Latawiec (Warszawa)
osiedle w Warszawie Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Latawiec[1] – zabytkowe osiedle mieszkaniowe znajdujące się w dzielnicy Śródmieście w Warszawie, wybudowane w latach 50. XX w.
| osiedle Warszawy | |
 Osiedle od strony placu Na Rozdrożu. Widoczny pięciokątny kształt planu osiedla przypominający latawiec | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| SIMC |
0919826[1] |
| Powierzchnia |
ok. 0,18 km² |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
 52°13′13″N 21°01′15″E | |
Główną projektantką założenia architektonicznego, którego powierzchnia wynosi około 18 hektarów, była Eleonora Sekrecka. Osiedle było uzupełnieniem Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej i nazywane jest także MDM III. Niektóre jego elementy nawiązują do stylu renesansu. Centralną ulicą osiedla, na której urządzono ośmioboczny plac, jest aleja Wyzwolenia.
Osiedle zostało zbudowane w latach 1953–1957 i było uzupełniane w latach późniejszych[2][3]. Powstało w miejscu zabudowy prawie całkowicie zniszczonej w czasie II wojny światowej[4], na tzw. Osi Stanisławowskiej[5]. Uznaje się je za część Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (MDM)[2][4] i określa jako MDM III[6][7]. Osiedle znajduje się między placem Na Rozdrożu, Trasą Łazienkowską (al. Armii Ludowej) oraz ulicami Marszałkowską, Mokotowską i Koszykową[4], na terenie obszaru Miejskiego Systemu Informacji Śródmieście Południowe[8]. Jego powierzchnia wynosi około 18 ha[5]. Zbudowane jest na planie pięciokąta, kształtem przypominającego latawiec (stąd jego nazwa)[4][9].
Autorem projektu była Eleonora Sekrecka[4] przy współpracy Stanisława Jankowskiego, Jana Knothe i Zygmunta Stępińskiego[6] z pracowni Miastoprojekt Stolica[10]. Zespół uzupełnili m.in. architekci: Burdyńska, Idzikowski, Jarczewski, Jezierski, Stanisławski, Szulecka, Teitelbaum, Thor i Załęski[10]. Inspiracją była architektura francuskiego renesansu[11], w szczególności paryskiego placu Wogezów[12][3]. Celami przyświecającymi projektowaniu miało być odtworzenie fragmentu układu Osi Stanisławowskiej[13] i powiązanie z pobliskimi terenami zielonymi: parkami Ujazdowskim i Łazienkowskim oraz Ogrodem Botanicznym[10].
Za realizację osiedla odpowiadało Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego MDM[14]. Budynki mają po sześć, siedem pięter[4]. Na tle ówcześnie budowanych osiedli mieszkania były wyższe i większe[4]. Wyposażone były w meble w zabudowie i pawlacze[15]. Podłogi były dębowe lub bukowe[15]. Pomimo tego, iż Latawiec był budowany przez Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR)[11], to w praktyce przeznaczony był głównie dla osób zasłużonych: kierowników, pracowników związanych z partią rządzącą i dyrektorów państwowych przedsiębiorstw[4][12]. Wybudowano łącznie 2794 mieszkania[13]. Osiedle było w większości gotowe do zamieszkania w 1955, do 1957 prowadzono jednak jeszcze prace wykończeniowe związane m.in. z tynkowaniem elewacji i układaniem chodników[13]. Ostatni budynek projektu Sekreckiej oddano do użytku w 1962[14]. W 1960 roku dobudowano dwa dodatkowe budynki mieszkalne od strony placu Na Rozdrożu autorstwa Zofii Fafius[4]. Wzniesiono je na planie odcinka okręgu i zaprojektowano w nich reprezentacyjne mieszkania[16].
Na terenie osiedla znajdują się przedszkole i dwie szkoły[4]. W parterach niektórych budynków zaplanowano lokale usługowe i handlowe[4], zwłaszcza wzdłuż ul. Marszałkowskiej[10]. W okolicy placu Zbawiciela znajdowała się jadłodajnia „Salus”, która w momencie otwarcia była jedyną w Warszawie placówką z menu dla osób przestrzegających określonych rodzajów diet zdrowotnych[4]. Otwarto tu także dwusalowe kino „Luna”[4] (w niezrealizowanych planach było kolejne[6]), a swoją siedzibę znalazł tu Teatr Lalek „Guliwer”[5]. Oprócz drugiego kina realizacji nie doczekały się także planowany teatr Wojska Polskiego przy placu Na Rozdrożu, dodatkowe dwa przedszkola, trzy budynki mieszkalne oraz dom akademicki[13][5]. Zrezygnowano też z rzeźb zaprojektowanych w Pracowni Sztuk Plastycznych przy ul. Lwowskiej, które miały zdobić główny plac osiedla[13][15]. Do drugiej połowy lat 60. zabudowę uzupełniały przedwojenne kamienice[13].
W podziemiach budynków urządzono 14 schronów przeciwlotniczych[17].
Latawiec jest częścią miasta o identyfikatorze SIMC 0919826[1].
Architektura osiedla różni się w pewnym stopniu od reszty Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej z uwagi na swój bardziej mieszkaniowy charakter[3]. Brak jest detali zdobniczych, balustrad, attyk[3] i użycia kamienia dekoracyjnego[5]. Do pozostałej części MDM-u nawiązuje w największym stopniu zabudowa wzdłuż ul. Marszałkowskiej m.in. ozdobna wieżyczka na budynku przy skrzyżowaniu z al. Armii Ludowej[5]. Budynki połączone są w pasy ułożone wzdłuż ulic, lecz od nich odsunięte[3]. Balkony są kratowane[15]. Występuje wyraźny trójpodział brył, cokoły są dwukondygnacyjne, a zabudowa ma charakter zwarty[3]. Najskromniej wykończone zostały budynki wzdłuż ulic: Koszykowej, Natolińskiej i Służewskiej[13].
W centralnej części osiedla znajduje się zielony plac-skwer o ośmiobocznej pierzei, powstały poprzez odsunięcie budynków od alei Wyzwolenia[4][6]. Ma 70 m szerokości i 215 m długości[12]. W koncepcji urbanistycznej z 1950 roku, której celem było odtworzenie Osi Stanisławowskiej, nazywany był roboczo Nowym Placem[13]. Umiejscowione wokół niego budynki mają czerwone, mansardowe dachy, wysokie kominy, lukarny oraz elewacje z brązowych cegieł i jasnego tynku[12]. Plac ten nawiązuje do renesansu francuskiego[3]. Z kolei inspirację jego włoską odmianą można odnaleźć w budynkach na rogu al. Wyzwolenia i ul. Marszałkowskiej[5].
Nawiązujący do renesansu styl stał w sprzeczności z sztuką socrealistyczną, za co główna architektka osiedla Eleonora Sekrecka została pozbawiona pełnionych funkcji w samorządzie architektów i stanowisk partyjnych, nie otrzymywała też dalszych zleceń[12]. Osiedle skrytykował m.in. w 1955 na łamach tygodnika „Stolica” Edmund Goldzamt, jeden z głównych ideologów socrealizmu[3][5]. Wskazał m.in. na „niezrozumiałe nawiązanie do francuszczyzny”, „przykre przewężenia”, nawiązywanie do rozwiązań z przełomu XIX i XX w., zastosowania układu korytarzowego rozmieszczenia budynków, „brak nowej jakości socjalistycznego miasta” w projekcie i „pstrokaciznę architektury”[5]. Podkreślił również, że osiedle już na etapie planowania było przedmiotem krytyki ze strony innych członków Stowarzyszeniu Architektów Polskich[5].
Odmienne zdanie przedstawił varsavianista Jarosław Zieliński w swojej książce opublikowanej w 2009 roku[13]. Chwalił on wielkomiejski rozmach, interesującą i urozmaiconą architekturę[13]. Jako wady wskazał zbyt bujną zieleń oraz „pudełkowate bloki” zasłaniające osiedle od wschodu[13] (styl architektoniczny budynków od strony placu Na Rozdrożu autorstwa Zofii Fafius różni się od stylu pozostałej części układu urbanistycznego)[13][4].
Centralną ulicą i osią osiedla jest al. Wyzwolenia[4], do 1946 roku będąca odcinkiem ulicy 6 sierpnia[18]. Przez osiedle przebiegają także ulice: Natolińska, Służewska, Stefanii Sempołowskiej i Faustyna Czerwijowskiego[4]. Trzy ostatnie nazwy nadano oficjalnie uchwałą Prezydium Rady Narodowej w m.st. Warszawie z 18 maja 1957 roku. W uzasadnieniu nadania nazwy ulicy Służewskiej podano, że biegnie ona w miejscu dawnej ulicy o tej nazwie. Faustyn Czerwijowski był pierwszym dyrektorem Biblioteki Publicznej w Warszawie[19], której siedziba mieści się przy ul. Koszykowej[20]. Z kolei uzasadniając patronat Sempołowskiej wskazano, że ma to związek z umiejscowieniem przy tej ulicy szkół[21]. Chodziło o dwie szkoły podstawowe TPD – numer 30 (nowo utworzoną) oraz numer 22 (przeniesioną z ulicy Mokotowskiej) z siedzibą pod numerem 4, przy czym przed nadaniem nowej nazwy budynek ten miał adres ul. Nowonatolińska 2 (taka była robocza nazwa tej ulicy)[22]. Ulice Natolińska i Służewska istniały już wcześniej, jednak ich przebieg został skorygowany[13].
Ulice Natolińska, Służewska, Stefanii Sempołowskiej i Faustyna Czerwijowskiego przebiegają przez budynki znajdujące się przy ul. Wyzwolenia[23].
Osiedle znalazło się na opracowanej przez Stowarzyszenie Architektów Polskich w 2003 roku liście dóbr kultury współczesnej Warszawy z lat 1945–1989 ze względu na wszystkie analizowane wówczas kryteria[24].
W 2014 roku przygotowany został projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu Jazdowa – część zachodnia, który swoim zasięgiem obejmował także osiedle Latawiec[25]. Plan ten umożliwiał uzupełnienie zabudowy o nowy budynek[25] na skwerze między ulicami: Służewską, Natolińską i Koszykową[26]. Ze względu na uruchomienie procedury wpisu do rejestru zabytków kompleksu Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej zaistniała konieczność korekty projektu[25]. Uchwalony w 2014 plan uniemożliwia dalszą zabudowę osiedla przewidując na spornym obszarze tereny zielone[27].
W 2015 roku układ urbanistyczny, wraz z pozostałą częścią Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego (nr decyzji 340/2015 z 27 kwietnia 2015)[6]. Wpis uprawomocnił się dwa lata później, a numer rejestru to A−1377 z 13 marca 2017[28]. Układ urbanistyczny Latawca, jak i poszczególne budynki osiedla znajdują się w gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy od 2012 i 2014 roku (nr ewidencyjny SRO10916). Już wcześniej układ Latawca był zabytkiem jako część Osi Stanisławowskiej (nr rej.: 543 z 1 lipca 1965[28], w gminnej ewidencji nr SRO34205)[29]. W gminnej ewidencji zabytków znajdują się budynki pod adresami: al. Armii Ludowej 9, al. Wyzwolenia 3/5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 14A, 15, 16, ul. Koszykowa 1, 3, ul. Marszałkowska 28, 28A, ul. Mokotowska 16/20 (Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego), ul. Natolińska 2, ul. Sempołowskiej 2A (Przedszkole nr 20 z Oddziałami Integracyjnymi), 3, 4 (Zespół Szkół nr 60) i ul. Służewska 2[29].
- Na skwerze przy ul. Służewskiej 5, w miejscu rozebranej przedwojennej pięciopiętrowej kamienicy projektu Feliksa Michalskiego, znajduje się głaz upamiętniający mieszkającego tam w 1917 Józefa Piłsudskiego[30].
- W budynku przy al. Wyzwolenia 10 mieszkał pilot lotnictwa wojskowego Stanisław Skalski, co upamiętnia tablica[31].
Budynki osiedla zagrały Nową Hutę w krótkiej scenie w filmie Człowiek z marmuru (1977)[32]. Na osiedlu kręcono również sceny mającego premierę w 1988 roku serialu telewizyjnego Żuraw i czapla[33].
|
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
