5. Kraków: Bezdroża, 2011-07-05, s. 111, seria: Przewodniki Bezdroży. ISBN 978-83-7661-152-5.

Kontrola autorytatywna (klasztor):

• VIAF: 12145542353096641522