Loading AI tools
Kriogen (gr. κρύος – „mróz”, γένεσις – „narodziny”) – środkowy okres neoproterozoiku; trwał od ~720 do ~635 mln lat temu. Kriogen jest młodszy od tonu, a starszy od ediakaru. Nazwa tego okresu pochodzi od zlodowaceń, które w tym okresie miały bardzo duży zasięg, przypuszczalnie pokrywając całą Ziemię. W kriogenie nastąpił rozpad superkontynentu Rodinii[1].
Koniec kriogenu jest dobrze zdefiniowany - przypada on na 635 milionów lat temu i odpowiada wiekowi charakterystycznych, warstwowanych dolomitów zdeponowanych w wielu częściach świata wraz z zakończeniem zlodowacenia Marinoan; moment ten wyznacza także początek ediakaru. Początek kriogenu jest obecnie zdefiniowany chronometrycznie, prowadzone są prace mające na celu określenie początku systemu kriogeńskiego w oparciu o zapis skalny[1]. W 2015 początek okresu został przesunięty z 850 milionów lat temu do 720 milionów lat temu, co odpowiada w przybliżeniu początkowi dużych zmian środowiska związanych ze zlodowaceniami.
Kriogen był bardzo zimnym okresem w historii Ziemi. Miały w nim miejsca duże zlodowacenia, z których dwa miały prawdopodobnie zasięg globalny – występowanie lodowców stwierdzono na wszystkich kontynentach, także tych, które znajdowały się wówczas na równiku. Dawniej sądzono, że w tym okresie nastąpiło jedno długotrwałe, całkowite zlodowacenie Ziemi nazwane Varanger[2] od norweskiego półwyspu Varanger, gdzie znaleziono pierwsze dowody zlodowaceń neoproterozoicznych.
Pierwsza fala ochłodzenia nastąpiła pomiędzy 750 a 720 milionów lat temu. Zlodowacenie Kaigas miało przypuszczalnie lokalny charakter, dowody na jego wystąpienie znaleziono w Namibii[1]; w południowych Chinach występowały wówczas chłodne warunki, ale prawdopodobnie wystąpiło tam tylko zlodowacenie górskie[3].
Zlodowacenie Sturtian miało miejsce pomiędzy 720 a 660 milionów lat temu; osady lodowcowe z tego okresu występują na wszystkich kontynentach, także położonych w tym czasie w okolicy równika. Osady z różnych kontynentów różnią się wiekiem, co może oznaczać, że zlodowacenie rozprzestrzeniało się na różnych kontynentach w różnym czasie, lub też że zlodowacenie to było niezwykle długie, zwłaszcza że osady mogą reprezentować tylko część okresu zlodowacenia[1]. Istnieją dowody, że w tym czasie lód morski sięgnął tropików[4]. Po zakończeniu zlodowacenia nastąpił relatywnie krótki okres ocieplenia[1].
Pod koniec kriogenu miało miejsce zlodowacenie Marinoan (650–635 milionów lat temu). Także to zlodowacenie miało potężny, być może globalny, zasięg. Koniec tego zlodowacenia nastąpił wszędzie generalnie w tym samym czasie. Warstwy węglanowe z południowych Chin, Australii i Namibii mają wiek zgodny w granicach niepewności pomiarowej, ok. 635 milionów lat temu[1]. Minerały powstałe w tym okresie mają niezwykłe proporcje izotopów, co wskazuje na znaczące zaburzenie składu chemicznego atmosfery i krótkotrwały (do 1 mln lat) wzrost zawartości dwutlenku węgla na większą skalę niż kiedykolwiek w historii Ziemi, prawdopodobnie związany z deglacjacją[5].
Kriogen nie obejmuje wszystkich zlodowaceń neoproterozoicznych, ostatnie zlodowacenie Gaskiers miało miejsce w środkowym ediakarze.
Niewiele wiadomo o ekosystemach istniejących w okresie zlodowaceń, ale znane są różnorodne mikroskamieniałości z kriogenu. Wszystkie wcześniej istniejące grupy eukariontów (Amoebozoa, Chromalveolata, Excavata, Opisthokonta, Rhizaria i rośliny) przetrwały ten czas, choć np. niektóre grupy akritarchów nie występują już w ediakarze. Przed okresem glacjalnym oraz po jego zakończeniu nastąpiła radiacja ewolucyjna eukariontów. Sprzed zlodowaceń pochodzą pierwsze bezdyskusyjne[uwaga 1] skamieniałości zielenic i heterotroficznych eukariontów. Z interwału pomiędzy zlodowaceniami Sturtian i Marinoan pochodzą rzadkie, makroskopowe skamieniałości o kształcie dysków o niepewnej przynależności systematycznej, które mogą reprezentować zwierzęta. Pozostałości biomarkerów (steroli) wskazują, że w kriogenie istniały już gąbki, a jedna z pospolitych grup mikroskamieniałości prawdopodobnie reprezentuje ameby skorupkowe[1].
- Istnieją znacznie starsze skamieniałości, które mogą być eukariotycznymi glonami, ale też np. koloniami sinic, takie jak Grypania spiralis.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
