Lublin R.XIII

Lublin R-XIII – polski samolot towarzyszący marki Lublin z okresu przed II wojną światową.

Lublin R-XIIIC

Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Plage i Laśkiewicz / LWS
Typ	samolot towarzyszący
Załoga	2 (pilot i obserwator)
Historia
Data oblotu	5 czerwca 1930
Liczba egz.	273
Dane techniczne
Napęd	1 × silnik gwiazdowy Škoda-Whirlwind J5B
Moc	220 KM (162 kW)
Wymiary
Rozpiętość	13,25 m
Długość	8,20 m
Wysokość	2,76 m
Powierzchnia nośna	24,50 m²
Profil skrzydła	Clark Y (zmodyfikowany)
Masa
Własna	800 kg
Startowa	1290 kg
Osiągi
Prędkość maks.	180 km/h
Pułap	4100 m
Zasięg	600 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 karabin maszynowy Vickers K obserwatora
Użytkownicy
Polska

Historia

Samolot zaprojektował inż. Jerzy Rudlicki w 1930 r.^[1] Początkowo prowadzono prace nad projektami oznaczonymi R-XIV i R-XV. Oblot nowej maszyny został wykonany przez Władysława Szulczewskiego 5 czerwca 1930 r. Następnie przeprowadzono próby w Instytucie Badań Techniki Lotniczej. Po ich zakończeniu wyprodukowano serię 15 egzemplarzy samolotu R-XIV, które przekazano wojsku. Ostatni samolot z tej serii, oznaczony numerem 54.15 stał się prototypem samolotu R-XIII. Departament Aeronautyki w lipcu 1930 r. złożył zamówienie na 50 maszyn R-XIII.

Produkcję seryjną rozpoczęto 17 września 1931 r. Pierwszy Lublin R-XIIIA wszedł do służby 7 czerwca 1932 r. Wszystkie samoloty z serii A w liczbie 50 sztuk zostały zmodyfikowane i otrzymały oznaczenie R-XIIIB. Następnie opracowano wersje ulepszone aerodynamicznie C i D.

Lublin R.XIII bis/hydro

W 1934 r. opracowano wersję z pływakami dla marynarki wojennej, oznaczaną R-XIIIter. Posiadała ona nieco zwiększone wymiary oraz gorsze osiągi. Kolejna wersja R-XIIIE miała wzmocniony płat i 4 wyrzutniki bombowe, jednak nie została skierowana do produkcji seryjnej. Ostatnią wersją była wersja R-XIIIF produkowana od 1934 r.

Łącznie wyprodukowano 273 samoloty wszystkich wersji.

Nielatającą replikę Lublina R-XIIIG/hydro można oglądać w Muzeum MDLOT w Pucku.

Wersje samolotu[1]

• R-XIII – prototyp (nr seryjny 56.1)
• R-XIIIA – 30 egz. wyprodukowane w 1931 r. (nr seryjne 56.2-56.31)
• R-XIIIB – 20 egz. wyprodukowane w 1932 r. (nr seryjne 56.32-56.51)
• R-XIIIC – 48 egz. wyprodukowane w 1933 r. (nr seryjne 56.52-56.99)
• R-XIIID – 95 egz. wyprodukowane w 1933 r. (nr seryjne 56.102-56.196)
• R-XIIIE – prototyp z 1934 r. z silnikiem 360 PS Gnôme-Rhône 7K Titan (nr seryjny 56.100)
• R-XIIIF – 58 egz. wyprodukowane w 1934 r. (nr seryjne 56.101, 58.01-58.57)
• R-XIII bis/hydro – 4 egz. wyprodukowane w 1931 r. (nr seryjne 700-703)
• R-XIII ter/hydro – 10 egz. wyprodukowane w 1934 r. (nr seryjne 704-713)
• R-XIIIG – 6 egz. wyprodukowane w 1934 r. (nr seryjne 714-720)
• R-XIII Dr Błękitny Ptak – samolot rajdowy, 1 egz. wyprodukowany w 1933 r. (nr seryjny 56.51)
• R-XIII t – wersja szkolna, powstała z przerobienia w 1934 r. z 8 egz. wersji R-XIIIA (nr seryjny 56.10, 56.22, 56.34, 56.35, 56.37, 56.41, 56.46 i 56.47) 4 egz. wersji R-XIIIC (nr seryjny 56.56-56.59).
• R-XIX – samolot z usterzeniem motylkowym przebudowany w 1932 r. z egz. nr 56.1

Konstrukcja

Dwumiejscowy górnopłat zastrzałowy (parasol) z podwoziem stałym o konstrukcji mieszanej^[1].

Kadłub spawany z rur stalowych, kryty płótnem oraz (z przodu i od góry) blachą duralową. Łoże silnika spawane z rur stalowych. Przed kabiną znajdował się zbiornik paliwa o pojemności 200 litrów. Tablica przyrządów pilota wyposażona w busolę, sztuczny horyzont, obrotomierz, wskaźniki paliwa i oleju, zegar, dwa wysokościomierze, prędkościomierz z chyłomierzem i zakrętomierzem. W tylnej kabinie była możliwość zabudowy aparatu do zdjęć pionowych i radiostacji. Pod kadłubem był umieszczony podchwytywacz meldunków. Masa silnika: Škoda – 250 kg, Gnome-Rhône – 280 kg. Podwozie dwukołowe z płozą ogonową. Morski Dywizjon Lotniczy Marynarki Wojennej używał R-XIIIter w wersji z pływakami (wodnosamolot) o masie własnej 998 kg.

Skrzydło o obrysie eliptycznym, dwudzielne, dwudźwigarowe, drewniane, kryte płótnem, wsparte na piramidce i zastrzałach. Lotki z klapkami odciążającymi.

Usterzenie spawane z rur, kryte płótnem. Statecznik pionowy usztywniony cięgnami stalowymi.

Użycie bojowe

W 1939 r. w eskadrach polskiego lotnictwa było 150 samolotów R-XIII, w tym 50 w wersjach R-XIIID i R-XIIIC w jednostkach bojowych, 30 sztuk w szkolnictwie, 30 sztuk w rezerwie i około 40 sztuk w remontach. Samoloty trafiły do 16, 26, 36, 43, 46, 56 i 66 eskadry obserwacyjnej^[2].

W czasie kampanii wrześniowej 40 samolotów tego typu uległo zniszczeniu, a 10 udało się ewakuować do Rumunii. Jeden R-XIII wylądował w ZSRR, jeden na Węgrzech i jeden na Słowacji.

Przypisy

1. Wiesław Bączkowski: Samolot towarzyszący Lublin R-XIII. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980. ISBN 83-11-06474-1. (pol.). Brak numerów stron w książce
2. Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. (pol.). Brak numerów stron w książce

Bibliografia

• Wiesław Bączkowski: Samolot towarzyszący Lublin R-XIII. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1980, seria: Typy Broni i Uzbrojenia. Nr 65. ISBN 83-11-06474-1. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939 [T. 2]. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 2003. ISBN 83-11-09319-9. Brak numerów stron w książce
• Witold Szewczyk: Samoloty na których walczyli Polacy. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1988, s. 71–75. ISBN 83-206-0738-8.
• Rafał Białkowski: Kosztowna pomyłka? Geneza lotnictwa towarzyszącego w Polsce, cz. I, „Lotnictwo” nr 4(2011) s. 88–93 ISSN 1732-5323.

Galeria

Samolot Lublin R.XIII zabiera meldunek. Pole Mokotowskie, rewia wojskowa, 3 maja 1938 r.

Samolot rajdowy Lublin R-XIII Dr, na którym załoga w składzie Stanisław Karpiński i Wiktor Rogalski miała odbyć lot na trasie Warszawa-Melbourne, październik 1935 r.

Trzy wodnosamoloty Lublin R-XIII (na pierwszym planie R-XIIIG nr 714, pierwszy z lewej R-XIIIG nr 715) w locie w pobliżu Mierzei Helskiej

Samolot Lublin R.XIII z rejestracją SP-AMG, 1933 r.

Lublin R-XIIIB na lotnisku

Wodnopłatowce Lublin R-XIII podczas manewrów morskich

Hangarowanie wodnosamolotu Lublin