Makak krabożerny

Makak krabożerny^[65], makak krabojad^[66], makak jawajski^[67], makak długoogoniasty^[68] (Macaca fascicularis) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Jest gatunkiem inwazyjnym^[69]. IUCN od 2022 roku klasyfikuje go jako gatunek zagrożony, przed 2020 rokiem był uznawany za gatunek najmniejszej troski^[64].

Makak krabożerny

Macaca fascicularis
(Raffles, 1821)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	makak
Gatunek	makak krabożerny
Synonimy Simia aygula[uwaga 1] Linnaeus, 1758[2] Simia Cynomolgos[uwaga 2] von Schreber, 1775[3] ? irus[uwaga 3] F. Cuvier, 1818[4] Simia fascicularis Raffles, 1821[5] Cercopithecus Aigula[uwaga 4]: Schinz, 1821[6] ? Carbonarius[uwaga 3] F. Cuvier, 1825[7] Macacus irus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1826[8] Macacus carbonarius I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1826[8] Semnopithecus kra[uwaga 5] Lesson, 1830[9] Macacus aureus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1831[10] Semnopithecus buku Martin, 1838[11] Macacus auratus[uwaga 6]: S. Müller, 1840[12] Macacus philippinensis I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843[13] Macacus palpebrosus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1851[14] Inuus cercopithecus Mason, 1851[15] Cynamolgus cynocephalus[uwaga 7] Reichenbach, 1862[16] Cynamolgus philippensis[uwaga 8] Reichenbach, 1862[17] Macacus fur Slack, 1867[18] Macacus cristatus J.E. Gray, 1870[19] Macacus cynomolgus var. Cumingii J.E. Gray, 1870[19] Cercocebus Philippinus[uwaga 8]: Martens, 1876[20] Macacus philippensis[uwaga 9]: J. Anderson, 1879[21] Macacus pumilus G.S. Miller, 1900[22] Macacus umbrosus G.S. Miller, 1902[23] Macacus fuscus G.S. Miller, 1903[24] Macacus phaeura G.S. Miller, 1903[25] Cynomolgus mindanensis Mearns, 1905[26] Cynomolgus mindanensis apoensis Mearns, 1905[27] Cynomolgus suluensis Mearns, 1905[28] Cynomolgus cagayanus Mearns, 1905[29] Macaca mordax O. Thomas & Wroughton, 1909[30] Macaca resima O. Thomas & Wroughton, 1909[31] Pithecus validus D.G. Elliot, 1909[32] Pithecus alacer D.G. Elliot, 1909[33] Pithecus karimoni D.G. Elliot, 1909[34] Pithecus laetus D.G. Elliot, 1909[35] Pithecus dollmani D.G. Elliot, 1909[36] Pithecus bintangensis D.G. Elliot, 1909[37] Pithecus lapsus D.G. Elliot, 1910[38] Pithecus agnatus D.G. Elliot, 1910[39] Pithecus lingungensis D.G. Elliot, 1910[39] Pithecus lautensis D.G. Elliot, 1910[40] Pithecus sirhassenensis D.G. Elliot, 1910[40] Pithecus vitiis D.G. Elliot, 1910[41] Pithecus carimatæ D.G. Elliot, 1910[41] Pithecus mandibularis D.G. Elliot, 1910[42] Pithecus baweanus D.G. Elliot, 1910[42] Pithecus cupidus D.G. Elliot, 1910[43] Pithecus lingae D.G. Elliot, 1910[44] Pithecus impudens D.G. Elliot, 1910[45] Pithecus capitalis D.G. Elliot, 1910[45] Macaca irus argentimembris Kloss, 1911[46] Pithecus fascicularis aff. limitis[uwaga 10] E. Schwarz, 1913[47] Pithecus fascicularis limitis E. Schwarz, 1913[48] Pithecus mindorus Hollister, 1913[49] Pithecus mansalaris Lyon, 1916[50] Pithecus fuscus lasiae Lyon, 1916[51] Macaca irus atriceps Kloss, 1919[52] Macaca irus condorensis Kloss, 1926[53] Macaca irus tua Kellogg, 1944[54] Macaca irus sublimitis Sody, 1932[55] Macaca irus sumbae[uwaga 11]: Sody, 1933[56] Macaca irus karimondjawae Sody, 1949[57] Macaca irus submordax Sody, 1949[58] Macaca irus sublimitus[uwaga 11]: Sody, 1949[59] Macaca irus limitus[uwaga 12] Sody, 1949[58] Pithecus vitis[uwaga 13]: Fisher & Ludwig, 2015[60] Macaca suluana[uwaga 14]: Alcasid, 1970[61] Macaca phylippinensis[uwaga 9]: Chiarelli, 1972[62] Macaca sulvensis[uwaga 14]: Chiarelli, 1972[62] Pithecus sirhassensis[uwaga 15]: Fooden, 1995[63].
Podgatunki
M. f. fascicularis (Raffles, 1821) M. f. atriceps Kloss, 1919 M. f. aurea I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1831 M. f. condorensis Kloss, 1926 M. f. fusca G.S. Miller, 1903 M. f. karimondjawae Sody, 1949 M. f. lasiae (Lyon, 1916) M. f. tua Kellogg, 1944 M. f. umbrosus (G.S. Miller, 1902)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[64]
zagrożony
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1821 roku brytyjski zoolog Thomas Raffles, nadając mu nazwę Simia fascicularis^[5]. Miejsce typowe to Bengkulu, na Sumatrze, w Indonezji^[5][70][71]. Okaz typowy nie jest zachowany; Raffles swój opis najprawdopodobniej oparł na pojedynczym osobniku, być może na dorosłej samicy, który wchodził w skład kolekcji, którą zebrali na Sumatrze dla Rafflesa Pierre Médard Diard i Alfred Duvaucel w okresie od marca 1819 do marca 1820 roku^[72].

M. fascicularis należy do grupy gatunkowej fascicularis^[73]. M. fascicularis jest parapatryczny lub marginalnie sympatryczny z M. mulatta dla około 2000 km od południowo-wschodniego Bangladeszu, środkowo-zachodniej Tajlandii i południowego Laosu do środkowego Wietnamu^[73]. Podgatunki są rozpoznawane w oparciu o całkowitą (lub prawie całkowitą) nieciągłość w zmienności tych samych cech podgatunku nominatywnego: koloru futra na grzbiecie, góry głowy lub zewnętrznej części uda, bocznego wzoru grzebienia na twarzy, długości głowy w stosunku do długości ciała u dorosłych samców i względną długość ogona dorosłych samców^[73]. Forma philippinensis jest odmienna w wyglądzie, ale jest synonimem fascicularis^[73].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dziewięć podgatunków^[73]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
M. f. atriceps	Macaca irus atriceps	Kloss, 1919	Wyspa Ko Khram, w pobliżu wyspy Laem Samae, południowo-wschodnia Tajlandia[74].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:236622) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 30 października 1916 roku przez autora opisu[75][60][76].
M. f. aurea	Macacus aureus	I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1831	Według oryginalnego oposu „Bengal”[10], ograniczone do Pegu, Mjanma[77].	Lektotyp: zamontowa skóra (w znaturalizowanej pozycji) na wpół dorosłego lub dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-2005-949) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; okaz zebrał prawdopodobnie w latach 1819–1820 Jean-Baptiste Leschenault de La Tour, nabyty przez muzeum w lipcu 1822 roku[77][78].
M. f. condorensis	Macaca irus condorensis	Kloss, 1926	Wyspa Côn Sơn, południowy Wietnam[79].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1947.1498) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrał 20 września 1919 roku Malcolm Smith[79][80].
M. f. fusca	Macacus fuscus	G.S. Miller, 1903	Lhok Dalam, wschodnie wybrzeże wyspy Simeulue, na zachód od północnej Sumatry, Indonezja[81][60].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:114164) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 20 listopada 1901 roku William Louis Abbott[81][60][82].
M. f. karimondjawae	Macaca irus karimondjawae	Sody, 1949	Karimunjawa, Morze Jawajskie, Indonezja[83].	Skóra (sygnatura RMNH.MAM.10608.b)[84], czaszka i luźne kości (sygnatura RMNH.MAM.10608.a)[85] dorosłego samca ze zbiorów Rijksmuseum van Natuurlijke Historie w Lejdzie; okaz zebrał 28 listopada 1930 roku W. Romswinckel[83].
M. f. lasiae	Pithecus fuscus lasiae	Lyon, 1916	Wyspa Lasia, 14 mi (23 km) na południowy wschód od wyspy Simeulue, Aceh, Sumatra, Indonezja[81][86].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:114248) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 5 stycznia 1902 roku William Louis Abbott[81][86][87].
M. f. tua	Macaca irus tua	Kellogg, 1944	Wyspa Maratua, wyspa u wschodniego wybrzeża Borneo, Borneo Wschodnie, Indonezja[83][60].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:197663) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 21 maja 1913 roku Henry Cushier Raven[83]}[60][88].
M. f. umbrosus	Macacus umbrosus	G.S. Miller, 1902	Mały Nikobar, Nicobary, Andamany i Nikobary, Indie[89][60].	Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:111795) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrał 25 lutego 1901 roku[89][86][90].

Etymologia

• Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadaptowana przez Buffona w 1766 roku^[91].
• fascicularis: łac. fascicularis „z małą opaską lub paskiem”, od fascia „pasmo, pasek”^[92].
• atriceps: łac. ater „czarny”; -ceps „-głowy”, od caput, capitis „głowa”^[93].
• aurea: łac. aureus „złoty”, od aurum „złoty”^[94].
• condorensis: Pulo Condor (obecnie Côn Son), dawna brytyjska, a następnie francuska stacja handlowa u ujścia rzeki Mekong, w południowym Wietnamie^[95].
• fusca: łac. fuscus „ciemny, czarny, brązowy”^[96].
• karimondjawae: Karimunjawa, Jawa, Indonezja^[57].
• lasiae: Lasia, Sumatra, Indonezja^[51].
• umbrosus: łac. umbrosus „cienisty, z cienia”, od umbra „cień”^[97].

Zasięg występowania

Miejsca występowania makaka krabożernego, w zależności od podgatunku^[73][65]:

• M. fascicularis fascicularis – makak krabożerny – południowy Laos, południowy Wietnam, Kambodża, wschodnia i południowa Tajlandia (wraz z przybrzeżnymi wyspami), na południe do półwyspowej części Tajlandii i Malezji, Borneo, Sumatra, Jawa, Bali i większość, ale nie wszystkie, przybrzeżnych wysp, również rozciągające się na archipelag Filipin; prawdopodobnie introdukowany w łańcuchu wysp między Nusa Penida a Timorem
• M. fascicularis atriceps – makak ciemnoczapeczkowy – wyspa Ko Khram Yai, u południowo-wschodnich wybrzeży Tajlandii
• M. fascicularis aureus – makak birmański – południowo-zachodni Bangladesz (półwysep Teknaaf), południowa Mjanma (w tym archipelag Mergui), zachodnio-środkowa Tajlandia i Laos
• M. fascicularis condorensis – makak morski – południowo-wschodni Wietnam (wyspy Côn Sơn i Hòn Bà na Morzu Południowochińskim)
• M. fascicularis fuscus – makak wyspowy – wyspa Simeulue, u wybrzeży północno-zachodniej Sumatry
• M. fascicularis karimondjawae – makak tropikalny – wyspa Karimunjawa i przypuszczalnie w pobliżu wyspy Kemujan, na północ od Jawy
• M. fascicularis lasiae – makak samotny – wyspa Lasia, u wybrzeży północno-zachodniej Sumatry
• M. fascicularis tua – makak przybrzeżny – wyspa Maratua, niedaleko Borneo
• M. fascicularis umbrosus – makak nikobarski – Nikobary (Katchall, Mały Nikobar i Wielki Nikobar)

Gatunek ten został zawleczony przez człowieka w takie miejsca jak wyspa u wybrzeży Celebesu, Papua Zachodnia, Mauritius, Hongkong czy Palau. Według informacji z 2022 roku, populacja w Hongkongu została wytępiona^[64].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 31,5–54,5 cm, samców 37–63 cm, długość ogona samic 31,5–62,8 cm, samców 36–71,5 cm; masa ciała samic 2,4–5,4 kg, samców 3,4–12 kg^[98][99]. Grzbiet oliwkowy lub brązowozielony, spód białoszary, ręce, nogi i ogon czarne. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Potrafi pływać i nurkować. Zjada zarówno pokarmy zwierzęce, jak i roślinne. Żywi się głównie owocami, owadami, małżami i krabami.

Makaki krabożerne są zwierzętami socjalnymi, żyją w stadach od 5 do ponad 60 osobników. Po ciąży trwającej od 167 do 193 dni samica rodzi jedno młode, które po urodzeniu ma czarne futro i waży około 350 g.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)^[64].

Uwagi

1. Nazwa nieważna na mocy uprawnień ICZN^[1].
2. Młodszy homonim Simia cynamolgos Linnaeus, 1758; nomen dubium.
3. Cuvier nie opublikował nazwy rodzajowej.
4. Kombinacja nazw; nieuzasadniona poprawka Simia aygula Linnaeus, 1758.
5. Nowa nazwa dla Simia fascicularis Raffles, 1821.
6. Niepoprawna późniejsza pisownia Macacus aureus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1831.
7. Nie Simia cynocephalus Linnaeus, 1766.
8. Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Macacus philippinensis I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843.
9. Niepoprawna późniejsza pisownia Macacus philippinensis I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843.
10. Nomen nudum.
11. Niepoprawna późniejsza pisownia Macaca irus sublimitis Sody, 1932.
12. Niepoprawna późniejsza pisownia Pithecus fascicularis limitis E. Schwarz, 1913.
13. Niepoprawna późniejsza pisownia Pithecus vitiis D.G. Elliot, 1910.
14. Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Cynomolgus suluensis Mearns, 1905.
15. Niepoprawna późniejsza pisownia Pithecus sirhassenensis D.G. Elliot, 1910.

Przypisy

1. ICZN. Simia fascicularis Raffles, 1821 (Mammalia, Primates): conserved. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 43 (3), s. 229–230, 1986. (ang.).
2. C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 27. (łac.).
3. J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1775, s. 91. (niem.).
4. F. Cuvier. Du macaque de Buffon. „Mémoires du Muséum d’histoire naturelle”. 4, s. 120, 1818. (fr.).
5. T.S. Raffles. Descriptive Catalogue of a Zoological Collection, made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries. „Transactions of the Linnean Society of London”. 13, s. 246, 1821. (ang.).
6. H.R. Schinz: Das Thierreich, eingetheilt nach dem Bau der Thiere als Grundlage ihrer Naturgeschichte und der vergleichenden Anatomie von den Herrn Ritter von Cuvier. Cz. 1: Säugethiere und Vögel. Stuttgart und Tübingen: in der J.G. Cotta’schen Buchhandlung, 1821, s. 108. (niem.).
7. F. Cuvier: Macaque a face noire. W: É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 5. Paris: Chez A. Belin, 1824, s. ryc. xii + tekst. (fr.).
8. I. Geoffroy Saint-Hilaire: Macaque. W: J.B.G.M. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 9. Paris: Rey et Gravier; Baudouin Freres, 1826, s. 588. (fr.).
9. R. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu'a nos jours. T. 4. Paris: Chez Amable Gobin, 1830, s. 20. (fr.).
10. I. Geoffroy Saint-Hilaire: Memmifères. W: C. Bélenger: Voyage aux Indes-orientales, par le nord de L’Europe, les provinces du Caucase, la Géorgie, L’Arménie at la Perse, suivi de détails topographiques, statiscques et autres sur le Pégou, les Iles e Java, de Maurice et de Bourbon, sur le Cap-de-Bonne-Espérance et Sainte-Hélène, pendant les années 1825, 1826, 1827, 1828. Cz. 3: Zoologie. Paris: Arthur Betrand, 1831, s. 58, 76. (fr.).
11. W.C.L. Martin. A monograph of the genus Semnopithecus. „Magazine of Natural History”. New series. 2, s. 435, 1838. (ang.).
12. S. Müller: Over de zoogdieren van den Indischen Archipel. Aanteekeningen. W: C.J. Temminck: Verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis der Nederlandsche Overzeesche Bezittingen. Leiden: in commissie bij S. en J. Luchtmans en C.C. van der Hoek, s. 49. (niem.).
13. I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d’Histoire Naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des mammifères. „Archives du Muséum d’Histoire Naturelle”. 2, s. 568, 1843. (fr.).
14. Catalogue des Primates. W: I. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue méthodique de la collection des mammifères de la collection des oiseaux et des collections annexes. Paris: Gide et Baud, 1851, s. 88, 93. (fr.).
15. F. Mason: Tenasserim: Or, Notes On The Fauna, Flora, Minerals, And Nations Of British Burmah And Pegu; With Systematic Catalogues of the Known Minerals, Plants, Mammals, Fishes, Mollusks, Sea-Nettles, Corals, Sea-Urchins, Worms, Insects, Crabs, Reptiles, and Birds. Maulmain: American Mission Press, T.S. Ranney, 1851, s. 220. (ang.).
16. Reichenbach 1862 ↓, s. 133.
17. Reichenbach 1862 ↓, s. 134.
18. J.H. Slack. Mammalogical Notices. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 19, s. 36, 1867. (ang.).
19. J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 30. (ang.).
20. E.C. von Martens: Die preussische expedition nach Ost-Asien: nach amtlichen quellen. Cz. 1: Zoologischer theil. Berlin: Koniglichen Geheimen Ober-Hofbuchdruckerei, 1876, s. 207. (niem.).
21. J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. London: B. Quaritch, 1878, s. 74. (ang.).
22. G.S. Miller. Mammals collected by Dr. W.L. Abbott on islands in the North China Sea. „Proceedings of the Washington Academy of Sciences”. 2, s. 241, 1900. (ang.).
23. G.S. Miller. The mammals of the Andaman and Nicobar Islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 24, s. 789, 1902. (ang.).
24. G.S. Miller. Mammals collected by Dr. W.L. Abbott on the coast and islands of northwest Sumatra. „Proceedings of the United States National Museum”. 26, s. 476, 1903. (ang.).
25. G.S. Miller. Seventy new Malayan Mammals. „Smithsonian miscellaneous collections”. 45, s. 63, 1903. (ang.).
26. Mearns 1905 ↓, s. 428.
27. Mearns 1905 ↓, s. 429.
28. Mearns 1905 ↓, s. 430.
29. Mearns 1905 ↓, s. 431.
30. Thomas i Wroughton 1909 ↓, s. 380.
31. Thomas i Wroughton 1909 ↓, s. 381.
32. Elliot 1909 ↓, s. 252.
33. Elliot 1909 ↓, s. 253.
34. Elliot 1909 ↓, s. 254.
35. Elliot 1909 ↓, s. 255.
36. Elliot 1909 ↓, s. 256.
37. Elliot 1909 ↓, s. 257.
38. Elliot 1911 ↓, s. 343.
39. Elliot 1911 ↓, s. 344.
40. Elliot 1911 ↓, s. 345.
41. Elliot 1911 ↓, s. 346.
42. Elliot 1911 ↓, s. 347.
43. Elliot 1911 ↓, s. 348.
44. Elliot 1911 ↓, s. 349.
45. Elliot 1911 ↓, s. 350.
46. C.B. Kloss. Diagnoses of new mammals from the Trengganu Archipelago, East Coast of the Malay Peninsula. „Annals and Magazine of Natural History”. 7 (Eight series), s. 116, 1911. (ang.).
47. E. Schwarz: Die Säugetierausbeute der Sunda-Expedition. W: J. Elbert: Die Sunda-Expedition des Vereins für Geographie und Statistik zu Frankfurt am Main. Cz. 2. Frankfurt am Main: Hermann Minjon, 1912, s. 304. (niem.).
48. E. Schwarz. Two new Mammals from the Malay Archipelago. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 11, s. 296, 1913. (ang.).
49. N. Hollister. A review of Philippine land mammals in the United States National Museum. „Proceedings of the United States National Museum”. 46, s. 328, 1913. (ang.).
50. Lyon 1916 ↓, s. 452.
51. Lyon 1916 ↓, s. 453.
52. C.B. Kloss. On mammals collected in Siam. „Journal of the Natural History Society of Siam”. 3 (4), s. 347, 1919. (ang.).
53. C.B. Kloss. Mammals from Pulo Condore, with descriptions of two new subspecies. „Journal of the Natural History Society of Siam”. 6 (4), s. 357, 1926. (ang.).
54. R. Kellogg. A new macaque from an island off the east coast of Borneo. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 57, s. 75, 1944. (ang.).
55. H.J.V. Sody. Four new mammals from Bali and Soemba. „Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië”. 92, s. 338, 1932. (ang.).
56. H.J.V. Sody. On the mammals of Bali (with a note on the races of Callosciurus notatus of Java). „Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië”. 93, s. 94, 1933. (ang.).
57. Sody 1949 ↓, s. 132.
58. Sody 1949 ↓, s. 133.
59. Sody 1949 ↓, s. 134.
60. Fisher i Ludwig 2015 ↓, s. 17.
61. G.L. Alcasid: Checklist of Philippine Mammals. Manila: National Museum, 1970, s. 24. (ang.).
62. A.B. Chiarelli: Taxonomic Atlas of Living Primates. London: Academic Press, 1972, s. 213. ISBN 978-0-12-172550-1. (ang.).
63. Fooden 1995 ↓, s. 74.
64. A.A. Eudey A.A. i inni, Macaca fascicularis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-22] (ang.).
65. Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
66. Jan Wojnowski: Wielka encyklopedia PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 67.
67. K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
68. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 2016-12-23.
69. Species profile: Macaca fascicularis, [w:] Global Invasive Species Database [online] [dostęp 2023-08-16].
70. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca fascicularis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-22].
71. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca fascicularis (Raffles, 1821). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
72. Fooden 1995 ↓, s. 76.
73. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 222. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
74. Fooden 1995 ↓, s. 83.
75. Fooden 1995 ↓, s. 82.
76. USNM 236622. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
77. Fooden 1995 ↓, s. 78.
78. MNHN-ZM-2005-949, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-17] (fr. • ang.).
79. Fooden 1995 ↓, s. 84.
80. 1947.1498. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
81. Fooden 1995 ↓, s. 81.
82. USNM 114164. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
83. Fooden 1995 ↓, s. 86.
84. RMNH.MAM.10608.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-17]. (niderl. • ang.).
85. RMNH.MAM.10608.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-17]. (niderl. • ang.).
86. Fisher i Ludwig 2015 ↓, s. 18.
87. USNM 114248. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
88. USNM 197663. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
89. Fooden 1995 ↓, s. 80.
90. USNM 111795. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
91. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 391, 1904. (ang.).
92. Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 89, OCLC 637083062 (ang.).
93. The Key to Scientific Names ↓, atriceps [dostęp 2023-09-17].
94. The Key to Scientific Names ↓, aureus [dostęp 2023-09-17].
95. The Key to Scientific Names ↓, condorensis [dostęp 2023-09-17].
96. The Key to Scientific Names ↓, fuscus [dostęp 2023-09-17].
97. The Key to Scientific Names ↓, umbrosus [dostęp 2023-09-17].
98. D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 644–645. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
99. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 145. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

• H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 1–204. (niem.).
• A.E. Mearns. Descriptions of new genera and species of mammals from the Philippine Islands. „Proceedings of the United States National Museum”. 28, s. 425–460, 1905. (ang.).
• O. Thomas & R.Ch. Wroughton. Two new Macaques from W. Java. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 3, s. 380–381, 1909. (ang.).
• D.G. Elliot. Descriptions of apparently new species and subspecies of monkeys of the genera Callicebus, Lagothrix, Papio, Pithecus, Cercopithecus, Erythroccbus, and Presbytis. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 4, s. 244–274, 1909. (ang.).
• D.G. Elliot. Descriptions of some new species of monkeys of the genera Pithecus and Pygathrix collected by Dr. W.L. Abbott and presented to the United States National Museum. „Proceedings of the United States National Museum”. 38, s. 343–352, 1911. (ang.).
• M.W. Lyon. Mammals collected by Dr. W.L. Abbott on the chain of islands lying off the western coast of Sumatra, with descriptions of twenty-eight new species and subspecies. „Proceedings of the United States National Museum”. 52, s. 437–462, 1916. (ang.).
• H.J.V. Sody. Notes on some Primates, Carnivora, and the babirusa from the Indo-Malayan and Indo-Australian regions. „Treubia”. 20 (2), s. 121–190, 1949. (ang.).
• K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 183, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
• J. Fooden. „Fieldiana”. Zoology. New series. 81, s. 1–206, 1995. (ang.).
• D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca fascicularis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-22].
• R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 1–110, 2015. (ang.).
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh85073230
• GND: 4162721-0
• NDL: 00996625
• J9U: 987007548346805171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: animal/crab-eating-macaque
• SNL: krabbemakak

Identyfikatory zewnętrzne:

• BioLib: 32257
• EoL: 327959
• GBIF: 2436603
• identyfikator iNaturalist: 43459
• ITIS: 180098
• NCBI: 9541
• identyfikator taksonu Fossilworks: 231530
• CoL: 3WWND