Mamut włochaty

Mamut włochaty, mamut właściwy, wielki (Mammuthus primigenius) – wymarły gatunek trąbowca. Był jedynym gatunkiem mamuta, który miał gęstą sierść. Wywodził się od wcześniejszego mamuta stepowego (Mammuthus trogontherii). Pojawił się ok. 250 tysięcy lat temu^[1][2] i szybko rozprzestrzenił w Europie i Azji, potem również w Ameryce Północnej. Na tereny Północnej Ameryki gatunek ten wkroczył stosunkowo późno, zaledwie ok. 100 tysięcy lat temu i zasiedlił jedynie najbardziej na północ wysunięte tereny stepowe.

Mamut włochaty

Mammuthus primigenius
Blumenbach, 1799
Okres istnienia: 0,25–0,0105 mln lat temu PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 0.250/0.0105 ↓ 0.250/0.0105
Rekonstrukcja mamuta włochatego, znajdująca się w kanadyjskim Royal British Columbia Museum
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	trąbowce
Rodzina	słoniowate
Rodzaj	mamut
Gatunek	mamut włochaty
Zasięg występowania

Szkielet mamuta włochatego w Muzeum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie

Mamuty włochate były wyłącznie roślinożerne, żywiły się głównie roślinami stepowymi, przede wszystkim różnymi gatunkami traw. W mniejszym stopniu na ich pożywienie składały się różnego rodzaju zioła, roślinność krzewiasta i drzewiasta, oraz prawdopodobnie także mchy i porosty. Pożywienie zrywały chwytną trąbą i rozcierały je dużymi trzonowcami. Ciosy mamutów osiągały do 5 metrów długości i służyły do odkopywania roślin spod śniegu podczas zimy.

Mamut włochaty osiągał rozmiary lekko przewyższające dzisiejszego słonia indyjskiego (Elephas maximus), który jest jego najbliższym żyjącym krewniakiem. Miał 2,75 do 3,4 m wysokości i 4 do 6 ton masy^[3]. Prawdopodobnie miał system społeczny taki jak u słoni, w stadzie trzon stanowiły samice z młodymi, przewodzone przez najstarszą i najbardziej doświadczoną samicę. Młode samce w wieku kilkunastu lat najprawdopodobniej opuszczały rodzinne stado i łączyły się w niewielkie grupy. Stare samce zapewne prowadziły samotniczy tryb życia. Młode cielęta mogły padać ofiarą dużych drapieżników takich jak: wilki, hieny i lwy. Dorosłe okazy zapewne nie miały innych wrogów poza człowiekiem.

Znaleziono bardzo wiele szczątków mamutów włochatych ze śladami użytkowania przez człowieka. Odkryto nawet pozostałości domostw zbudowanych w całości z kości mamucich. Kość mamucia stanowiła materiał do produkcji różnorodnych artefaktów: broni, narzędzi, przedmiotów kultowych. Mamut włochaty był jednym z najczęściej przedstawianych zwierząt w sztuce naskalnej. Gatunek ten przetrwał do końca plejstocenu. W Europie wymarł ok. 13 tysięcy lat temu, na Syberii prawdopodobnie ok. 10 tysięcy lat temu, a w Ameryce Północnej nie wcześniej niż 10,5 tysiąca lat temu^[4].

W XIX w. i w pierwszych dekadach XX w. dobrze zachowane ciosy mamutów (zwane błędnie kłami) z Syberii pozyskiwano na dużą skalę jako odmianę kości słoniowej. Na przełomie XIX i XX w. w Rosji skupiono przeszło 30 ton kości słoniowej z mamuta. Różniła się ona od kości słoniowej ze współczesnych słoni bardziej białą barwą, z lekkim odcieniem niebieskim.

W Polsce największe nagromadzenie szczątków mamuta włochatego odnaleziono w 1967 na wzgórzu św. Bronisławy w Krakowie^[5]. Napotkano tam nagromadzenie kostne (blisko 6 tys. kości i zębów) 86 mamutów, zdechłych lub zabitych, a następnie pociętych przez ludzi. Wiek kości wynosi 23–24 tys. lat. Inne duże znalezisko kości mamutów pochodzi z piaskowni w rejonie Pyskowic. Na bazie materiałów z tego stanowiska zrekonstruowano szkielet mamuta stojący w Muzeum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Mniejsze znaleziska mamutów są powszechne w całej Polsce, zwłaszcza w jej południowej i środkowej części.