Malina właściwa

Malina właściwa (Rubus idaeus L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. W stanie dzikim występuje na znacznej części Azji oraz w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii^[3]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Jest uprawiany w wielu regionach świata.

Malina właściwa

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	jeżyna
Gatunek	malina właściwa
Nazwa systematyczna
Rubus idaeus L. Sp.PL.2.:492, 1753
Synonimy
Rubus buschii (Rozanova) Grossh[3]

Malina właściwa uprawiana w ogrodzie

Owoce odmiany uprawnej

Deser malinowy

Maliny pojawiają się w źródłach ok. 300 r. p.n.e. Jako pierwszy raz uznał malinę za roślinę uprawną Palladius w IV w. n.e. Pierwsze uprawy malin znane są z przyklasztornych ogrodów i były wprowadzane od późnego średniowiecza, zaś w końcu XVIII w. pojawiły się pierwsze odmiany hodowlane^[4].

Morfologia

Łodyga

Krzew dorastający do 2 m wysokości, z podziemnymi rozłogami. Pędy wydłużone rózgowato i łukowo zwieszone, pokryte kolcami.

Liście

3-5-7 listkowe, z wierzchu nagie, pod spodem biało kutnerowato owłosione, boczne listki siedzące. Brzeg liścia ostro piłkowany. Liście pędów owocujących zawsze trójlistkowe (nie dotyczy nowych odmian owocujących na pędach jednorocznych).

Kwiaty

Białe, zwisłe, zebrane w luźne grona albo wiechy. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina miododajna.

Owoce

Składa się z licznych, czerwonych, rzadziej żółtych lub ciemnopurpurowych („czarne maliny”) puszysto owłosionych małych pestkowców zebranych w owoc zbiorowy, potocznie zwany „malinami”. W porze dojrzewania lekko oddziela się od stożkowatego dna kwiatowego (w przeciwieństwie do jeżyny). Nasiona o strukturze siatkowatej, pomarszczonej.

• 
  Liście
• 
  Liście
• 
  Kwiaty
• 
  Owoce

Biologia i ekologia

Krzew, nanofanerofit. Rośnie w lasach, zaroślach, ziołoroślach, na zrębach, na zboczach. Na niżu i w górach do 2000 m n.p.m. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Epilobietea angustifolii i zespołu roślinności Rubetum idaei^[5]. Roślina z dużymi wymaganiami glebowymi. Rośnie najlepiej na stanowiskach osłoniętych od słońca i lekko zacienionych. Preferuje luźne, niezbyt suche, żyzne i bogate w składniki pokarmowe gleby o lekko kwaśnym odczynie. Malina jest rośliną o dużej odporności na mrozy^[6].

Tworzy mieszańce z jeżyną popielicą (R. × pseudideus (Weihe) Lej.)^[7].

Zastosowanie

• Roślina uprawna. Jest uprawiana jako krzew owocowy. Jej uprawa jest w Polsce dość rozpowszechniona. W uprawie znajduje się szereg odmian uprawnych będących mieszańcami międzygatunkowymi. Forma typowa i liczne odmiany owocują na pędach dwuletnich, od niedawna istnieją w uprawie odmiany owocujące na pędach jednorocznych.
• Sztuka kulinarna. Owoce są smaczne i pachnące, nadają się do spożycia zarówno na surowo, jak i na przetwory: soki, dżemy, konfitury. Ze względu na obecność związków purynowych powinni ich jednak unikać chorzy na podagrę oraz zapalenie nerek. U niektórych ludzi maliny wywołują uczulenie^[8]. U dziko rosnących malin owoce są bardzo często robaczywe.
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: owoc Fructus Rubi idaei (Bacca Rubi idaei) bogaty w błonnik^[9] (6,7 g/100 g), polifenole, witaminy A, B1, B2, B3 i C, karotenoidy, tokoferole, wapń, magnez, miedź, potas, cynk, mangan, żelazo, selen^[4], olejek eteryczny, pektyny, pochodne cyjanidyny, a także kwasy organiczne jak choćby: cytrynowy, jabłkowy i salicylowy^[10], kwas asparaginowy (304 mg na 100 g^[9]) oraz kwas glutaminowy (195 mg na 100 g^[9]); także liście – Folium Rubi idaei – duża zawartość witaminy C (300 mg%), garbniki, kwasy organiczne, śluzy, żywice.
  • Działanie: owoce mają działanie napotne i przeciwgorączkowe^[4] oraz ogólnie wzmacniające ze względu na zawartość witamin. Podobne działanie, lecz jeszcze silniejsze mają liście, które ponadto działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, oraz poprawiają przemianę materii. Napar z suszu owocowego i liści wykorzystuje się w stanach gorączkowych^[8].
  • Występujący w malinach kwas elagowy wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwnowotworowe i przeciwwirusowe^[4].

Wartość odżywcza Malina (100 g)

Wartość energetyczna 180 kJ (43 kcal) Białka 1,3 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,8% 2,8% 2,8% 2,8% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% Węglowodany 12,0 g szczegółowe informacje Przyswajalne 5,3 g RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,1% 4,1% 4,1% 4,1% M 4,1% 4,1% 4,1% 4,1% Cukry (jedno- i dwucukry) 4,9 g Jednocukry Glukoza 1,7 g Fruktoza 2,2 g Dwucukry Sacharoza 1,0 g Błonnik 6,7 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 27% 27% 32% 32% M 18% 18% 22% 22% Tłuszcze 0,3 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,01 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,01 g Wielonienasycone 0,06 g omega-3 0,03 g α-Linolenowy (ALA) 0,03 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,7% 2,7% 2,7% 2,7% M 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% omega-6 0,03 g Linolowy (LA) 0,03 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Woda 85,8 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 2,3% 2,3% 2,3% 2,3%

Witaminy Witamina C 31,4 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 42% 42% 42% 42% M 35% 35% 35% 35% Tiamina (B1) 0,018 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% M 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% Ryboflawina (B2) 0,062 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 5,6% 5,6% M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% Niacyna (B3) 0,26 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% M 1,6% 1,6% 1,6% 1,6% Witamina B6 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,6% 4,6% 4,0% 4,0% M 4,6% 4,6% 3,5% 3,5% Foliany 0,03 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% M 7,5% 7,5% 7,5% 7,5% Kobalamina (B12) 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina A 0,003 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Witamina D 0,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witamina E 0,48 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% M 3,2% 3,2% 3,2% 3,2% Makroelementy Fosfor 33 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,7% 4,7% 4,7% 4,7% M 4,7% 4,7% 4,7% 4,7% Wapń 35 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,5% 3,5% 2,9% 2,9% M 3,5% 3,5% 3,5% 2,9% Magnez 20 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,5% 6,3% 6,3% 6,3% M 5,0% 4,8% 4,8% 4,8% Potas 203 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% M 4,3% 4,3% 4,3% 4,3% Sód 2 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% M 0,1% 0,1% 0,2% 0,2% Mikroelementy Jod 0,003 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% M 2,0% 2,0% 2,0% 2,0% Żelazo 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,4% 4,4% 10% 10% M 10% 10% 10% 10% Miedź 0,19 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 21% 21% M 21% 21% 21% 21% Cynk 0,36 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 3,3% 3,3% 3,3% 3,3% Mangan 0,32 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 18% 18% M 14% 14% 14% 14%

Dane liczbowe na podstawie: [11] Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[12]

Według Pulsu Biznesu w roku 2012 ze zbiorem 127 tys. ton Polska była największym producentem malin na świecie^[13]. Dane FAO za rok 2012 podają, że największym producentem jest Rosja ze 133 tys. ton rocznie, a następnie Polska ze średnim plonem 127 tys. ton^[14].

Choroby i szkodniki

Kistnik malinowiec

• W okresie od kwietnia do czerwca samice pryszczarka malinowca (Lasioptera rubi) składają jaja na pędach. Larwy, które się z jaj wykluwają, żerują i powodują tworzenie się na pędach wyrośli. Powoduje to słabszy wzrost, łamanie się pędów i zmniejszenie plonowania. Uszkodzone pędy należy wyciąć i spalić.
• Od maja do czerwca pod odstającą korę pędów składają jaja samice pryszczarka namalinka łodygowego (Resseliella theobaldi Barnes). Larwy żerują gromadnie, wygryzając tkanki pędów. W miejscu żerowania pojawiają się brunatne przebarwienia. Miejsca te częściowo zamierają i są przyczyną intensywniejszego rozwoju grzyba Didymella applanata. Uszkodzone pędy przedwcześnie zasychają. Należy stosować zabiegi chemiczne w okresie lotu muchówek.
• Choroby maliny:
  • bakteryjne: guzowatość korzeni^[15].
  • grzybowe: antraknoza maliny, biała plamistość liści maliny, mączniak prawdziwy maliny, przypąkowe zamieranie pędów maliny, rdza maliny, szara pleśń, werticilioza maliny, zamieranie podstawy pędów maliny, zgnilizna korzeni maliny^[16]
  • wirusowe: chloroza nerwów liści maliny, kędzierzawka maliny, krzaczasta karłowatość maliny, mozaika maliny, pierścieniowa plamistość maliny, utajona pierścieniowa plamistość truskawki na malinie, żółtaczka nerwów liści maliny, żółta plamistość liści maliny^[16].
  • Inne: karłowatość maliny^[17].

Osobny artykuł: Choroby maliny.