Loading AI tools
tytuł feudalny, arystokratyczny lub oznaczający członka rodziny władcy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Książę – tytuł przysługujący:
.jpg)
Na terenie pogańskiej Słowiańszczyzny wyraz książę oznaczał po prostu władcę terytorialnego lub plemiennego, bez jakiegokolwiek odniesienia do godności chrześcijańskich książąt, królów i cesarzy.
Słowo „książę” jest niegdysiejszym zdrobnieniem słowa „ksiądz”, oznaczającego w staropolszczyźnie władcę.
„Ksiądz” zaś wywodzi się ze słowiańskiego kniędz (*kъnędzь) i pierwotnie termin ten oznaczał władcę, naczelnika plemiennego[1] (z tego samego źródła wywodzą się rosyjskie kniaź, czeskie kníže czy południowosłowiańskie knez). Słowo *kъnędzь do słowiańszczyzny zostało zapożyczone z pragermańskiego kuning lub kunung (*kuningaz, *kunungaz) – „książę, naczelnik plemienny” (kuning → kŭnęgŭ → kъnęgъ → kъnędzь). Z tego samego źródłosłowu wywodzą się niemiecki wyraz König i angielski wyraz king (oba oznaczające króla). W litewskim zapożyczenie pozostało jako kunigas (pierwotnie władca, obecnie ksiądz).
W polszczyźnie słowo kniędz (*kъnędzь) uległo dalszym przekształceniom (zanik jerów, zmiana nagłosowego kń- w kś- itd) w formę ksiądz.
We wczesnym średniowieczu zaczęto tak określać ludzi możnych i wpływowych. Od XIII wieku słowem tym nazywano też książąt, czyli niekoronowanych władców jako odpowiednik łacińskiego słowa dux lub princeps, np. wielki ksiądz litewski. W tym kontekście słowo „książę” oznaczało młodego władcę (książę od ksiądz [władca], jak koźlę od kozieł czy chłopię od chłop). Ponieważ jednak „ksiądz” używano głównie w stosunku do duchownych, na określenie władcy utrwaliło się słowo „książę”.
W dawnej polszczyźnie zapisywano to słowo jako xiążę.
Princeps łac. – pierwszy, w znaczeniu pierwszy wśród równych, pierwotnie w starożytnym Rzymie oznaczało przywódców senatu – Princeps senatus, później przejęte jako tytuł cesarzy. Stąd wywodzą się słowa we współczesnych językach europejskich:
Ten tytuł dotyczy:
Ten tytuł dotyczy członków rodzin królewskich lub cesarskich, jako tytuł honorowy, bez odniesienia do feudalnej władzy terytorialnej. Stosowane tu bywają ściślejsze rozróżnienia pokrewieństwa z suwerenem – np. książę krwi królewskiej lub książę krwi. Charakterystycznym dla niektórych monarchii jest osobliwy tytuł następcy tronu – książę koronny. Tytuł używany także przez niekoronowanych mężów królowych – książę małżonek.
Dux łac. – wódz, pierwotnie dowódcy w armii rzymskiej, później stosowany także na określenie wodzów barbarzyńskich wojowniczych plemion okresu wędrówki ludów. W cesarstwie Karolingów tym tytułem określano wodzów plemion niefrankijskich – np. Alemanów, Bawarów czy Akwitanów. W IX/X wieku przekształcił się w tytuł dziedzicznych władców plemiennych, później władców terytorialnych. Tytuł od zawsze odnosił się więc do jurysdykcji ziemskiej. Jako książąt określano niepodległych władców plemion słowiańskich (m.in. Meklemburgii, Pomorza). Dla władców Czech i Polski był to krok w kierunku otrzymania korony królewskiej.
Od łacińskiego słowa „dux” wywodzą się określenia w językach m.in.
Inna jest etymologia w językach:
Dosłownymi tłumaczeniami z łaciny są tytuł polskiego, czeskiego i węgierskiego wojewody oraz niemieckiego Herzoga (słowo to oznacza dokładnie tego co ciągnie (prowadzi) za sobą wojsko – niem. He(e)r (Heer – wojsko) oraz zog (ziehen – ciągnąć, pchać do przodu)). W Polsce tytuł wojewody przekształcił się w tytuł wysokiego urzędnika, zwierzchnika administracji województwa, o ograniczanych z czasem funkcjach wojskowych. W Czechach i na Węgrzech tytuł ten pozostał odpowiednikiem zachodnioeuropejskich tytułów księcia.
Powszechnym w języku polskim odpowiednikiem zachodnioeuropejskiej formy dux, jest książę. Niekiedy spotykane jest także określenie – diuk.
Obecnie jest używany na określenie:
Od tego tytułu pochodzą:
Tytuły będące odpowiednikiem diuka:
.png)
W Polsce tytuł księcia przysługiwał początkowo tylko członkom dynastii panującej. Książęta piastowscy władający dzielnicami mieli według nomenklatury europejskiej tytuł księcia – princepsa, jako członkowie rodu panującego, i tytuł księcia – diuka, jako władcy księstw dzielnicowych. W stosunku do najbliższych spadkobierców króla stosowano zwykle tytuł królewicz, królewna. Używanie tytułów arystokratycznych, jako sprzeciwiające się równości szlacheckiej było zabronione, czego początkowo ściśle przestrzegano. Jednak po unii lubelskiej zezwolono na używanie tytułów książęcych potomkom dynastii książęcych Litwy i Rusi, później zezwolono na używanie tytułów książęcych kilku rodom magnackim, które otrzymały zagraniczne nadania godności (od cesarza, papieża, królów Francji, Czech, Węgier). Pod koniec istnienia I Rzeczypospolitej sejm zaczął również nadawać polskie tytuły książęce.
Wobec braku feudalnych tradycji i odpowiedniej nomenklatury tym samym tytułem książę określano zarówno książąt z rodu Giedyminowiczów (m.in. Czartoryscy, Sanguszkowie, Wiśniowieccy, Trubeccy, Koreccy) i Rurykowiczów (Ostrogscy, Czetwertyńscy), potomków kniaziów tatarskich (Glińscy herbu własnego, Baranowscy), diuków (Lubomirscy, Ossolińscy), książąt krwi (Sobiescy, Poniatowscy), jak i książąt tytularnych (Radziwiłłowie herbu Trąby, Sapiehowie).
Tytuł książęcy przysługiwał też niektórym polskim hierarchom kościelnym:
Na Śląsku biskupi wrocławscy posiadali tytuł księcia Nysy.
Tytułem książąt kościoła określa się też zwyczajowo najwyższych hierarchów kościelnych, zwłaszcza kardynałów.
Gdy w Niemczech w 1919 r. zniesiono tytuły arystokratyczne, stały się one częścią nazwiska rodowego i tak zamiast „Freiherr Werner von Braun” urzędowo stosuje się „Werner Freiherr von Braun” (Werner baron von Braun) czy też zamiast „Graf Anton von Magnis” pisze się „Anton Graf von Magnis” (Antoni hrabia Magnis). W Austrii tytuły zniesiono zupełnie i nawet arcyksiążę Otto von Habsburg funkcjonował jako Otto Habsburg-Lothringen (nawet używanie „von” jako tytułu szlacheckiego jest zakazane przez austriacką konstytucję).
W Polsce tytuł księcia i inne tytuły arystokratyczne pozbawiła znaczenia prawnego konstytucja marcowa (1921) w art. 96 (Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych). Konstytucja kwietniowa z 1935 r. pominęła ten zakaz, głosząc w art. 7 : 1. Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne. 2. Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani płeć, ani narodowość nie mogą być powodem ograniczenia tych uprawnień. Natomiast Konstytucja RP z 1997 r. nie wypowiada się na ten temat, art. 32 gwarantuje dla wszystkich prawo do równego traktowania przez władze publiczne. W Polsce szyk „imię-tytuł-nazwisko” był zwyczajem jeszcze przedrozbiorowym, jednak ograniczonym do ceremonialnych uroczystości i podpisów itp. Wskutek snobizmu czy też mody konstrukcję tę zaczęto naśladować i stosować szerzej także w języku polskim, zwłaszcza w mowie ceremonialnej i kościelnej; stąd niekiedy zamiast mówić „hrabia Wojciech Dzieduszycki” używa się nieco pretensjonalnej formy „Wojciech hr. Dzieduszycki” czy też „Adam Karol książę Czartoryski”.
Inne tytuły równe księciu
Inne hasła nawiązujące tematyką
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
